PANTIP.COM : K5694895 ใบเสมาตามโบสถ์ครับ [ประวัติศาสตร์]

ความคิดเห็นที่ 4

ขออนุญาตคัดสาส์นสมเด็จมาขยายความคำตอบทั้ง ๒ ความคิดเห็นข้างบนนะครับ

สาส์นสมเด็จ ฉบับลงวันที่ ๑๘ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๘๓
สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทูล สมเด็จเจ้าฟ้า กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์

๖) จะทูลบรรเลง เรื่องใบเสาโบสถ์ เป็นอนุสนธิต่อกับเรื่องโบสถ์ที่ได้ทูลไปในจดหมายเวรฉบับก่อน นานมาแล้วหม่อมฉันอ่านหนังสือเรื่องเมืองไทย ที่มองสิเออร์เดอลาลุแบร์ ราชทูตฝรั่งเศส เข้ามาครั้งสมเด็จพระนารายณ์มหาราชแต่งไว้ ในตอนพรรณนาว่าด้วยวัด เขาบอกอธิบายว่า ถ้าเป็นวัดหลวงมีใบเสมาหินซ้อน ๒ ใบ ถ้าเป็นวัดราษฎร์มีใบเสมาหินแต่ใบเดียว หม่อมฉันสงสัยไปพิจารณาดูใบเสมาวัดหลวง เช่นวัดพระศรีรัตนศาสดาราม วัดพระเชตุพน และวัดสุทัศน์ ก็เป็น ๒ ใบซ้อนกันทุกวัด วัดราษฎร์นั้นได้เห็นก็เป็นเสมาใบเดียวจริงเหมือนเช่นว่า แต่ก็ยังคิดไม่เห็นว่าเพราะเหตุใดจึงทำให้ผิดกันเช่นนั้น

ต่อมาหม่อมฉันขึ้นไปเที่ยวเมืองสวรรคโลก สุโขทัย เจ้าพระยาสุรบดินทร (พร จารุจินดา) เป็นสมุหเทศาภิบาลอยู่ในเวลานั้น พาหม่อมฉันไปดูวัดเขารังแร้งที่เมืองสัชนาลัย วัดนั้นมีโบสถ์ขนาดย่อมๆ เจ้าพระยาสุรบดินทรชี้ให้หม่อมฉันดูว่าวัดนี้มีใบเสมาซ้อนกัน ๓ ใบ แปลกกับวัดอื่น พอหม่อมฉันเห็นก็นึกขึ้นในขณะนั้น ว่าที่โบสถ์มีใบเสมาใบเดียวหรือหลายใบซ้อนกัน เห็นจะเป็นด้วยพระสงฆ์ต่างนิกายผูกพัทธสีมา นิกายไหนผูกก็ปักใบเสมาของนิกายนั้นไว้เป็นสำคัญ เพราะผูกหลายคราวใบเสมาจึงซ้อนกันเป็นหลายชั้น

ต่อมาหม่อมฉันขึ้นไปเชียงใหม่ ไปพิจารณาดูสีมาโบสถ์ที่นั่น เขาทำเป็นสลักหินไม่ทำเป็นใบเสมาเช่นที่เมืองสวรรคโลก สุโขทัย แต่โบสถ์ต่างวัดมีหลักเสมาขนาดต่างกันปักเรียงซ้อนถึง ๓ ชั้น ๔ ชั้นก็มี ก็แน่ใจว่า โบสถ์ที่มีใบเสมาซ้อนเป็นเพราะพระต่างนิกายผูกพัทธสีมาต่างคราวกัน ได้ทูลความตามที่คิดเห็นแก่สมเด็จพระมหาสมณะฯ ท่านตรัสว่า เสมา ๓ ใบซ้อนที่เขาวัดรังแร้งนั้น ท่านก็ได้เคยทอดพระเนตรเห็น แต่ไม่ได้ทรงพระดำริถึงเหตุที่ทำอย่างนั้น ด้วยเวลานั้นมีพระประสงค์จะทรงตรวจแต่ลูกนิมิตของโบราณว่าทำอย่างไร ได้ให้ขุดชันสูตรตรงที่เสมาพังหมดแล้วแห่งหนึ่ง ค้นเท่าไรก็ไม่พบลูกนิมิตร จึงเข้าพระทัยว่าแต่โบราณเห็นจะถือเอาหินใบเสมาเองเป็นนิมิตร ทรงรับรองวินิจฉัยหม่อมฉันในเรื่องใบเสมาว่าถูกเป็นแน่ และตรัสกำชับว่า ให้เขียนวินิจฉัยนั้นลงไว้เป็นลายลักษณ์อักษร อย่าให้ความสูญเสีย ความที่ทูลมาเพียงนี้เป็นเรื่องเดิม

ที่นี้จะทูลวินิจฉัยเหตุที่โบสถ์วัดหลวงทำใบเสมาซ้อน ๒ ใบมาจนสมัยกรุงรัตนโกสินทร์นี้ ในทำเนียบพระสงฆ์เรียกเป็น ๒ ฝ่ายมาแต่โบราณ คือ พระสงฆ์คามวสี แปลว่า อยู่ในละแวกบ้าน ฝ่าย ๑ พระสงฆ์อรัญวาสี แปลว่า อยู่ชายป่า ฝ่าย ๑ วินิจฉัยความว่า พระสงฆ์คามวาสีสังวรคันถธุระ จึงอยู่ในบ้านเมืองอันเหมาะแก่ภาระ ส่วนพระสงฆ์อรัญวาสีสังวรวิปัสสนาธุระ อันต้องอาศัยที่สงัดจึงออกไปอยู่ตามชายป่า ข้อที่ถือวัตรปฏิบัติต่างกันนั้น เป็นมูลของนิกายต่างกัน โบสถ์วัดของนิกายไหนนิกายนั้นก็ผูกพัทธสีมา มีใบเสมาชั้นเดียวเป็นสำคัญเหมือนกันทั้ง ๒ นิกาย

แต่โบสถ์ของพระสงฆ์คามวาสีมักอยู่ในบ้านเมือง โบสถ์ของพระสงฆ์อรัญวาสีก็อยู่ในที่อรัญญิก ใครบวชในนิกายไหนก็ไปทำอุปสมบทกรรมในโบสถ์ของนิกายนั้น มีเรื่องตัวอย่างอยู่ในศิลาจารึก เมื่อพระมหาธรรมราชาพระยาลิไทย ละราชสมบัติออกทรงผนวช ทรงบรรพชาในพระราชมณเฑียรแล้วเสด็จไปอุปสมบทที่วัดป่ามะม่วงในอรัญญิก อันเป็นที่สถิตของพระมหาสวามีสังฆราชซึ่งมาจากเมืองลังกา การที่พระเจ้าแผ่นดินเสด็จทรงผนวชคงเป็นปัจจัยให้คนนิยมเอาอย่างเป็นธรรมดา อย่างไรก็ดี เมื่อมีคนนิยมบวชกันแพร่หลายก็เกิดการสร้างโบสถ์มากขึ้น ความลำบากด้วยเรื่องสีมาจึงเกิดขึ้น เพราะพระอรัญวาสีรังเกียจสีมาโบสถ์ฝ่ายคามวาสี พระคามวสีก็รังเกียจสีมาโบสถ์ฝ่ายอรัญวาสีเช่นเดียวกัน

พระเจ้าแผ่นดินทรงสร้างโบสถ์วัดหลวง จึงทรงอาราธนาพระสงฆ์ให้ผูกพัทธสีมาทั้ง ๒ นิกาย มิให้เป็นที่รังเกียจแก่นิกายใด โบสถ์วัดหลวงจึงมีใบเสมาปักซ้อนกัน ๒ ชั้นด้วยประการฉะนี้ แต่วัดราษฎร์ยังคงทำอย่างเดิมจึงมีใบเสมาใบเดียว เลยเป็นแบบต่อกันมาจนในสมัยเมื่อพระสงฆ์คามวาสีและอรัญวาสีเป็นนิกายเดียวกัน

โบสถ์ที่มีใบเสมากว่า ๒ ใบขึ้นไป เช่นที่วัดเขารังแร้งและที่เมืองเชียงใหม่ ก็คงเป็นเพราะมีพระสงฆ์นิกายอื่นมาจากลังกาเมื่อภายหลัง มีตัวอย่างเช่นนิกายลังกาแก้ว ลังการาม ลังกาชาติ ลังกาเดิม ที่มีชื่ออยู่ ณ เมืองนครศรีธรรมราช มารังเกียจพัทธสีมานิกายอื่นผูกไว้ก่อน เจ้าของวัดก็ให้ผูกซ้ำใหม่และปักเสมาเพิ่มขึ้นทุกครั้ง จึงมีเสมาซ้อนกันมากเช่นนั้น
แก้ไขเมื่อ 09 ส.ค. 50 18:38:24

จากคุณ : กัมม์ - [ 9 ส.ค. 50 18:29:30 ]