ยศเจ้านายในราชสกุลมี ๒ อย่างครับ
๑. สกุลยศ คือ ยศที่เกิดเป็นเจ้านายชั้นใด
๒. อิสริยยศ คือ ยศที่สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินทรงสถาปนาตั้งแต่งในทางราชการ
เรื่องสกุลยศ และอิสริยยศ สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงพระนิพนธ์ไว้แล้ว เรื่อง ว่าด้วยยศเจ้านาย
http://www.bloggang.com/mainblog.php?id=rattanakosin225&month=15-03-2007&group=2&gblog=1
ขอยกตัวอย่างพระนามของพระท่านเอง
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมพระยาดำรงราชานุภาพ
- สกุลยศของพระองค์ คือ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร
- อิสริยยศของพระองค์ท่าน คือ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ - - - กรมพระยาดำรงราชานุภาพ
ไม่ว่าอิสริยยศของพระองค์จะเปลี่ยนไปอย่างไร สกุลยศของพระองค์ก็ยังเป็นพระองค์เจ้าดิศวรกุมาร อยู่เหมือนเดิม
"เจ้าฟ้าชาย" หรือ "เจ้าฟ้าหญิง" นี่ในหลวงต้องทรงแต่งตั้งหรือไม่ครับ
- ถ้าเป็นเจ้าฟ้าที่พระราชมารดาเป็นหม่อมเจ้าหรือเมืองประเทศราชและอื่นๆ โปรดเกล้าฯ ให้เป็นจึงเป็นได้ครับ
เรื่องนี้ปรากฏในประกาศในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เรื่องประกาศพระราชพิธีโสกันต์ สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ ประกาศฉบับนี้เรียกได้ว่าเป็นธรรมเนียมราชสกุล อีกฉบับหนึ่ง ซึ่งความรู้เรื่องนี้ยังไม่เป็นที่แพร่หลาย และเราจะคุ้นเคยกับพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ ๕ เสียมากกว่า
ขออนุญาตคัดตอนที่ว่านี้มาเผยแพร่ให้กว้างออกไปนะครับ
....พระเจ้าลูกเธอที่ประสูติแต่พระอัครมเหษี พระราชชายา ที่ติดมาแต่เดิมก็ดีตั้งใหม่ก็ดี เป็นสมเด็จพระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้าทั้งชายทั้งหญิง พระเจ้าลูกเธอที่เจ้าจอมเป็นมารดาเป็นแต่พระสนมไม่เป็นเจ้าฟ้า ก็เป็นแต่พระองค์เจ้า
ถ้าเจ้าจอมเป็นเชื้อพระวงศ์ห่างๆก็ดี เป็นบุตรเจ้าแผ่นดินเมืองน้อยรอบคอบก็ดี หรือเป็นบุตรเสนาบดีมีความชอบก็ดี ถ้าโปรดให้เป็นเจ้าฟ้าก็เป็นได้ พระเจ้าหลานเธอนั้น คือพระโอรสพระธิดาในพระบวรราชวัง ถ้ามารดาโปรดให้เป็นเจ้าบุตรีก็เป็นสมเด็จพระเจ้าหลานเธอเจ้าฟ้า
สมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอเจ้าฟ้าหญิง สมเด็จพระลูกเธอเจ้าฟ้าหญิง เมื่อได้พระสวามีเป็นพระเจ้าแผ่นดินใหญ่ก็ดี เป็นกรมพระราชวังก็ดี เป็นเจ้าต่างกรม ไม่มีกรม เจ้าฟ้า พระองค์เจ้าก็ดี ถ้ามีบุตรบุตรีบังเกิดก็เป็นเจ้าฟ้าตามพระมารดา แต่ศักดินาต่ำเสมอพระองค์เจ้าที่เป็นพระเจ้าหลานเธอ ดังสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ มีศักดินาเสมอเพียงพระองค์เจ้าที่เป็นพระเจ้าลูกเธอ
เมื่อแผ่นดินสืบๆมา พระราชโอรส พระราชธิดาของสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินใหญ่ แลกรมพระราชวังที่ประสูติแต่พระมารดาเป็นเจ้าฟ้าก็ดี เป็นพระองค์เจ้าก็ดี คงเป็นเจ้าฟ้า ถ้ามารดาเป็นแต่หม่อมเจ้าแลราชนิกูลแลธิดาเมืองน้อยรอบคอบ ก็คงเป็นแต่พระเจ้าลูกเธอพระองค์เจ้า ต่อพระเจ้าแผ่นดินใหญ่โปรดให้เป็นเจ้าฟ้าจึงเป็นได้
ในกรมพระราชวังหลัง บุตรบุตรีประสูติแต่อัครชายามียศเป็นเจ้าก็เป็นได้เพียงพระองค์เจ้า ต่อมารดาเป็นเจ้าฟ้าจึงเป็นเจ้าฟ้าตามพระมารดา บุตรบุตรีกรมพระราชวังหลังที่เกิดแต่พระสนมก็คงเป็นหม่อมเจ้า เหมือนกับบุตรบุตรีของพระองค์เจ้าชายทั้งปวงที่ตั้งกรมแล้วแลยังไม่มีกรม หม่อมเจ้าทั้งปวงที่ได้ราชการฝ่ายหน้าฝ่ายใน โปรดเลื่อนให้เป็นพระองค์เจ้าโดยความชอบก็เป็นได้ การกำหนดที่ว่ามานี้ตามแบบแผนซึ่งมีสืบมาแต่โบราณหลายชั่วแผ่นดินแต่ครั้งกรุงเก่า
เมื่อครั้งแผ่นดินกรุงธนบุรี แรกตั้งแผ่นดินบางกอกก่อนพระวงศ์นี้ มีพระเจ้าลูกเธอชายเป็นเจ้าฟ้าสามพระองค์ พระองค์หนึ่งเกิดแต่พระอัครชายาเดิม อีกพระองค์หนึ่งเกิดแต่มารดาที่เป็นพระญาติพระวงศ์ของพระเจ้าแผ่นดินในเวลานั้น อีกพระองค์หนึ่งเกิดมาแต่มารดาที่เป็นบุตรีของสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก
เมื่อตั้งวงศ์ขึ้นใหม่ สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอสองพระองค์ก็เป็นเจ้าฟ้า สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอพระองค์ใหญ่มีพระบุตร ๓ บุตรี ๑ แต่พระบิดาสิ้นชีพเสียนานแล้ว สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอพระองค์น้อยมีพระบุตร ๓ บุตรี ๒ พระบิดาก็สิ้นชีพเสียนานแล้วเหมือนกัน ก็ทั้ง ๙ พระองค์นั้น พระเจ้าอยู่หัวโปรดให้เป็นสมเด็จพระเจ้าหลานเธอเจ้าฟ้าทั้งสิ้น ภายหลังมาพระบุตรของสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอพระองค์ใหญ่นั้น โปรดให้เป็นกรมพระราชวังหลังเป็นลำดับสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ ที่โปรดให้เป็นกรมพระราชวังบวรในแผ่นดินนั้น....
ประกาศพระราชพิธีโสกันต์ สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์
http://www.bloggang.com/mainblog.php?id=rattanakosin225&month=23-03-2007&group=2&gblog=46
ส่วนเรื่องการเรียกพระนาม ผมขอตั้งข้อสังเกตอีกอย่างหนึ่ง
ว่าไทยเราแต่เดิมไม่นิยมเรียกพระนามเดิมเจ้านาย (หรือแม้แต่ขุนนาง)
ถ้ามีอิสริยยศ(หรือราชทินนาม)ก็จะเรียกอิสริยยศ(หรือราชทินนาม)นั้น
เช่นเรียกว่า สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ (หรือเจ้าพระยาสุรสีห์ฯ) เป็นต้น
แก้ไขเมื่อ 11 ส.ค. 50 23:07:37
แก้ไขเมื่อ 11 ส.ค. 50 16:57:25
แก้ไขเมื่อ 11 ส.ค. 50 16:56:27
แก้ไขเมื่อ 11 ส.ค. 50 16:49:37
เหตุใดเราจึงเอ่ยพระนามแทนพระองค์ว่า"พระเทพ" แทนที่จะเป็น"ฟ้าหญิงสิรินธร"ครับ
