PANTIP.COM : K5790297 " Siam " ยังเป็นที่รู้จัก ในต่างประเทศมากน้อยแค่ไหนครับ [ประวัติศาสตร์]

ความคิดเห็นที่ 4

ก่อนจะกล่าวถึงว่า ปัจจุบันคำว่า "Siam" ยังเป็นที่รู้จักในต่างประเทศมากน้อยแค่ไหน ขอเชิญอ่านรายละเอียดในเรื่อง สยาม-ความเป็นมาในภาษาไทย จากหนังสือความเป็นมาของคำสยาม, ไทย, ลาว และขอม และลักษณะทางสังคมของชื่อชนชาติ โดย จิตร ภูมิศักดิ์ ๑ ในหนังสือ ๑๐๐ เล่มที่คนไทยควรอ่าน (พ.ศ. ๒๔๐๘-๒๕๑๙) งานวิจัย ของ วิทยากร เชียงกูล ผู้อำนวยการ ศูนย์วิจัยสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยรังสิต ร่วมกับคณะวิจัยอีก ๑๐ ท่าน ชื่อ "โครงการวิจัยเพื่อคัดเลือกและแนะนำหนังสือดีในรอบศตวรรษ" ซึ่งได้รับการสนับสนุน จากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) ในช่วงปี พ.ศ. ๒๕๔๐-๒๕๔๑

ชื่อที่ชนต่างชาติเรียกคนไตว่า ซาม-เซียม นั้น ปรากฏขึ้นในภาษาไทยทางวงการนักปราชญ์ภาษาบาลีก่อน คือเรียกเป็นภาษาบาลีว่า สาม หรือ สฺยาม

สามเทสะ หรือ สยามเทสะ เคยปรากฏมาแล้วในศตวรรษที่ ๑๖ โดยมีศูนย์กลางอยู่ที่ลำพูน (หริภุญชัย) สมัยพระเจ้าอาทิตยราชเป็นกษัตริย์ ในราวระยะ พ.ศ. ๑๕๐๐-๑๕๕๐ ซึ่งในระยะเดียวกันนั้นเอง เราได้พบ สฺยำ-สฺยามฺ ในจารึกจามปา. และก่อนหน้านั้นขึ้นไปจนถึงใน พ.ศ. ๑๑๘๒ เราก็ได้พบชื่อ สฺยำ ในจารึกเขมรสมัยก่อนนครหลวง. ยุคนั้น สามเทสะ หรือ สยามเทสะ ใช้อยู่ในบริเวณล้านนาเท่านั้น ยังไม่คลุมลงมาถึงแคว้นละโว้ทางใต้.

ตกมาถึงสมัยสุโขทัย ศูนย์กลางอำนาจของไทยภาคเหนือกระจายออกเป็นนครรัฐขนาดเล็กหลายนครรัฐ เช่น เชียงใหม่, เชียงแสน, ลำพูน, ลำปาง, แพร่, น่าน, พลัว (ปัว) ฯลฯ. อำนาจทางการเมืองที่รวมศูนย์ที่สุดและกว้างขวางที่สุดคือ สุโขทัย. ซึ่งยังมิได้รวมถึงแคว้นละโว้. คำว่า สามเทสะ หรือ สยามเทสะ จึงเคลื่อนลงมาหมายถึงกรุงสุโขทัยหรืออาณาจักรสุโขทัย. ระยะนี้เองที่จีนเรียกสุโขทัยว่า ประเทศเซียน, ซึ่งก็หมายถึง สฺยาม.

สามเทสะ หรือ สยามเทสะ ใช้หมายถึงสุโขทัยอยู่ไม่นานก็เลื่อนความหมายลงมายังลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา. เมื่อกรุงศรีอยุธยาเกิดเป็นศูนย์กลางขึ้นในแคว้นละโว้เดิมใน พ.ศ. ๑๘๙๓ และได้ยึดครองเอาอาณาจักรสุโขทัยเข้าไว้เป็นส่วนหนึ่งของอาณาจักรในต้นพุทธศตวรรษที่ ๒๐, คำว่า สยาม ก็เลื่อนลงมาหมายคลุมหมดทั้งสุโขทัยและศรีอยุธยา, และมีศูนย์กลางอยู่ที่กรุงศรีอยุธยาแห่งเดียว.

เมื่อศูนย์กลางของสยามเลื่อนมาอยู่ที่กรุงศรีอยุธยาแล้ว, ทางอยุธยาก็เลยผูกขาดคำว่า สยาม เสียเลย ว่าจะต้องหมายความเพียงในขอบเขตอาณาจักรศรีอยุธยาเท่านั้น. พวกคนไทยในภาคเหนือ ในเขตแคว้นลำพูน-เชียงใหม่ ซึ่งเคยเป็น สามเทสะ มาแต่อดีตนั้น ถูกกีดกันออกไปนอกวงนอกชื่อ, ไม่ยอมเรียก สยาม หากเรียกว่า ยวน (คือไทยโยนก-ไตโยน) ในลิลิตยวนพ่าย มีโคลงบอกไว้ท้ายเรื่องบทหนึ่งว่า :

สยามกวนยวนพ่ายแพ้ ศักดยา......

ในที่นี้ สยาม คืออาณาจักรศรีอยุธยา คือ คนไทยใต้, ส่วนยวนคือคนไทยพายัพ หรือ ไตโยน (ไทยโยนก). ชื่อ ยวนพ่าย ก็หมายถึงชาวยวนหรือไทยโยนกนี้เอง.

ในระยะ พ.ศ. ๑๙๕๐ ลงมา ไทยเราเริ่มได้ติดต่อกับประเทศทางยุโรป เริ่มต้นด้วย โปรตุเกส, เดนมาร์ก ต่อมาก็ฮอลันดา, ฝรั่งเศส และอังกฤษ. ฝรั่งเหล่านั้นคืบคลานผ่านอินเดีย, พม่า-มอญ และชวา-มลายู เข้ามายังไทยแห่งกรุงศรีอยุธยา จึงพากันเรียกคนไทยอยุธยาว่า เซียม (Siam) ตามคำของชนชาติต่าง ๆ ในบริเวณนี้. ขณะเดียวกันก็ถือเอาคำ เซียม (Siam) เป็นชื่อเรียกอาณาจักรศรีอยุธยาไปด้วย. (อังกฤษเป็นพวกมาทีหลัง เห็นทีจะไม่รู้ว่า Siam นั้นประสงค์จะให้ออกเสียง เซียม หรือมิฉะนั้นก็ออกเสียงไม่ถนัดปาก จึงเอาไปอ่านเป็น ไซเอิม หรือ ไซแอม แปลกพวกออกไป) แต่แม้ว่าพวกฝรั่งที่เข้าติดต่อค้าขายจะเรียกอาณาจักรกรุงศรีอยุธยาว่า Siam, ทางไทยก็ยังไม่สนใจที่จะใช้นาม สยาม หรือ สามเทสะ เป็นชื่อประเทศในการติดต่อต่างประเทศ. ยังคงเรียกตัวเองวา กรุงเทพมหานครศรีอยุธยา หรืออะไรที่ยืดยาวทำนองนั้น โดยมีชื่อ ศรีอยุธยา อยู่ข้างใน. เช่นใน "พระราชสาส์นและราชมงคลประณามการ" ของพระเอกาทศรถซึ่งมีส่ง "ไปถึงทองฝิหลิบพระยาประตุการ" (Don Philippe แห่งโปรตุเกส) เมื่อราว พ.ศ. ๒๑๖๑, เรียกประเทศทั้งสองว่า :

"แผ่นดินเมืองประตุการแลแผ่นดินกรุงพระมหานครทวารวดีศรีอยุธยา."

(จาก การต่างประเทศในแผ่นดินพระเอกาทศรถ, ขจร สุขพานิช, วารสารศิลปากร ปีที่ ๔ เล่ม ๔, มกราคม ๒๕๐๔)

คำ สยาม ที่ใช้เป็นชื่อเรียกอาณาจักรทั้งหมด โดยใช้เป็นทางการอย่างเด็ดขาด แทนคำว่า กรุงเทพมหานครฯ นั้น มาเริ่มในสมัยรัชกาลที่ ๔. หลังจากสมัยรัชกาลที่ ๔ แล้ว คำ สยาม ก็ใช้เป็นชื่อของราชอาณาจักรไทยเรื่อยมา. รัชกาลที่ ๕ เมื่อลงพระนามก็มักใช้คำว่า สยามมินทร์ (ผู้เป็นใหญ่แห่งสยาม) แต่ถึงอย่างไรก็ตามความหมายของคำว่า สยาม ก็ยังคับแคบอยู่เพียงบรรดาหัวเมืองที่ขึ้นตรงต่อราชสำนักสยามเท่านั้น ส่วนเมืองที่เป็นประเทศราชอย่างประเทศเชียงใหม่, หรือเมืองที่เป็นนครรัฐ อย่างนครลำพูน ยังมีฐานะเป็นเมืองของท้าวพระยาสามนตราช มิได้รวมอยู่ในความหมายของคำ สยาม, หากรวมอยู่ในเขตอิทธิพลทางการเมืองของสยาม.

ข้อนี้จะเห็นได้ชัดจากเอกสารทางราชการเก่า ๆ ในยุคนั้นเช่นในสำเนาร่างประกาศตั้งกงสุลเมืองสิงคโปร์ สมัยรัชกาลที่ ๔ พ.ศ. ๒๔๐๖ ดังนี้ :

"สมเด็จพระปรเมนทรมหามกุฎ พระจอมเกล้าเจ้ากรุงสยามซึ่งเป็นพระเจ้าแผ่นดินใหญ่ที่ ๔ ในพระบรมราชวงศ์นี้ และเป็นเจ้าเป็นใหญ่ครอบครองพระราชอาณาจักรสยามราษฎร แวดล้อมด้วยนานาประเทศราชชนบทต่าง ๆ ทุกทิศ คือ ลาวโยน ลาวเฉียง ในทิศพายัพแลอุดร ลาวกาวแต่ทิศอีสานจนบูรพ์ กัมโพชาเขมรแต่บูรพ์จนอาคเนย์ เมืองมลายูเป็นอันมากแต่ทิศทักษิณจนหรดี แลบ้านเมืองของกะเหรี่ยงบางเหล่าแต่ทิศปจิมจนพายัพและข่าซองและชาติต่าง ๆ อื่น ๆ อีกเป็นอันมาก...."

จะเห็นว่า ข้อความตัวหนานั้น คือการพรรณนาถึงพวกเมืองขึ้น ดังมีรายการต่อไปอีกยืดยาว. ดูตามนี้แล้ว บริเวณที่เรียกว่าสยามแท้ ๆ (Siam proper) คือบริเวณภาคกลางของประเทศไทยเท่านั้น นอกนั้นออกไปคือ ประเทศราชชนบทต่าง ๆ ที่อยู่ภายใต้อำนาจการปกครองทางการเมืองของสยาม.

จากคุณ : เพ็ญชมพู - [ 6 ก.ย. 50 15:04:11 ]

ความคิดเห็นที่ 6

สยาม มาหมายถึงประเทศไทยทั้งหมด (แบบรัฐประชาชาติของยุคทุนนิยม) เอาต่อเมื่อรัชกาลที่ ๕ ได้ปรับปรุงการปกครองครั้งใหญ่ทั่วประเทศ จัดการปกครองแบบเทศาภิบาลขึ้น ยกเลิกประเทศเชียงใหม่ ยกเลิกนครรัฐของพระยาสามนตราชทั้งหมด ยกเลิกประเพณีสืบสกุลเจ้าเมืองท้องถิ่น หากส่งข้าราชสำนักออกไปปกครองจากนครหลวงโดยตรง ยกเลิกระบบส่วยหากใช้ระบบภาษีสรรพากรแบบใหม่, ใช้พระบรมวงศานุวงศ์ออกไปเป็นสมุหเทศาภิบาล, ตั้งกระทรวงดำเนินงานแบบตะวันตกโดยมีพระบรมวงศ์ ฯ เป็นเสนาบดีเจ้ากระทรวง. การรวบอำนาจทางการเมืองและเศรษฐกิจครั้งใหญ่นี้ ด้านหนึ่งทำให้ระบบศักดินาที่กระจายอำนาจของไทยแต่เดิม กลายมาเป็นระบบศักดินารวบอำนาจรวมศูนย์อันเป็นพัฒนาการขั้นสูงสุดทางเมืองของระบบนี้ และขณะเดียวกันนั้น ลักษณะของรัฐประชาชาติ (National State) แบบรัฐของยุคทุนนิยมก็เริ่มฟักตัวขึ้น. ความรู้สึกแบบเดิมที่ว่ามีนครใหญ่เป็นผู้ปกครองและมีเมืองขึ้นเป็นบริวารเป็นชั้น ๆ ลงไป ค่อย ๆ หายไป ความรู้สึกที่ว่า ราชอาณาจักรสยามเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน ทุก ๆ ส่วนของดินแดนคือส่วนหนึ่งที่เท่าเทียมกันภายในราชอาณาจักรสยาม เริ่มเกิดขึ้น.

ถึงสมัยรัชกาลที่ ๖ ความรู้สึกเรื่อง "ชาติ" ซึ่งไม่เคยมีในยุคศักดินา และในสังคมศักดินา, ก็ได้เกิดขึ้น. ทั้งนี้โดยพื้นฐานของระบบศักดินารวบอำนาจรวมศูนย์อย่างหนึ่ง และโดยพื้นฐานแห่งระบบทุนนิยมต่างประเทศ ซึ่งพังทลายกำแพงการผูกขาดทางการค้าของไทยเข้ามาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ ๔ นั้นอีกประการหนึ่ง. ความผันผวนทางการเมืองระหว่างประเทศที่ราชสำนักไทยจำต้องระดมประชาชนเข้ารายล้อมรั้วบ้านเพื่อรักษาเอกราชแห่งชาติ ป้องกันการคุกคามเขมือบกลืนของฝรั่งเศสและอังกฤษนักล่าเมืองขึ้น บังคับให้ราชสำนักไทยต้องนำความสำนึกเรื่อง ชาติ อันเป็นความสำนึกแห่งยุคทุนนิยม ออกโฆษณาปลุกเร้าประชาชน. เมื่องไทยที่เคยมี แผ่นดิน และข้าแผ่นดิน จึงได้แปรโฉมมี ประเทศ และ ชาติ ขึ้น. ในอีกด้านหนึ่ง อิทธิพลของแนวคิดสาธารณรัฐที่ปะทุขึ้นโดยการปฏิวัติของซุนยัดเซนในจีนเมื่อ ค.ศ. ๑๙๑๑ ได้แพร่สะพัดเข้ามายังวงการพ่อค้าและนักศึกษารุ่นใหม่ของไทย. กระแสลมสาธารณรัฐอันกระพือมาจากจีน ซึ่งเป็นที่หวั่นไหวแก่ราชบัลลังก์สยามเป็นอย่างยิ่งนี้ บังคับให้ราชสำนักสยามต้องระดมความรู้สึกแอนตี้ชาวจีนขึ้นอย่างสุดเหวี่ยง. บทความของอัศวพาหุเรื่อง ยิวแห่งบูรพาทิศ ได้ถือกำเนิดขึ้น หว่านกระแสความเกลียดชังในเชื้อชาติขึ้นอย่างรุนแรง และขณะเดียวกันก็เชิดชู ชาติ ศาสน์ กษัตริย์ หรือ ราช ศาสน์ ชาติ ขึ้น. ฉะนี้เองความรู้สึกทางชาติและเชื้อชาติ จึงได้พัฒนาขึ้นอย่างรวดเร็ว ทั้ง ๆ ที่พื้นฐานทางเศรษฐกิจของไทยยังต้วมเตี้ยม เป็นระบบเศรษฐกิจแบบศักดินาล้าหลังอยู่ภายใต้อิทธิพลทุนนิยมล่าเมืองขึ้นต่างประเทศ.

พร้อมกับความรู้สึกนี้ สยามได้พัฒนาความหมายของมันขึ้นเป็นชื่อประเทศเอกภาพแบบรัฐประชาชาติอย่างสมบูรณ์. สยาม จึงได้เป็นชื่อประเทศของไทยในการรับรองของรัฐบาลทั่วโลก และประชาชนได้ชื่อว่า ชาวไทย. โคลงสยามานุสสติ ของรัชกาลที่ ๖ สะท้อนความรู้สึกนี้ไว้ดีที่สุด ที่เขียนว่า :

หากสยามยังอยู่ยั้ง ยืนยง
เราก็เหมือนอยู่คง ชีพด้วย
หาก สยาม พินาศลง ไทย อยู่ ได้ฤๅ
เราก็เหมือนมอดม้วย หมดสิ้นสกุลไทย

เมื่อเกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครองขึ้นใน พ.ศ. ๒๔๗๕ ความรู้สึกเรื่อง ชาติ แบบทุนนิยม ก็พุ่งขึ้นสุดขีด. เพลงชาติซึ่งเป็นสัญญลักษณ์ของประชาชาติสยามทั้งมวล, อันจะมีไม่ได้ในยุคศักดินาสมบูรณาญาสิทธิราชย์, ก็ปรากฏขึ้นอย่างสง่างาม. ขุนวิจิตรมาตรา (สง่า กาญจนนาคพันธุ์) ผู้แต่งเนื้อร้องเข้ากับทำนองเพลงของพระเจนดุริยางค์ ก็ได้ใช้คำ สยาม เป็นชื่อประเทศไทย และไทย เป็นชื่อประชาชาติเช่นเดียวกัน :

แผ่นดินสยามนามประเทืองว่าเมืองทอง
ไทยเข้าครองตั้งประเทศเขตแดนสง่า
สืบเผ่าไทยดึกดำบรรพ์โบราณลงมา
ร่วมรักษาสามัคคีทวีไทย
ฯลฯ

ความหมายของสยามชั้นหลังสุดนี้ จึงมิได้หมายถึงชนชาติ, มิได้เป็นชื่อชนชาติไท-ไต ตามความหมายเดิมของมันต่อไปอีกแล้ว มันมิได้มีความหมายเหมือนคำ เซม ในภาษามอญ, ชาน ในภาษาพม่า และ ส้าน ในภาษาจีนอีกแล้วโดยเด็ดขาด, หากหมายถึงดินแดนทีเป็นเอกภาพอันหนึ่ง ซึ่งภายในดินแดนนี้ มีประชาชนหลายเชื้อชาติร่วมกันเป็นเจ้าของ นั่นคือ สยาม เป็นชื่อของรัฐประชาชาติรัฐหนึ่งไปโดยเด็ดขาด. และมิได้เป็นชื่อเฉพาะของชนชาติใดชนชาติเดียว. ไม่ว่าเขาจะเป็นชนเชื้อชาติ เขมร, ลาว, มอญ, กะเหรี่ยง, มลายู, ส่วย, ไทย ฯลฯ ทุกคนมีศักดิ์และมีสิทธิ์ในฐานะเป็นประชาชนชาวสยาม อย่างเท่าเทียมกัน. นี่คือความหมายและความสำนึกใหม่ที่เกิดขึ้นพร้อม ๆ กับการเกิดแห่งรัฐประชาชาติ.

จากคุณ : เพ็ญชมพู - [ 6 ก.ย. 50 15:09:16 ]