ความคิดเห็นที่ 1 เรื่องเทศาภิบาลนี้ คัดจากหนังสือ เทศาภิบาล  พระนิพนธ์ สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ซึ่งสำนักพิมพ์มติชน ขออนุญาตมูลนิธิสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ จัดพิมพ์ ขอบพระคุณ เจ้าของเรื่อง คือ สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ และพระยาราชเสนา มูลนิธิ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ในพระราชูปถัมภ์สมเด็จพระเทพฯ สำนักพิมพ์มติชน  ไว้ ณ ที่นี้ด้วยครับ กุศลกรรมใดที่เกิดขึ้น ขอถวายเป็นพระกุศล และเป็นกุศลสำหรับเจ้าของเรื่องครับ จากคุณ : กัมม์ - [ 23 มี.ค. 52 15:15:43 ]

ความคิดเห็นที่ 2 มารอฟังครับ ^^ จากคุณ : พญาสุเรนทร์ (เจ้าคุณแม่ทัพ) - [ 23 มี.ค. 52 15:16:46 ]

ความคิดเห็นที่ 3 เทศาภิบาล  ตอนที่ ๑ เสนาบดี                                นิทานเรื่องนี้อยู่ข้างจะยาว  จึงแบ่งเป็น ๒ ภาค  ภาคต้น (ตอนที่ ๑-๖)ว่าด้วยเหตุที่จัดการปกครองหัวเมืองอย่างเทศาภิบาล  ภาคที่ ๒ (ตอนที่เหลือ พระยาราชเสนาเขียน) ว่าด้วยกระบวนจัดการปกครองหัวเมืองอย่างเทศาภิบาล  อันตัวข้าพเจ้าได้เกี่ยวข้องมาก                                ข้าพเจ้าเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทยเมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๕  เหตุที่ข้าพเจ้าได้เป็นเสนากระทรวงมหาดไทย  มีเรื่องชอบกลควรเล่าเข้าในนิทานโบราณคดีได้  เพราะเวลาก็ล่วงมาถึง ๕๐ ปีแล้ว                                อันตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงมหาดไทยนั้น  แต่ก่อนมาเป็นอัครมหาเสนาบดีที่สมุหนายก หัวหน้าราชการฝ่ายพลเรือน  และบังคับบัญชาหัวเมืองฝ่ายเหนือทั้งปวง  คู่กับเสนาบดีกระทรวงกลาโหม  อันเป็นสมุหพระกลาโหม หัวหน้าราชการฝ่ายทหาร  และได้บังคับหัวเมืองฝ่ายใต้ทั้งปวงเช่นเดียวกัน                                ผู้เป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทยมาแต่ก่อน  ล้วนเคยรับราชการพลเรือนมาช้านาน  จนได้เป็นเสนาบดีชั้นจตุสดมภ์ เมือง วัง คลัง นา ตำแหน่งใดตำแหน่งหนึ่งก่อน  แล้วจึงได้เลื่อนขึ้นเป็นอัครมหาเสนาบดีเมื่อสูงอายุ  ยกตัวอย่างดังเช่นเจ้าพระยารัตนบดินทร์  ซึ่งเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทยอยู่ก่อนตัวข้าพเจ้า  ท่านเคยเป็นพระยาราชวรานุกูล ปลัดทูลฉลองกระทรวงมหาดไทยแต่รัชกาลที่ ๔  จนถึงรัชกาลที่ ๕ ได้เป็นเจ้าพระยาพลเทพ เสนาบดีกระทรวงเกษตราธิการ  แล้วจึงได้เป็นที่สมุหนายก เสนาบดีกระทรวงมหาดไทย เจ้าพระยารัตนบดินทร์ (บุญรอด) จากคุณ : กัมม์ - [ 23 มี.ค. 52 15:18:32 ]

ความคิดเห็นที่ 4 (ต่อ).                                ส่วนตัวข้าพเจ้าเอง  ตั้งแต่ออกจากโรงเรียนเข้ารับราชการ  ก็เป็นทหารอยู่ในกรมทหารมหาดเล็ก  ได้เคยเป็นตั้งแต่นักเรียนนายร้อย  แล้วเลื่อนยศขึ้นไปโดยลำดับจนถึงเป็น นายพันโท ราชองครักษ์  บังคับการกรมทหารมหาดเล็กอยู่หลายปี  ไม่เคยเป็นนายพันเอก  เพราะสมัยนั้น นายพันเอกทหารมหาดเล็กมีแต่พระเจ้าอยู่หัวองค์เดียว  คนอื่นเป็นไม่ได้                                เหตุที่ข้าพเจ้าจะเริ่มรับราชการฝ่ายพลเรือน  เกิดแต่เมื่อข้าพเจ้าเป็นผู้บังคับการทหารมหาดเล็ก  ทูลขอพระตำหนักเดิมที่สวนกุหลาบตั้งโรงเรียนฝึกหัดลูกผู้ดีที่เป็นนักเรียนนายร้อยทหารมหาดเล็ก  ตั้ง “โรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ” เมื่อ พ.ศ. ๒๔๒๕  ครั้นโรงเรียนเจริญขึ้น  มีเจ้านายและลูกผู้ดีสมัครเป็นนักเรียนมากเกินอัตรานักเรียนนายร้อย  จะต้องจำกัดจำนวนนักเรียนรับฝึกสอนถึงผู้ที่จะไม่เป็นทหารด้วย  ข้าพเจ้ากราบทูลถามพระเจ้าอยู่หัว  โปรดให้จัดเป็นโรงเรียนสำหรับลูกผู้ดีทั่วไป  ไม่เฉพาะแต่ที่จะเป็นนักเรียนนายร้อยทหารมหาดเล็ก  ตรัสว่าลูกผู้ดีที่เรียนสำเร็จแล้วถึงไม่เป็นทหาร  ก็คงไปรับราชการอย่างอื่นให้เป็นประโยชน์เหมือนกัน  จึงขยายการฝึกสอนในโรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ  ให้มีทั้งชั้นประถมที่เป็นวิชาสามัญ  เวลานั้นเรียกว่า “ประโยค ๑”  และชั้นมัธยมที่เรียกว่า “ประโยค ๒” สำหรับไปรับราชการ                                ขอกล่าวแทรกตรงนี้สักหน่อย  ว่านักเรียนสำเร็จประโยค ๒  ในโรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบครั้งนั้น  ต่อมาถึงรัชกาลหลัง  ที่ได้เลื่อนยศในราชสกุลถึงเป็นกรมก็มี  ที่เป็นขุนนางได้เป็นถึงเจ้าพระยาเสนาบดีก็หลายคน  ที่ได้เป็นขุนนางชั้นรองลงมานั้น  แม้แต่ในรัชกาลที่ ๕ ก็มีมาก                                ปีหนึ่งในเวลาเมื่อโรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบกำลังเจริญ  พระเจ้าอยู่หัวเสด็จไปพระราชทานรางวัลนักเรียน  แล้วทรงพระราชดำเนินเที่ยวทอดพระเนตรทั่วบริเวณโรงเรียน  โปรดการที่จัดในโรงเรียนนั้นมาก  ต่อมาไม่ช้า  วันหนึ่งตรัสแก่ข้าพเจ้าว่าการศึกษาน่าจะเป็นการสำคัญของบ้านเมืองในภายหน้า  ข้าพเจ้าจัดโรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบได้สำเร็จก็ดีแล้ว  ให้ข้าพเจ้าคิดตั้งโรงเรียนให้มีแพร่หลายต่อออกไปจนถึงฝึกสอนราษฎรให้เป็นประโยชน์แก่บ้านเมืองด้วย  ข้าพเจ้าจึงมีหน้าที่จัดโรงเรียนอันเป็นการฝ่ายพลเรือนเพิ่มขึ้น  แต่ในเวลาเมื่อยังเป็นผู้บังคับการกรมทหารมหาดเล็ก                                ครั้นถึง พ.ศง ๒๔๓๐  เมื่อโปรดให้รวมการบังคับการทหารบกทหารเรือตั้งเป็น “กรมยุทธนาธิการ”  ทรงพระกรุณาโปรดฯ ให้ข้าพเจ้าเลื่อนยศทหารขึ้นเป็นนายพลตรี  และเป็นตำแหน่งผู้ช่วยบัญชาการทหารบกในกรมยุทธนาธิการ  ข้าพเจ้าจะต้องย้ายขาดไปจากกรมทหารมหาดเล็ก  จึงโปรดให้รวมงานที่จัดโรงเรียนตั้งเป็นกรมอิสระเรียกว่า “กรมศึกษาธิการ” ตั้งสำนักงานที่ตึกแถวต่อประตูพิมานชัยศรีทางข้างตะวันออก  และโปรดให้ข้าพเจ้าเป็นตำแหน่งอธิบดีกรมศึกษาธิการ  ตอนนี้ข้าพเจ้าจึงมีตำแหน่งรับราชการทั้งฝ่ายทหารและฝ่ายพลเรือนด้วยกันอยู่ ๒ ปี                                ครั้นถึง พ.ศ. ๒๔๓๒  โปรดให้รวมกรมธรรมการและกรมสังฆการี  กับทั้งกรมพยาบาลและกรมพิพิธภัณฑ์สถาน  ซึ่งเป็นกรมอิสระอยู่ก่อน  เข้ากับกรมศึกษาธิการ  ยกขึ้นเป็น “กระทรวงธรรมการ”  และทรงพระกรุณาโปรดให้ข้าพเจ้าย้ายขาดจากตำแหน่งผู้ช่วยผู้บัญชาการทหารบก ในกรมยุทธนาธิการ  มาเป็นอธิบดีกระทรวงธรรมการแต่ตำแหน่งเดียว เมื่อต้น พ.ศ. ๒๔๓๓  ข้าพเจ้าจึงได้รับราชการแต่ฝ่ายพลเรือนทางเดียวแต่นั้นมา สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพประทับในระแทะ  เมื่อคราวเสด็จไปตรวจราชการเมืองอุบลราชธานี พ.ศ. ๒๔๔๙ จากคุณ : กัมม์ - [ 23 มี.ค. 52 15:21:07 ]

ความคิดเห็นที่ 5 (ต่อ)                                เหตุที่พระเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดฯ ให้ข้าพเจ้าย้ายขาดจากราชการทหาร  มาเป็นอธิบดีกระทรวงธรรมการ  รับราชการพลเรือนแต่ฝ่ายเดียวนั้นเนื่องด้วยการเมือง  เพราะจะทรงจัดคณะเสนาบดี  เปลี่ยนแปลงเป็นอย่างใหม่ตามที่ทรงพระราชปรารภมาแต่ก่อน  ว่าถึงเวลาที่เมืองไทยจำจะต้องเร่งรัดจัดการปกครองบ้านเมืองให้เรียบร้อยทั่วพระราชอาณาเขต  จะรั้งรอต่อไปไม่ได้  แต่คณะเสนาบดีเจ้ากระทรวงซึ่งบัญชาการตามแบบเก่ามีแต่ ๖ คนน้อยตัวนัก  ทั้งหน้าที่เสนาบดีซึ่งจัดเป็นอัครมหาเสนาบดี ๒ คน  เป็นจตุสดมภ์ ๔ คน  ก็พ้นสมัยไม่เหมาะกับการงานในปัจจุบันเสียแล้ว  ทรงพระราชปรารภจะแก้ไขคณะเสนาบดีให้มีเจ้ากระทรวงพอทำการเสียก่อน                                เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๐  โปรดฯ ให้ สมเด็จฯ กรมพระยาเทววงศ์วโรปการ แต่ยังเป็นกรมหลวง  เสด็จไปช่วยงานฉลองรัชกาลสมเด็จพระบรมราชินีวิคตอเรียครบ ๕๐ ปี  ณ ประเทศอังกฤษ  แทนพระองค์  ตรัสสั่งไปให้พิจารณาแบบคณะเสนาบดีในยุโรป  ว่าเข้าเอาอะไรเป็นหลักกำหนดตำแหน่งเสนาบดี                                สมเด็จฯ กรมพระยาเทววงศ์ฯ เสด็จกลับมาทูลรายงาน  จึงทรงกำหนดคณะเสนาบดีที่จะจัดใหม่ให้เป็น ๑๒ กระทรวง  คงตำแหน่งเสนาบดีเดิมไว้ทั้ง ๖ กระทรวง  กระทรวงที่ตั้งขึ้นใหม่นั้นคือ กระทรวงพระคลัง กระทรวงยุทธนาธิการ กระทรวงยุติธรรม กระทรวงธรรมการ กระทรวงโยธาธิการ กระทรวงมุรธาธร  แต่ให้เป็นเสนาบดีมีศักดิ์เสมอกันทั้ง ๑๒ กระทรวง  เลิกตำแหน่งอัครมหาเสนาบดีทั้ง ๒ มิให้มีต่อไปดังแต่ก่อน สมเด็จฯ กรมพระยาเทววงศ์วโรปการ จากคุณ : กัมม์ - [ 23 มี.ค. 52 15:22:35 ]

ความคิดเห็นที่ 6 (ต่อ)                                เมื่อกำหนดกระทรวงเสนาบดีซึ่งจะตั้งขึ้นใหม่  และทรงเลือกหาตัวผู้ซึ่งจะเป็นเสนาบดีกระทรวงนั้นๆ แล้ว  เห็นจะทรงพระวิตกเกรงว่าถ้าประกาศตั้งเสนาบดี ๑๒ ตำแหน่งตามกำหนดใหม่ทันที  จะไม่เป็นการเรียบร้อย  ด้วยกรมต่างๆ อันจะรวมเข้าในกระทรวงเสนาบดีที่ตั้งใหม่ยังเป็นกรมอิสระอยู่โดยมาก  ทั้งตัวผู้ซึ่งจะเป็นเจ้ากระทรวงใหม่  ก็ยังไม่คุ้นเคยกับหน้าที่เสนาบดี  จึงทรงทดลองระเบียบการที่จะจัดใหม่และฝึกหัดผู้ซึ่งจะเป็นเสนาบดีขึ้นใหม่มาแต่ พ.ศ. ๒๔๓๑  โปรดฯ ให้จัดที่ประชุมเสนาบดีที่มุขกระสัน  พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท  ให้เสนาบดีเก่ากับทั้งผู้ซึ่งจะเป็นเสนาบดีใหม่เข้าไปประชุมกัน  และเสด็จลงประทับเป็นประธานในที่ประชุม  ทรงปรึกษาราชการต่างๆ ซึ่งทรงเคยบัญชาแต่โดยลำพังพระองค์มาแต่ก่อน  ดูเหมือนสัปดาห์ละครั้งหนึ่ง  ถ้ามีราชการมากก็ประชุมติดต่อกันไป  คราวละหลายคืนก็มี                                ตัวฉันซึ่งทรงเลือกจะให้เป็นเสนาบดีกระทรวงธรรมการคนแรก  ก็ได้เข้าไปนั่งในที่ประชุมเสนาบดีมาตั้งแต่ยังเป็นอธิบดีกรมศึกษาธิการ  เพราะฉะนั้นที่โปรดฯ ให้รวมกรมต่างๆ ตั้งเป็นกระทรวงธรรมการ  และให้ตัวข้าพเจ้าแยกมาจากราชการทหาร  ก็เพื่อจะยกกระทรวงธรรมการขึ้นเป็นกระทรวงเสนาบดีนั้นเอง  ถึงกรมอื่นที่จะยกขึ้นเป็นกระทรวงก็โปรดฯ ให้ขยายการออกไปโดยลำดับเช่นเดียวกัน พระบาทสมเด็จ ฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  สมเด็จพระปิยมหาราช จากคุณ : กัมม์ - [ 23 มี.ค. 52 15:25:46 ]

ความคิดเห็นที่ 7 (ต่อ)                                เมื่อพระเจ้าอยู่หัวทรงทดรองระเบียบการที่จะจัดใหม่อยู่ถึง ๓ ปี  ในระหว่างนั้นเมื่อต้น พ.ศ. ๒๔๓๔ เจ้าซาเรวิช รัชทายาทประเทศรุสเซีย (ซึ่งภายหลังได้เสวยราชสมบัติเป็น พระเจ้านิโคลัสที่ ๒ ) เข้ามาเฝ้า  ถึงเดือนกรกฎาคมในปีนั้น  พระเจ้าอยู่หัวก็โปรดฯ ให้ตัวข้าพเจ้าเป็นราชทูตพิเศษไปเยี่ยมตอบเจ้าซาเรวิชแทนพระองค์  ดังได้เล่ามาแล้วในนิทานที่ ๕ เรื่องของประหลาดที่เมืองชัยปุระ(๑)  ข้าพเจ้าไปยุโรปครั้งนั้นได้รับพระราชทานอนุญาตให้ไปยังประเทศอียิปต์และอินเดียเมื่อขากลับ  เพื่อจะได้ความรู้ประกอบกับที่ได้ไปเห็นในยุโรป  มาทำการงานให้เป็นประโยชน์ด้วย  ข้าพเจ้าก็ตั้งหน้าหาความรู้เรื่องที่จะเป็นประโยชน์แก่กระทรวงธรรมการตลอดทางที่ไปครั้งนั้น จากคุณ : กัมม์ - [ 23 มี.ค. 52 15:34:54 ]

ความคิดเห็นที่ 8 (ต่อ)                               ข้าพเจ้ากลับมาถึงกรุงเทพฯ เมื่อปลายเดือนมีนาคม  มาถึงได้ ๗ วัน ก็ออกประกาศพระบรมราชโองการตั้งเสนาบดีเป็น ๑๒ ตำแหน่ง  ดังได้ทรงพระราชดำริไว้  แต่ตอนท้ายประกาศมีว่า  โปรดให้เปลี่ยนตัวเสนาบดีบางคน  เป็นต้นแต่เจ้าพระยารัตนบดินทร์ เสนากระทรวงมหาดไทยซึ่งแก่ชรามากแล้ว  โปรดฯ ให้ปลดออกรับพระราชทานเบี้ยบำนาญ  และทรงพระกรุณาโปรดฯ ให้ตัวข้าพเจ้าเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย ตั้งแต่วันที่ ๑ เมษายน พ.ศ. ๒๔๓๕ ต่อไป                                การที่ข้าพเจ้าต้องย้ายจากกระทรวงธรรมการไปเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย  พระเจ้าอยู่หัวมิได้ตรัสถามความสมัครของข้าพเจ้า  หรือแม้แต่ตรัสบอกให้เตรียมตัวก่อน  บางทีจะเป็นด้วยทรงสังเกตเห็นข้าพเจ้ารักกระทรวงธรรมการอย๔มาก  ถ้าตรัสถามก็จะทูลขอตัวหรือขอให้ผ่อนผันไปต่างๆ  จึงตรัสสั่งโดยไม่ไต่ถามทีเดียว  แต่เมื่อมีพระบรมราชโองการประกาศเป็นเด็ดขาดเช่นนั้นแล้ว  ข้าพเจ้าก็ต้องย้ายไปตามรับสั่งทั้งไม่ได้เตรียมตัว  มีแต่เจ้าพระยาพระเสด็จฯ (ม.ร.ว. เปีย  มาลากุล)  เวลานั้นเป็นหลวงไพศาลศิลปะศาสตร์  ซึ่งเป็นเลขานุการประจำตัวติดไปด้วยดนเดียว  แต่ต่อมาในเดือนเมษานั้นเอง เจ้าพระยาพระเสด็จสุเรนทราธิบดี (ม.ร.ว. เปีย  มาลากุล) แก้ไขเมื่อ 23 มี.ค. 52 15:37:41 จากคุณ : กัมม์ - [ 23 มี.ค. 52 15:36:55 ]

ความคิดเห็นที่ 9 (ต่อ)                                วันหนึ่งมีรับสั่งให้หาข้าพเจ้าเข้าไปเฝ้าในที่รโหฐาน  ข้าพเจ้าก็โอกาสจึงกราบบังคมทูลปรับทุกข์  ว่าตั้งแต่ทรงพระกรุณาโปรดฯ ให้ข้าพเจ้าก่อสร้างกระทรวงธรรมการมา  ใจข้าพเจ้าฝังอยู่ในราชการกระทรวงนั้น  นึกว่าถ้าโปรดให้อยู่ในกระทรวงธรรมการต่อไป  คงจะสามารถจัดให้ดีได้  แต่ราชการกระทรวงมหาดไทยข้าพเจ้าไม่ได้เคยเอาใจใส่ศึกษามาแต่ก่อน  ทราบแต่ว่าเป็นกระทรวงใหญ่  การงานยากกว่ากระทรวงธรรมการมาก  ตัวข้าพเจ้าไม่รู้ราชการกระทรวงมหาดไทยไปบังคับบัญชาการ  เกรงจะไม่ดีดังพระราชประสงค์  ถ้าไปพลาดพลั้งลงอย่างไรก็จะเสียพระเกียรติยศ  ซึ่งทรงเลือกสรรเอาตัวข้าพเจ้าไปว่าราชการกระทรวงมหาดไทย  จึงวิตกนัก สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ  เสนาบดีกระทรวงมหาดไทย จากคุณ : กัมม์ - [ 23 มี.ค. 52 15:39:34 ]

ความคิดเห็นที่ 10 (ต่อ)                                พระเจ้าอยู่หัวตรัสตอบว่า  ในส่วนพระองค์ก็ทรงเชื่อแน่  ว่าข้าพเจ้าคงจะสามารถจัดกระทรวงธรรมการให้ดีได้  แต่การบ้านเมืองซึ่งสำคัญกว่านั้นยังมีอยู่  บางทีข้าพเจ้าจะยังมิได้คิดไปถึง  ด้วยต่างประเทศกำลังตั้งท่าจะรุกเมืองไทยอยู่แล้ว  ถ้าเราประมาทไม่จัดการปกครองบ้านเมืองเสียให้เรียบร้อย  ปล่อยให้หละหลวมอย่างเช่นเป็นอยู่  ช้าไปเห็นจะมีภัยแก่บ้านเมือง  บางทีอาจจะถึงเสียอิสรภาพของเมืองไทยก็เป็นได้  ถ้าบ้านเมืองเสียอิสระแล้ว  กระทรวงธรรมการจะดีอยู่ได้หรือ  การรักษาพระราชอาณาเขตด้วยจัดการปกครองหัวเมืองให้เป็นระเบียบเรียบร้อย  จึงเป็นการสำคัญกว่ามาก  การนั้นตกอยู่ในหน้าที่กระทรวงมหาดไทยยิ่งกว่ากระทรวงอื่น  เพราะหัวเมืองทั้งปวงขึ้นอยู่ในกระทรวงมหาดไทยโดยมาก                                ได้ทรงพิจารณาหาตัวผู้ซึ่งจะเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย  ให้จัดการได้ดังพระราชประสงค์มานานแล้ว  ยังหาไม่ได้  จนทรงสังเกตเห็นว่าความสามารถของข้าพเจ้าเหมาะแก่ตำแหน่งนั้น  จึงได้โปรดฯ ให้ย้ายจากกระทรวงธรรมการไปเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย  ซึ่งข้าพเจ้ามีความวิตกเพราะยังไม่คุ้นเคยกับราชการกระทรวงมหาดไทยนั้นก็เป็นธรรมดา  แต่พอจะทรงช่วยได้  ตัวข้าพเจ้าก็เคยนั่งในที่ประชุมเสนาบดี  คงได้สังเกตเห็น  ว่าพระพระองค์ต้องทรงเป็นภาระในราชการกระทรวงมหาดไทยยิ่งกว่ากระทรวงอื่นอยู่เสมอ  จนทรงคุ้นเคยมานานแล้ว  ถ้าข้าพเจ้ามีความลำบากอย่างไร  ก็ให้ทูลปรึกษาหารือเป็นส่วนตัวได้ตามใจ  อีกโสดหนึ่งนอกจากขอเรียนพระราชปฏิบัติตามทางราชการ  จะทรงพระกรุณาโปรดฯ ช่วยแนะนำและอุดหนุนทุกอย่าง  อย่าวิตกเลย                                เมื่อข้าพเจ้าได้ฟังพระบรมราชาธิบาย  และพระเจ้าอยู่หัวทรงรับเป็นครูเช่นนั้น  ก็อุ่นใจคลายความวิตกกังวล  จึงกราบทูบรับ  ว่าจะพยายามสนองพระเดชพระคุณตามพระราชประสงค์โดยเต็มกำลังและสติปัญญา  ขอพระราชทานพรไว้อย่างหนึ่งแต่ว่า  ถ้าทรงพระราชดำริเห็นว่าข้าพเจ้าจะทำการไปไม่สำเร็จ  ขอให้ได้กลับไปรับราชการกระทรวงธรรมการตามเดิม  ก็ทรงสัญญาตามประสงค์  เรื่องที่ข้าพเจ้าจะเป็นเสนากระทรวงมหาดไทยมีดังเล่ามานี้ ............................................................................................................................................................................................................. (๑) ดูในเรื่องนิทานโบราณคดี ของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ สภาพบ้านเมืองในอดีต - คลองบางกอก แก้ไขเมื่อ 23 มี.ค. 52 16:22:47 จากคุณ : กัมม์ - [ 23 มี.ค. 52 15:43:07 ]

ความคิดเห็นที่ 11 จบเนื้อหา เทศาภิบาล ตอนที่ ๑ เพียงเท่านี้ครับ จากคุณ : กัมม์ - [ 23 มี.ค. 52 15:45:12 ]

ความคิดเห็นที่ 12 ขอคนละคลิกเข้าคลังกระทู้เก่านะครับ จะได้ใช้อ้างอิงต่อไปข้างหน้า และคนที่เข้ามาทีหลังจะได้อ่านด้วยกันกับเรา ขอบพระคุณครับ จากคุณ : กัมม์ - [ 23 มี.ค. 52 15:59:39 ]

ความคิดเห็นที่ 13 แวะมาลงชื่ออ่านต่อคะ  ช่วงนี้สาวเข้าห้องสมุดบ่อยขึ้นเพราะมีกระทู้ดีๆของคุณกัมม์คะ ปล.ไม่ลืมโหวตแน่นอนคะ จากคุณ : sawkitty - [ 23 มี.ค. 52 16:42:16 ]

ความคิดเห็นที่ 14 ลงชื่ออ่านเช่นกันครับ.... จากคุณ : คุณภาค - [ 23 มี.ค. 52 17:50:56 ]

ความคิดเห็นที่ 15 เข้ามาแปะไว้ก่อนครับ  เดี๋ยวว่างๆ จะมาอ่าน จากคุณ : นอกราชการ - [ 23 มี.ค. 52 20:00:27 ]

ความคิดเห็นที่ 16 แปะไว้เช่นกันครับ เดี๋ยวหายป่วยจะเข้ามาเก็บความรู้ต่อครับ จากคุณ : Antares Kung - [ 23 มี.ค. 52 21:17:17 ]

ความคิดเห็นที่ 17 มาแล้วค่ะ มาตามเทียบ ไม่ค่อยได้ เข้าห้องสมุด บ่อย อากาศร้อนเลยต้องขอจรลีไปเที่ยว แต่ขอบคุณกระทู้สาระดีๆ อย่างนี้นะคะ แก้ไขเมื่อ 24 มี.ค. 52 11:36:39 จากคุณ : little kitty - [ 24 มี.ค. 52 11:36:18 ]

ความคิดเห็นที่ 18 เรียนถามคุมกัมม์ครับ 1.เสนาบดีทั้ง 12 ครังแรกเริ่มมีใครบ้างครับ 2.เสนาบดีนี่อำนาจหน้าที่เท่ากับรัฐมนตรีสมัยนี้มั้ยครับ 3.เป็นแบบminister หรือsecretary (ไม่รู้สะกดถูกรึปล่าว ขออภัยนะครับ)คือมีอำนาจเด็ดขาดเลยหรือว่าเป็นเพียงเลขาของรัชกาลที่ 5 ที่เสนอความเห็นให้ทรงวินจฉัยเท่านั้นครับ ขอบคุณครับ จากคุณ : deletenumlock - [ 24 มี.ค. 52 12:27:44 ]

ความคิดเห็นที่ 19 สวัสดีครับทุกๆ ท่านที่แวะเข้ามาเยี่ยมกระทู้ ขอบพระคุณในน้ำใจไมตรีครับ จะขอเปิดประเด็น "เรื่องภาษาไทย" นอกเรื่องให้มีเกร็ดกว้างออกไปสักหน่อยนะครับ สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพประทับในระแทะ ทำไมไม่เรียกยานที่ทรงว่า "เกวียน"  ระแทะกับเกวียนต่างกันอย่างไร เคยอ่านพบในหนังสือ (จำไม่ได้แล้วว่าเล่มไหน ความจำสั้น) ว่า แต่เดิม.... ยาน ๒ ล้อที่เทียมด้วยวัว เรียกว่า ระแทะ ยาน ๒ ล้อที่เทียมด้วยควาย เรียกว่า เกวียน ยานที่เทียมด้วยม้า เรียกว่า รถ ราชบัณฑิตท่านให้ความหมายไว้ในพจนานุกรมสมัยนี้ว่า เกวียน คือยาน ๒ ล้อที่เทียมด้วยวัว หรือ ควาย คุณ เพ็ญชมพู  เชี่ยวชาญเรื่อง ภาษาไทย  พอจะมีข้อมูลเรื่องนี้บ้างหรือเปล่าครับ เรียนเชิญทุกท่าน  ช่วยกันเปิดประเด็นความรู้ และเพิ่มเติมข้อมูลครับ แก้ไขเมื่อ 24 มี.ค. 52 12:57:57 จากคุณ : กัมม์ - [ 24 มี.ค. 52 12:35:06 ]

ความคิดเห็นที่ 20 เรียน คุณ deletenumlock ๑. เสนาบดีที่โปดรเกล้ฯ ครั้งแรก คัดไว้ที่ เทศาภิบาล ตอนต้น อธิบายตำนานเทศาภิบาล แล้วครับ  (พร้อมทั้งภาพ)http://www.pantip.com/cafe/library/topic/K7638452/K7638452.html เสนาบดีทั้ง ๑๒ กระทรวงที่โปรดเกล้าฯ ครั้งแรกมีดังนี้ครับ                              (๑) กระทรวงมหาดไทย  ปลดเจ้าพระยารัตนบดินทร (บุญรอด  กัลยาณมิตร) ออกเป็นสมุหนายกกิตติมศักดิ์  โปรดฯ ให้ย้ายพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นดำรงราชานุภาพ อธิบดีกระทรวงธรรมการ  มาเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย                              (๒) กระทรวงกะลาโหม  (ยังไม่ถึงเวลาที่จะจัดการแก้ไข)  โปรดฯ ให้เจ้าพระยารัตนาธิเบศร (พุ่ม  ศรีไชยยันต์) สมุหะพระกะลาโหม  คงเป็นเสนาบดีกระทรวงกะลาโหม                              (๓) กระทรวงการต่างประเทศ  โปรดฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงเทววงศวโรประการ  คงดำรงตำแหน่งเป็นเสนาบดีอยู่อย่างเดิม                              (๔) กระทรวงนครบาล  ก่อนนั้นมีกรรมการบัญชาการอยู่ชั่วคราว  โปรดฯ ให้เลิกกรรมการ  แลให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นนเรศรวรฤทธิ์  ซึ่งเป็นนายกกรรมการ  เป็นเสนาบดี                              (๕) กระทรวงวัง  โปรดฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคม  ซึ่งเป็นตำแหน่งอธิบดีบัญชาการอยู่แล้ว  เป็นเสนาบดี                              (๖) กระทรวงพระคลัง  โปรดฯ ให้สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าฯ กรมพระจักรพรรดิพงศ  ซึ่งเป็นอธิบดีอยู่แล้ว  เป็นเสนาบดี  แต่ทรงทุพลภาพไม่สามารถเสด็จมาประจำราชการได้เสมอ  จึงโปรดฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นนราธิประพันธพงศ  เป็นรองเสนาบดีช่วยบัญชาการด้วยพระองค์ ๑                              (๗) กระทรวงเกษตรธิการ  โปรดฯ ให้ย้ายเจ้าพระยาภาสกรวงศไปเป็นเสนาบดีกระทรวงธรรมการ  แล้วทรงตั้งพระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม  แสงชูโต) เป็นเสนาบดี                              (๘) กระทรวงยุติธรรม  ตั้งขึ้นใหม่  โปรดฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าสวัสดิโสภณ เป็นเสนาบดี  (เสด็จอยู่ในตำแหน่ง ๒ ปี  ต้องเสด็จไปประจำราชการอยู่ในยุโรป  ถวายคืนตำแหน่ง  จึงโปรดฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร  เป็นเสนาบดีกระทรวงยุติธรรม)                              (๙) กระทรวงธรรมการ  ยกขึ้นเป็นกระทรวงเสนาบดี  โปรดฯ ให้เจ้าพระยาภาสกรวงศ เป็นเสนาบดี                              (๑๐) กระทรวงโยธาธิการ  ยกขึ้นเป็นกระทรวงเสนาบดี  โปรดฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัดติวงศ  ซึ่งเป็นอธิบดีอยู่แล้ว  เป็นเสนาบดี                              (๑๑) กระทรวงมรุธาธร  ตั้งขึ้นใหม่  โปรดฯ ให้ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิธาดา ราชเลขาธิการแผนกการต่างประเทศ  เป็นเสนาบดี                              (๑๒) กรมยุทธนาธิการ  ยกขึ้นเสมอกระทรวงเสนาธิการ  โปรดฯ ให้สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าฯ กรมพระภาณุพันธุวงศวรเดช  เป็นผู้บัญชาการมีศักดิ์เท่าเสนาบดี ๒. เสนาบดีเจ้ากระทรวง  คือรัฐมนตรีว่าการกระทรวงในสมัยนี้  ส่วนอำนาจหน้าที่นั้น  คงเปลี่ยนแปลงไปตามสมัยครับ ๓. เรื่องนี้มีเค้าโครงอยู่ในหนังสือกราบทูลรายงาน สมเด็จฯ เสนาบดี  ทรงเล่าว่า  แต่ละกระทรวงทำหนังสือกราบทูลรายงานข้อเท็จจริงแล้ว พร้อมทั้งส่งหนังสือที่จะต้องทรงค้นคว้าหลักเกณฑ์ขึ้นทูลเกล้าฯ ด้วย  แล้วก็เกณฑ์ให้พระเจ้าอยู่หัวทรงพระราชดำริวินิจฉัย (ขอเรียนพระราชปฏิบัติ)  ลงท้ายว่า "จะโปรดให้ทำอย่างไร" ไปเสียทุกเรื่อง  ต่อมาสมเด็จฯ เสนาบดีกระทรวงมหาดไทย  เปลี่ยนแปลงวิธีปฏิบัติใหม่  กราบทูลรายงานข้อเท็จจริงแล้ว  จึงกราบทูลวินิจฉัยตามความคิดของพระองค์  และที่สุดกราบทูลความเห็นว่าควรจะปฏิบัติการนั้นอย่างไร  ก็เป็นที่ชอบพระราชอัธยาศัย เรื่องนี้จะอยู่ในตอนที่ ๒ ติดต่อตอนที่ ๓ ต่อไปครับ ขอบพระคุณทุกคลิกที่ส่งกระทู้ขึ้นข้างบนนะครับ ประชุมเทศาภิบาล กระทรวงมหาดไทย พ.ศ. ๒๔๕๕ แก้ไขเมื่อ 24 มี.ค. 52 13:30:36 จากคุณ : กัมม์ - [ 24 มี.ค. 52 13:25:23 ]

ความคิดเห็นที่ 21 ป๋าสบายดีไหมครับ จากคุณ : ศรีสิทธิสงคราม - [ 24 มี.ค. 52 14:42:49 A:58.10.222.31 X: TicketID:207948 ]

ความคิดเห็นที่ 22 คห.19 ระหว่างรอคุณเพ็ญผชช.ภาษา จะขอต่อเติมเล็กน้อยเกี่ยวกับศัพท์คล้ายกับพวกระแทะหรือเกวียนครับ น.อ.สวัสดิ์ จันทนี ร.น. ท่านเล่าไว้ว่า ท่านเป็นลูกชาวนาจ.สมุทรสาคร เห็นพ่อแม่ใช้กะเลิดเทียมควายเวลาลากข้าว พอมาเห็นที่บางเสร่(อยู่ในจ.ที่คุณกัมม์เคยเรียนหนังสือนะครับ) เขาเรียกกะเลิดว่า "เลื่อน" แต่ท่านบอกว่า มันไม่ใช่เกวียน เกวียนมันเป็นอีกแบบหนึ่ง คุณเพ็ญงานหนักเพิ่มอีกแล้วละครับ จากคุณ : NickyNick - [ 24 มี.ค. 52 15:08:49 ]

ความคิดเห็นที่ 23 ระแทะต่างกับเกวียนอย่างไร พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ ให้คำนิยามไว้ว่า ระแทะ น. ยานชนิดลากขนาดเล็ก มี ๒ ล้อ ใช้วัวเทียม ตัวเรือนราบไม่ยกสูง อย่างเรือนเกวียน มีทั้งชนิดโถงและประกอบหลังคา, กระแทะ หรือ รันแทะ ก็ว่า. เกวียนในประเทศไทยแบ่งเป็นสองชนิดคือ เกวียนวัว และเกวียนควาย  เกวียนวัวเตี้ย และกว้างกว่าเกวียนควาย ใช้ในที่ดอนมากกว่าที่ลุ่ม มักเรียกกันว่า ระแทะ ( มาจากภาษาเขมรว่า รเทะ) เกวียนควายสูง และยาวกว่าเกวียนวัว ใช้ในที่ลุ่มมากกว่าที่ดอน ส่วน กะเลิดหรือเลื่อน ของคุณ NickyNick พจนานุกรมให้คำนิยามไว้ว่า กะเลิด น. ยานชนิดหนึ่งไม่มีล้อ ใช้ลากไปตามท้องนาและหมู่บ้าน สําหรับบรรทุกฟ่อนข้าวเป็นต้น, เลื่อน ก็เรียก. หน้าตาของ กะเลิดหรือเลื่อน เป็นเช่นนี้แล จากคุณ : เพ็ญชมพู - [ 24 มี.ค. 52 16:14:54 ]

ความคิดเห็นที่ 24 มาตามอ่านและโหวตต่อคะ จากคุณ : sawkitty - [ 24 มี.ค. 52 16:35:00 ]

ความคิดเห็นที่ 25 สวัสดีขอรับ เจ้าคุณศรีฯ สวัสดีครับพี่นิค , คุณ เพ็ญชมพู , คุณ สาว และสวัสดีทุกๆ ท่านที่แวะเข้ามาครับ พอดีค้นหาคำว่า "เกวียน" ได้รูปแสตมป์ชุดนี้มา  สวยดีนะครับ จาก http://shopping.sanook.com/buy/buy_detail.php?nitemID=53154#imgTitle เสียดายอ่านคำบรรยายบนแสตมป์ไม่ออก แก้ไขเมื่อ 24 มี.ค. 52 17:14:49 จากคุณ : กัมม์ - [ 24 มี.ค. 52 17:12:50 ]

ความคิดเห็นที่ 26 มีเกร็ดความรู้เกี่ยวกับเกวียนที่น่าสนใจ เรื่องของเกวียน http://share.psu.ac.th/blog/montasara/5966          เกวียน เป็นยานพาหนะชนิดหนึ่งที่มีล้อเลื่อน อายุเก่าแก่ที่สุดในโลกที่ยังมีใช้อยู่จนถึงปัจจุบัน มี 2 ล้อ เคลื่อนที่ไปโดยใช้วัวหรือควายเทียมลากไป โดยปกติใช้ 2 ตัว ตามตำนานกล่าวว่า มนุษย์รู้จักใช้ล้อมาก่อน ยุคประวัติศาสตร์ ส่วนเกวียนที่เทียมสัตว์และรถศึกมีปรากฏแน่ชัดในสมัยกรีกและโรมัน          ในสมัยสุโขทัย ซึ่งถือว่าเป็นยุคต้นของไทย มีวรรณคดี พงศาวดารหลายเรื่องที่กล่าวถึงเกวียน เช่นใน เรื่องพระร่วงส่งส่วยน้ำ คนไทยได้ใช้เกวียนบรรทุกส่วยไปบรรณาการขอมผู้มีอำนาจ          ในสมัยหลัง ๆ สมุหเทศาภิบาลใช้   "เกวียนด่าน"   เดินทางจากอุบลราชธานีมายังกรุงเทพฯ   โดยนั่ง เกวียนคันหนึ่งมาแล้วเปลี่ยนนั่งคันใหม่ต่อกันเป็นทอด ๆ          ในสมัยที่ยังไม่มีรถยนต์ใช้ในการไปตรวจราชการท้องที่ของข้าราชการ   ได้ใช้ส่วนกลางของเกวียน เป็นที่นอน ใช้ส่วนหน้าเป็นโต๊ะเขียนหนังสือ ใช้ใต้ถุนเกวียนเป็นที่หุงหาอาหาร          เกวียนแบ่งเป็น 2 ชนิดคือ เกวียนเทียมวัวและเทียมควาย เกวียนเทียมวัวจะเตี้ยกว่า ทางภาคใต้จะนิยม ใช้ควายเทียมเกวียน ส่วนภาคเหนือนิยมใช้วัวเทียม          ในสมัยรัชกาลที่ 5 จึงได้ตรากฎข้อบังคับเพื่อใช้ควบคุมการใช้เกวียนนี้ขึ้น จึงนับว่าเป็นกฎหมายฉบับ แรกว่าด้วยการใช้เกวียน แต่มีผลบังคับเฉพาะจังหวัดเชียงใหม่ ต่อมารัชกาลที่ 6 ได้ทรงดำริว่าขนาดของล้อ เกวียนกว้างเท่ากันทั่วราชอาณาจักร          พ.ศ.2460 กำหนดให้ล้อเลื่อนทุกชนิดในเขตพระนครต้องจดทะเบียนรับใบอนุญาตขับขี่ทุก ๆ ปี ครั้น หลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองมาเป็นระบอบประชาธิปไตย ได้มีประกาศพระราชบัญญัติล้อเลื่อน พ.ศ. 2478 กำหนดให้เก็บค่าจดทะเบียนเกวียน เล่มละ 1 บาท นับตั้งแต่เริ่มใช้จนชั่วอายุเกวียน และผ่อนผันให้ผู้ ขับขี่เกวียนไม่ต้องมีใบอนุญาตขับขี่และนับตั้งแต่นั้นมาก็มิได้มีพระราชบัญญัติเกี่ยวกับเกวียนอีกเลย โดย คุณ กว้าง ภาควิชาเภสัชเวทและเภสัชพฤกษศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ขอบพระคุณครับ ระแทะที่สมเด็จ กรมพระยาดำรงฯ ทรง  คงเป็นของที่เจ้าเมืองจัดถวายเป็นระยะๆ เช่นเดียวกับ "เกวียนด่าน" มังครับ ไฟล์ภาพจากเว็บไซต์ http://www.igetweb.com/www/mr2chang/index.php?mo=3&art=166383 บันทึกความทรงจำ  นายพร ศรีไทย บันทึกประวัติศาสตร์ “ตามรอยกองเกวียนคาราวานการค้า ชาวสุรินทร์ไปกัมพูชา” ขอบพระคุณครับ จากคุณ : กัมม์ - [ 24 มี.ค. 52 17:38:31 ]

ความคิดเห็นที่ 27 ม.จ.พูนพิศมัย  ดิศกุล ทรงเล่าถึงพระประวัติตอนนี้ไว้ในหนังสือพระประวัติลูกเล่า  ซึ่งคุณกัมม์ได้คัดไว้ในกระทู้ข้างล่าง เพชรพระมหามงกุฎ ตอน สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงาชานุภาพ ตอน ๙ พระประวัติลูกเล่า http://topicstock.pantip.com/library/topicstock/K3734538/K3734538.html เห็นว่าน่าจะมีประโยชน์ต่อกระทู้นี้ ขออนุญาตคุณกัมม์ลงไว้อีกทีหนึ่ง ตอน ทรงว่ากระทรวงมหาดไทย การปกครองในสมัยก่อน พ.ศ. ๒๔๓๕ นั้น  ยังปกครองตามแบบกรุงศรีอยุธยาคือแบบจตุสดมภ์  มี ๔ เสนาบดี เวียง วัง คลัง นา แยกกันปกครองคนละทิศ  แต่เมื่อเหตุการณ์เปลี่ยนแปลงไปทางตะวันตกประเทศแล้ว  จึงจำต้องจัดการปกครองอย่างใหม่ขึ้นให้ทันเวลา  ดังทรงมีพระราชดำรัสกับสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพเมื่อโปรดเกล้าฯให้ย้ายมาเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทยนั้น เสด็จพ่อทรงเล่าว่า  ท่านเสด็จมากระทรวงมหาดไทยแต่พระองค์เดียวกับพระมนตรีพจนกิจ (ม.ร.ว.เปีย  มาลากุล)ผู้เป็นเลขานุการส่วนพระองค์อยู่ในกระทรวงศึกษาธิการ  ด้วยทรงตั้งพระทัยแน่วแน่ว่าจะไม่มีพวก จะเลือกเอาแต่ผู้สามารถทำงานได้จริง  ในเวลาแรกเสด็จไปไม่ได้ทรงแก้ไขอะไรเลย  ไปประทับทอดพระเนตรการงานที่เขาทำกันอยู่ทุกแผนก  และประทับอยู่ในห้องเจ้าคุณราชวรานุกูล (อ่วม) ผู้เป็นปลัดทูลฉลองโดยมาก  จนกระทั่งทรงทราบการงานที่ทำอยู่โดยละเอียดแล้วจึงทรงคิดแก้ไขโดยกราบบังคมทูลขอตั้งมณฑลและจังหวัด อำเภอ ขึ้นตามท้องที่  ด้วยเอาแผนที่สยามซึ่งพระองค์ท่านเองได้ทรงควบคุมเจ้าหน้าที่ทั้งฝรั่งและไทย จัดตั้งกรมแผนที่ขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๔๒๘ ในเวลาทรงอยู่ในราชการทหาร  ตรัสเล่าว่าเอาแผนที่ปูขึ้นบนโต๊ะ  มีพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและพระองค์ท่าน ๒ พระองค์เท่านั้น  ยืนคิดตามแผนที่ว่าจะเอาภูเขาและทางน้ำเป็นขอบเขตมณฑลและจังหวัดต่อไป  แล้วจึงลงมือออกตรวจท้องที่แลเลือกคนทำงาน  ทรงเล่าถึงเหตุการณ์ในตอนนั้นสนุกนัก  เพราะเมืองต่าง ๆไม่มีอยู่บนพื้นดินโดยมากอยู่ตามท้องน้ำ  มีเรือนแพหรือแพอยู่ทั่วไป  จวนเจ้าเมืองเป็นที่ว่าการ เป็นศาล เป็นคุก เสร็จไปในตัว  เจ้าเมืองเองก็ได้เพียงค่าตอกตราใบละ ๑ ตำลึงคือ ๔ บาท(๑)  พระองค์ท่านและสมเด็จฯ กรมพระยาเทววงศ์วโรปการ เป็นเสนาบดีคู่แรกที่ได้รับพระราชทานเงินเดือน ๆ ละ ๑,๐๐๐ บาทเป็นปฐม มณฑลพิษณุโลกเป็นมณฑลแรกที่จัดตั้งขึ้น  เพราะทรงพบเจ้าพระยาสุรสีห์วิสิษฐ์ศักดิ์ (เชย  กัลยาณมิตร)(๒)เข้า  จึงแน่พระทัยว่าจะทำได้  เสด็จพ่อทรงถือว่าการเลือกคนให้ถูกที่ เป็นสิ่งสำคัญยิ่งกว่าสิ่งใด ๆ  ข้าพเจ้าเคยได้ยินท่านตรัสกับพวกข้าราชการมีเทศาฯเป็นต้น อยู่เสมอว่า "การเลือกคนใช้ให้เหมาะแก่ตำแหน่งเป็นสิ่งสำคัญสำหรับผู้เป็นนายคน  การที่จะรู้ว่าถูกหรือผิดนั้นจะต้องขยันเอาใจใส่ดูอยู่เสมอว่า ผลงานที่เขาทำนั้นเป็นอย่างไร  ถ้าเขาทำได้ดีต้องยอมให้ว่าเป็นความดีของเขาเอง  เราจะรับเอาได้เพียงแต่ว่าเลือกคนถูก  ถ้าเขาทำผิดเราต้องรับเสียเองว่าเพราะเราเลือกเขา ๆ จึงมีโอกาสทำผิด  ทั้งนี้เพราะอำนาจอยู่ที่ไหนความรับผิดชอบต้องอยู่ที่นั่นด้วย"  เมื่อมีผู้ใดโดยเฉพาะพวกฝรั่งทูลถามว่า "เอาเกณฑ์อะไรเลือกคน จึงทรงเลือกได้ถูกเสมอ" เช่น เจ้าพระยาสุรสีห์ฯไปเป็นข้าหลวงประจำเชียงใหม่  พูดอังกฤษก็ไม่ได้สักคำเดียว  แต่กงสุลอังกฤษเกรงใจและเชื่อทุกอย่าง  จนกระทั่งกระทรวงต่างประเทศถามว่าทำอย่างไรกัน  กงสุลคนนั้นซึ่งเก่งกาจไม่น้อย จึงกลับตามเจ้าพระยาสุรสีห์ฯไปได้ทุกอย่าง  กลางคืนว่ากลางวัน กงสุลก็เห็นด้วย   โดยมาท่านตอบด้วยทรงพระสรวลหรือมิฉะนั้นก็ว่า "มันฟลุกซ์"  แต่กับพวกเรา ๆ ท่านทรงอธิบายว่า  ถ้าเรียกผู้ใดมาสั่งงานจะให้ไปรับตำแหน่งใหม่  ผู้นั้นตอบรับว่าได้โดยเร็วและอ้ายนั่นก็ทำได้ อ้ายนี่ก็ง่าน ละก็เตรียมหาคนใหม่ไว้ได้ทันที  ถ้าคนใดหนักใจ ซักถามถี่ถ้วนเห็นความลำบากละก็ เรานอนหลับตาได้" การเสด็จออกอตรวจราชการก็มีอยู่เสมอ  ทั้ง ๆ ที่รถไฟก็มีอยู่เพียงอยุธยาและโคราช  รถยนต์ก็ยังไม่มี  จึงมีแต่ม้า ช้าง เกวียน และเรือ  เสด็จพ่อได้เสด็จตรววจราชการทั่วทุกเมือง  เว้นแต่เมือเลยเมืองเดียวเท่านั้นที่ไม่ได้เสด็จ  ทางเสด็จจะเห็นได้ในหนังสือนิทานโบราณคดีแล้ว  ท่านได้ทรงชี้ที่ปลูกศาลากลางแทบจะทุกเมือง  ถึงเวลามีงานวันประสูติพิเศษ  จึงทรงทำนาฬิกาตั้งส่งไปประทานทุกศาลากลางเพื่อเป็นที่ระลึก แต่มีคำสั่งเด็ดขาดว่าไม่ให้ติดรูปพระองค์ท่านหรือให้ชื่ออะไรว่า ดำรง  เจ้าคุณรัษฎาฯ (ซิมบี๊  ณ ระนอง) เคยซื้อสวนยางในพระนามท่าน ก็ถูกต่อว่าและขออย่าให้ทำ  เจ้าคุณทูลตอบว่าที่ทำเช่นนั้นเพราะจะล่อให้ราษฎรเชื่อว่าสวนยางดี  จะได้ตามไปทำบ้างเท่านั้น  ส่วนการตั้งเมืองท่านทรงเล่าว่า  โบราณเขาเอาที่มีน้ำและที่ราบทำนาได้เป็นหลักและระยะเมืองก็เอาเกณฑ์ตีนเดินแต่เช้ามืดถึงเย็นเป็นที่หยุดพัก  ระยะทางจึงอยู่ในระยะ ๖๐ กิโลเสมอ  ดังเช่นนครปฐม ราชบุรี เพชรบุรี เป็นต้น  ในสมัยของพระองค์ท่านเอาความสะดวกของราษฎรเป็นหลัก  เช่นถ้าทางน้ำเปลี่ยนใหม่ไม่สะดวกแก่การคมนาคม  ราษฎรมักจะย้ายไปตามน้ำ  ถ้าเลือกที่ได้ถูกต้องมั่นคงก็ย้ายเมืองตามไป  ถ้าไม่ถูกต้องก็แก้ไขชี้แจงให้เข้าใจกัน  เมืองสมัยนั้นคือศาลากลางอยู่ที่ไหนที่นั่นคือเมือง  สมัยนี้เห็นแต่เขาเรียกตลาดว่าเมืองกัน  เหตุนี้ดอกกระมังจึงจำต้องมี หลักเมือง การเสด็จตรวจราชการของเสด็จพ่อนั้น  ตอนเช้าราว ๙ โมงเสด็จไปยังศาลากลาง (ซึ่งงานเต็มมือ เพราะกระทรวงอื่น ๆ ยังไม่มีเงินมีคนพอจะออกไปตามหัวเมืองได้  จึงต้องฝากงานไว้กับมหาดไทยโดยมาก  มีกรมแร่ธาตุ กรมป่าไม้ อัยการ เป็นต้น) ศาล โรงตำรวจภูธร คุก  แล้วแวะเยี่ยมตามวัดและพ่อค้าในตลาด  เสด็จกลับมาเสวยกลางวันที่ที่พัก  พร้อมกับผู้ตามเสด็จ ตั้งแต่เทศาฯ เจ้าเมือง ลงไปถึงผู้ใหญ่บ้าน  ถ้าที่มีพอทุกคนก็นั่งโต๊ะด้วย  พวกเราผู้หญิงมีหน้าที่ทำกับข้าว จัดโต๊ะรับแขก แต่ได้นั่งกินด้วย  ตอนนี้แหละข้าพเจ้ามักได้ยินท่านสั่งงาน  และคุยกับคนทั่ว ๆไปอยู่เสมอ  เสวยแล้วทรงพักบรรทม ๑ ชั่วโมง  โดยมากเวลาบ่าย ๑๕ น.  แม้ไม่บรรทมหลับก็ทรงพระอักษร เพราะตรัสว่าร่างกายมันมีเครื่องจักรเหมือนกัน ต้องให้มันพักบ้าง  ๑๖ น.ตรง เสด็จลุกขึ้นแต่งพระองค์  ตอนนี้พวกเราได้ตามเสด็จด้วย  เพราะเสด็จไปตามโบราณสถานทำการขุดค้นไต่ถามพวกพื้นเมือง  กว่าจะกลับก็ราวค่ำมืด  ถึงเวลาสรงน้ำและเสวยเย็นพร้อมกับเทศาฯ เจ้าเมือง  จนราว ๒๑ น. จึงจะทรงพักทรงพระอักษร  และเขาบรรทมราว ๒๒ น. ถ้าเป็นเวลาเดินป่าโดยขบวนม้า  เสด็จออกแต่เช้ามืด ถ้าทางไกลมากก็ออกแต่มืด ๆ เอาแสงพระจันทร์เป็นแสงสว่าง  มีตำรวจภูธรชั้นนายสิบเป็นผู้นำทางคนเดียว  ต่อมาก็ถึงหญิงเหลือและข้าพเจ้า บางทีก็มีชายดิศด้วย  แล้วถึงเทศาฯ ข้าราชการและมหาดเล็ก  ทุกคนมีข้าวหลามแนบอานม้าไปคนละกระบอก  ไข่ไก่ต้มคนละใบกับห่อเกลือพริกไทยใส่ไปในกระเป๋าเสื้อ  แรก ๆ ออกเดินทางท่านคุยกับผู้นำไปเรื่อยๆจนราว ๆ ๑๐ - ๒๐ นาที  ท่านตรัสว่า ต้องให้ม้ามันรู้จักใจเราเสียก่อนถึงค่อยใช้มัน  แล้วหันมาตรัสถามเราว่า "พร้อมหรือยัง"  พอทูลว่า "พร้อมแล้ว"  ท่านก็บอกผู้นำว่า "ไป" คำเดียว แล้วก็ออกวิ่งกันสนุก  วิ่งไปสัก ๑๐ นาที แล้วก็หยุดเดินเตาะแตะไปใหม่  ท่านว่าถ้าเราเหนื่อยม้ามันก็เหนื่อยเหมือนกัน  วิ่งๆหยุด ๆไปอย่างนี้จนเที่ยงก็หยุดกินกลางวัน  บางที่ก็ที่วัด ที่หมู่บ้าน ที่ใต้ต้นไม้  เอาผ้าเอากระดาษปูนั่ง  ถ้าลมเย็น ๆ กินแล้วหลับไปพักใหญ่กันก็มี  แต่เด็จพ่อท่านไม่เคยหลับเลยอย่างดีก็พิงหลับพระเนตรครู่เดียว  แล้วก็ออกสำรวจและคุยกับผู้คนมีพระภิกษุเป็นต้น  พอราวบ่าย ๑๔ น. ก็เริ่มเดินทางตอนบ่ายโดยมากไม่มีวิ่งเลย นอกจากทางยังไกลมาก  ถึงที่พักแรมก็เกือบ ๆ ค่ำ  พอมีเวลาทำกับข้าวเลี้ยงกันเพราะกองเกวียนเขามักจะมาถึงที่พักแรมก่อนหรือมิฉะนั้นก็หลังเรานิดหน่อย  พอกินเย็นพร้อมๆกันแล้วก็หลับเป็นตายไปทุกคน  วันแรก ๆ ยังมีเสียงครางสัก ๒ คืน เพราะพลิกตัวทีก็ปวดไปหมด  พอ ๒ วันแล้วก็เคยไปเอง  ข้าพเจ้ายังนึกสนุกไม่หายเลย  อีกประการหนึ่งที่พักแรมหรือที่เรียกกันว่าพลับพลาป่านั้นเป็นเรือนไม้ไผ่มุงด้วยใบพลวง พื้นเป็นฟาก ไม่มีตะปูสักตัวเพราะเขาใช้ตอกมัด  ตามเสาตามฝาเขาเอากระบอกไม้ไผ่ใส่เฟิร์นบ้าง กล้วยไม้บ้าง  ตกแต่ติดห้อยเป็นระยะ ๆ สวยงาม  ส่วยแคร่ไม่ไผ่ใต้ต้นไม้ก็แสนจะร่มเย็นเป็นสุข  น่าเสียดายที่เด็กรุ่นใหม่จะไม่ได้เห็นของเช่นนั้นอีกแล้ว  เสด็จพ่อกราบทูลให้พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จประพาสหัวเมืองโดยไม่มีโปรแกรม  และให้ราษฎรถวายฎีกาฟ้องร้องได้ตั้งแต่เสนาบดีลงไป  ส่วนพระราชหัตถเลขาถึงเทศาฯนั้น  ท่านก็ขอพระราชทานว่าไม่ต้องผ่านทางพระองค์ท่านก่อน  พ.ศ. ๒๔๔๒ ได้เลื่อนพระอิสริยยศเป็นกรมหลวงเมื่อพระชันษา ๓๗ ปี .................................................................................................................................................... (๑) ค่าตอกตรานี้ ตามความเห็นของคุณกัมม์ว่า ยังคงมีอยู่แต่กลายมาเป็นอากรแสตมป์ที่ใช้ปิดหนังสือ เช่น หนังสือสัญญา  ด้วยแสตมป์อากรนั้นซื้อได้ที่สำนักงานเขต/อำเภอ  ใช้เป็นที่หมายว่าได้รับการรับรองจากเจ้าหน้าที่ (เจ้าเมือง) แล้วว่าได้ทำสัญญากันจริง (๒) เจ้าพระยาสุรสีห์วิสิษฐศักดิ์ นามเดิม เชย  เป็นบุตรพระยามหาอำมาตยาธิบดี (ชื่น)  เป็นหลานเจ้าพระยานิกรบดินทร์  เดิมในรัชกาลที่ ๕ รับราชการในกรมมหาดเล็ก  โปรดฯให้เป็นนายรองพิจิตรสรรพการ  แล้วเป็นจ่าเร่งงานรัดรุด กรมพระตำรวจ  แล้วโปรดให้เป็นพระยาศรีสุริยราชวรานุวัตรผู้ว่าราชการเมืองพิไชย  แล้วเป็นพระยาสุรสีห์วิสิษฐศักดิ์  ครั้น พ.ศ. ๒๔๕๒ โปรดฯให้เป็นเจ้าพระยามีสมญาจารึกในหิรัญบัฏว่า เจ้าพระยาสุรสีห์วิสิษฐศักดิ์  อัครราชวโรปกร  บดินทรเทพยภักดี  ราชกรณียกิจจำนง มหามัตยพงศประพันธ์  กัลยาณวัตรวิบุลย์  อดุลยอาชวาธยาศรัย  อภัยพิริยกรมพาหุ  อัชนาม บุตรธิดาของท่าน คือ พระยากัลยาณวัฒนวิศิษฎ์(เชียร  และ ชื้น ในพระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงปราจิณกิติบดี เป็นต้น เจ้าพระยาสุรสีห์วิสิษฐศักดิ์ (เชย  กัลยาณมิตร) ถึงอสัญกรรม เมื่อวันที่ ๙ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๘๕ จากคุณ : เพ็ญชมพู - [ 25 มี.ค. 52 11:04:55 ]

ความคิดเห็นที่ 28 การเสด็จไปกระทรวงมหาดไทยเป็นประจำวันนั้น  ท่านเสด็จขึ้นทางบันไดหลังบ้าง ข้างหน้าบ้าง เพื่อจะทอดพระเนตรให้ทั่วถึง  ท่านตรัสว่า การรักษาความสะอาดและหาคนดีใช้นั้นต้องทนเหนื่อยเอา  แม้เสด็จมาอยู่หอพระสมุดและมิวเซียมแล้วก็ยังทรงทำอยู่เช่นนั้น  คืดทรงพระดำเนินเป็นรอบ ๆ ทั่วไป  และมักจะหยุดทอดพระเนตรคนทำงานตามโต๊ะ  บางทีทรงเห็นคนลายมือดีก็สั่งให้ย้ายไปอยู่ทางขีดเขียนคัดลอก  ถ้าคนใดอ่านหนังสือท่านก็หยุดดูว่าอ่านเรื่องอะไร  วันหนึ่งกลับมาแล้วท่านตรัสกับพวกเราว่า "ทั้ง  ๆ ดูอยู่เองด้วยไม่ย่อมอยู่ในอำนาจการเพ็ดทูล ก็ยังถูกหลอก  เจ้าคนนั้นมันอ่านหนังสืออยู่หน้าเดียว ๓ -๔ วันแล้ว  คงนึกว่าพ่อไม่สังเกต"  แล้วท่านก็ทรงพระสรวล  ครั้งหนึ่งที่กระทรวงมหาดไทย  มีห้องเสวยกลางวันอยู่ข้างห้องเสนาบดี  เป็นโต๊ะกลมราว ๖ -๗ คน  และมีบ๋อยอยู่ประจำ ๑ คน  พวกเราเด็ก ๆ จะออกมาวังกับเสด็จพ่อก็ออกไปนั่งคอยอยู่ในห้องนี้  เพราะบ๋อยให้กินขนมปังทาเนยโรยน้ำตาล  และนั่งดูช้างเผือกอยู่บนขอบหน้าต่างกระทรวง  วันหนึ่งพี่ชายข้าพเจ้าซึ่งทำงานอยู่สรรพากรกับมิสเตอร์ไจล์  เพราะเพิ่งกลับมาจากยุโรป  ซื้อข้าวแกงเข้าไปนั่งกินที่โต๊ะในห้องนั้น  เผอิญเสด็จพ่อจะเสวยน้ำท่านก็เปิดประตูเข้าไปเรียกบ๋อย  พอเจอะพี่ชายข้าพเจ้าเข้าเท่านั้น  พระพักตร์ก็บึ้งไปทันที  ตรัสถามว่า "เจ้าชาย พวกเธอเขากินกันที่ไหน"  พี่ชายข้าพเจ้าทูลว่า "ข้างล่าง"  ท่านตรัสว่า "เธอก็ลงไปกินกับเขา  ที่นี่ห้องเสนาบดีไม่มีพ่อลูก"  ข้าพเจ้ามองดูพี่แล้วสงสาร เพราะลุกขึ้นถือจานข้าวนั้นออกไปทันที  ทั้ง ๆ ที่กำลังกินอยู่อย่างหิวโหย  แต่ถ้าเวลาไรเราเห็นพระพักตร์ท่านตึงเช่นนั้นแล้ว  พวกเราจะไม่มีใครดื้อสู้หรือเถียงเลย  เพราะรู้ว่าท่านเอาจริงเช่นเดียวกับตำรวจภูธรคนหนึ่งเขาจะไปจับผู้ร้าย  อธิบายว่าจะต้องให้ได้ตัวเพราะกลัวในกรมเสนาบดีท่าน  ข้าพเจ้าเถียงว่า "กลัวทำไม เด็จพ่อไม่เห็นน่ากลัวเลย"  เขาร้องว่า "อ้าวฝ่าบาทไม่รู้จัก เสด็จพ่อท่านเป็นคนจริงนะซี เราถึงกลัว"  แต่สำหรับข้าราชการอื่น ๆ ตั้งแต่เทศาฯ เจ้าเมือง ลงมาไม่เห็นมีใครกลัว  ข้าพเจ้ารู้สึกว่าทั้งข้าราชการและเสนาบดีดูจะรักกันมากกว่ากลัวกัน   ท่านตรัสสั่งให้ข้าพเจ้าเรียกท่านผู้ใหญ่ว่า คุณตา คุณลุง คุณอา คุณพี่  จนเรานึกว่าเป็นญาติกันจริงๆ เจ้านายต่างเมืองก็ให้เรียก เจ้าลุง เจ้าอา เจ้าพี่อยู่เสมอ  ข้าพเจ้าเคยทูลถามว่า "เด็จพ่อเอาลูกเล็ก ๆไปตรวจราชการด้วยทำไม  ดูยุ่มย่ามจริง ๆ"  ท่านตรัสว่า "อ้าวเธอช่วยพ่อทำราชการยังไม่รู้ตัว  ไปถึงไหนคนก็มาหา มาดีก็มี มาฟ้องร้องกันก็มี  ถ้ารายไหนจะเจอะกันไม่ได้  พ่อก็บอกให้เขาไปเล่นกับลูกฉันก่อน  ให้เขาพูดกันคนละที  เราก็รู้ความจริง"  ท่านตรัสเสมอว่า อย่ามีพวก  เพราะถ้ามีพวกเรา จะต้องมีพวกเขาเกิดขึ้น  และมากกว่าเสมอด้วย ครั้งหนึ่งเทศาฯคนหนึ่งมาทูลลาจะไปรับตำแหน่งใหม่  ท่านตรัสบอกว่า "เจ้าคุณ  อำนาจอยู่ที่ราษฎรเชื่อถือ  ไม่ใช่อยู่ที่พระแสงราชศัสตรา  จะไปอยู่ที่ไหนก็ตาม ถ้าเจ้าคุณทำให้ราษฎรเชื่อถือด้วยศรัทธาแล้ว  ไม่มีใครมาถอดเจ้าคุณได้แม้ในหลวง  เพราะท่านก็ทรงปรารถนาให้ราษฎรอยู่เย็นเป็นสุขเช่นเดียวกัน"  อีกข้อหนึ่งท่านตรัสว่า "อำเภอดีเป็นเจ้าเมืองได้ทุกคน  แต่เจ้าเมืองดีเป็นเทศาฯไม่ได้ทุกคน"  ด้วยทรงอธิบายว่าเพราะเทศาฯต้องใช้ความคิดให้กว้างขวางด้วย  มีเจ้าเมืองเก่า ๆ บางคนท่านตรัสบอกตรง ๆ ว่า "เจ้าคุณอย่าเป็นเทศาฯเลยนะ  เพราะเหตุการณ์มันเปลี่ยนแปลงไปมาก  ฉันรู้ว่าเจ้าคุณทำไม่ได้  ถ้าส่งเข้าไปทั้งรู้ก็แปลว่าส่งเข้าไปให้เสียชื่อ  เท่ากับฉันฆ่าเจ้าคุณเปล่า ๆ เอาบำนาญเป็นสุขเมื่อแก่ดีกว่า"  เจ้าคุณพวกนั้นหลายคนก็มิได้โกรธเคือง  กลับตามมาทำงานให้หอพระสมุดเปล่า ๆ อีกด้วย  เสด็จพ่อไม่ทรงกริ้วใครต่อหน้าคน ถ้าใครผิดก็เรียกเข้าห้องเสนาบดีพูดชี้แจงขอกันตรง ๆ เพราะท่านตรัสว่าความผิดกับความชั่วไม่เหมือนกัน  ถ้าผิดต้องให้โอกาส  แต่ถ้าชั่วจนช่วยไม่ได้แล้วต้องตัดไปเลย  เรื่องศัตรูเหมือนกันถ้าเราหนีพ้นก็หนีให้สุดไกล  แต่ถ้าหนีไม่พ้นจงเข้าใหกล้จนรู้เสมอว่าเขาทำอะไรและเราทำอะไร  ข้าพเจ้าไม่เคยได้ยินคำหยาบจากเด็จพ่อเลยตั้งแต่เกิดมา  ถ้ากริ้วใครผิดไปท่านก็กลับไปขอโทษ แม้จนพวกมหาดเล็ก เสด็จพ่อทรงมีความจำแม่นอย่างประหลาด แม้ในเวลาทรงพระชราแล้ว  ถ้าเราอ่านข่าวเรื่องพบของโบราณที่อำเภออะไรในหนังสือพิมพ์  ยังไม่ทันออกชื่อเมือง ท่านจะทรงบอกต่อได้ทันทีว่า อำเภอนั้นอยู่ต่ออำเภอนั้น  เวลาไปทางเรือก็จะตรัสบอกได้ทุกแห่งว่าตรงไหนมีเรื่องราวเกี่ยวข้องกับในทางพงศาวดารหรือเรื่องนิทานอะไร  เพียงแลเห็นเขาเป็นเงา ๆ เท่านั้น  ท่านจะทรงบอกได้ทันทีว่า เขาอะไรอยู่ที่ไหน  เข้าใจว่าแผนที่สยามอยู่ในพระเนตรท่านตลอดเวลา  ถ้าไปทางเรือในแม่น้ำ ถึงคลองบางแมว เมืองอ่างทอง  ท่านจะทรงชี้ให้ดูทุกทีว่า "ตรงนี้เถรขวาดกระโดดลงน้ำเป็นจระเข้"  ตรัสว่าเสภาขุนช้างขุนแผนนั้นแผนที่ดีนัก  ได้เคยให้สำรวจท้องที่เป็นถูกทุกหมู่บ้านและอำเภอ  ด้วยเหตุนี้อย่างหนึ่งที่ทรงเห็นว่าไม่ควรจะเปลี่ยนชื่อท้องที่  เพราะทำให้เสียความรู้ในทางพงศาวดารว่าแห่งหนตำบลใดแน่  ถ้าเป็นเสด็จทางเรือทะเล คือ เรือไฟชื่อ นครศรีธรรมราช ไปตรวจหัวเมืองปักษ์ใต้ก็ลงเรือนั้นไปจากกรุงเทพฯ  แล้วจอดขึ้นเรือเล็กไปตามสถานที่ต่าง ๆ  ได้เดินบกโดยกระบวนช้าง  ครั้งหนึ่งเมื่อเสด็จไปกรุยทางรถไฟสายใต้  ในฐานะเจ้าของท้องที่ ต้องตื่นแต่มืด พอตี ๕ ก็ออกเดินกระบวนช้างเป็นแถว  ข้าพเจ้ายังเล็กมีพี่เลี้ยงแม่นมไปด้วยคนละช้าง  วันแรก ๆ เมาช้างร้องไห้ไปตลอดทาง  หรือจะเป็นเพราะกลัวช้างด้วยก็ได้  รู้สึกว่ากลัวตั้งแต่ขึ้นเกยไปแล้ว  เพราจะต้องเหยียบคอมันโดดเข้าไปในกูบซึ่งพี่เลี้ยงเขาขึ้นไปคอยรับอยู่ก่อน  เดินทางไปจนถึงเที่ยงก็ได้หยุดพักกินกลางวัน  พอบ่าย ๑๔ น. ก็ออกเดินใหม่ ถึงบ่าย ๑๗ น. จึงจะถึงที่พัก  เมื่อต้องขี่ช้างแต่เช้า ๕ น.เช้า จนถึง ๕ น.เย็นทุกวันเข้าก็เลยหายเมาไปเอง   แต่มีเจ้าคุณรัษฎาฯซิมบี๊ท่านคอยเลี้ยง  พอหยุดพักกลางวันเป็นแอบมากวักมือเรียกไปกินทุเรียนกับท่าน  เพราะเด็จพ่อท่านทรงเกลียด พอเห็นก็ไล่ทุกทีว่า "ไป ๆ ไปกินให้พ้น"  เราเด็ก ๆ ชอบ ยังจำท่าทางเจ้าคุณรัษฎาฯท่านนั่งขัดสมาธิจิ้มทุเรียนใส่ปากทีละเม็ดได้ดี  อีกเรื่องหนึ่งคือเรื่องดินฟ้าอากาศ  เสด็จพ่อท่านทรงกะไม่ผิดเลยว่าฤดูนั้นจะต้องไปทางไหน  การตรงเวลาอย่างหนึ่ง ท่านทรงถือมาก  ว่าผู้ใดไม่ถือเวลาเป็นสำคัญ ผู้นั้นเป็นคนไม่มีหลัก  เชื่อถือไม่ได้เพราะโลเล  เวลาของท่านต้องเป๋งทุกที เช่น จะไปรถไฟ พอขึ้นรถๆก็ออกพอดี  ในเวลาเสด็จไปยุโรปใน พ.ศ.๒๔๗๓ พอถึงโฮเต็ลวันแรก ท่านก็ตรัสบอกพวกตามเสด็จทุกคนรวมทั้งพวกเราด้วยว่า "ฉันกินกลางวันบ่ายโมง(๑๓ น.) กินเย็น ๒ ทุ่ม(๒๐ น.)" แล้วไม่ตรัสซ้ำอีก  พออีก ๑๐ นาทีจะถึงเวลา  ท่านเป็นลงไปห้องรับแขกแล้วทอดพระเนตรรูปบ้าง หนังสือนำเที่ยวและของขายบ้าง  พอถึงบ่ายโมงเป็นเสด็จเข้าประทับโต๊ะ  แม้จะเป็นพระองค์เดียว บ๋อยประจำโต๊ะก็เริ่มเสริฟอาหาร  ฉะนั้นถ้าใครเข้าไปทีหลังก็ได้กินอาหารน้อยสิ่งเพราะผ่านไปเสียแล้ว อย่างไรก็ตามเสด็จพ่อได้ทรงทำงานที่สำคัญที่สุดในพระชนมชีพของพระองค์ท่าน  คือจัดการปกครองแบบใหม่อยู่ถึง ๒๓ ปี  ทรงตั้งมณฑล ๑๘ มณฑล จังหวัด ๗๑ จังหวัด  โดยไม่มีลูกของพระองค์เท่านเป็นเจ้าบ้านผ่านเมืองเลยสักคนเดียว  การเลือกตั้งผู้ใหญ่บ้านกำนันก็ตั้งแบบไว้เพื่อฝึกหัดจะให้เป็นประชาธิปไตย  เมื่อเลือกกันได้แล้ว ก็ตรัสสั่งไปยังเจ้าเมืองนายอำเภอว่าให้เรียกกำนันผู้ใหญ่บ้านมาประชุมด้วยทุกครั้ง  และไต่ถามแกว่าจะต้องการสะพาน ถนนตรงไหนๆและมีอะไรอีกบ้างที่จะต้องการ  คำตอบโดยมากก็มีแต่ว่า "ขอรับ แล้วแต่ใต้เท้าจะเห็นควร" เท่านั้น  ประชาธิปไตยจึงคงเป็นไปได้เพียงเลือกกำนันผู้ใหญ่บ้านได้เองตลอดมา  ส่วนการตำรวจภูธรนั้นโปรดให้พระยาวาสุเทพ (ครูเชาว์ ชาวเดนมาร์ก) เป็นผู้บังคับการ  เจ้าคุณผู้นี้ตรวจงานโดยไม่มีกำหนด  บางทีเวลา ๒๔ น.  ก็ขอติดรถไฟสินค้าไปและหยุดตามสถานีตำรวจต่าง ๆ และค้างคืนที่นั่น  งานตำรวจภูธรจึงเรียบร้อยและเร็วเหมือนกันทุกแห่ง  จนในหลวงตรัสว่า "ฉันเบื่อโรงตำรวจของกรมดำรงฯ" เพราะเหมือน ๆ กันหมดทุกแห่ง  ส่วนการสืบเสาะค้นคว้าในทางพงศาวดารและโบราณคดีเป็นผลพลอยได้จากการมหาดไทย  เพราะเผอิญให้ท่านทรงโปรดในทางนั้นอยู่ด้วย  เราจึงได้ความรู้กันอย่างสนุกสนาน และยอมรับว่าท่านเป็น พระบิดาแห่งประวัติศาสตร์แต่อย่างเดียว บางคนก็ยังมีข้อกังขาว่า  สมเด็จฯกรมพระยาฯท่านรู้ได้อย่างไร  ข้าพเจ้าจึงบอกไว้เสียในที่นี้ด้วยว่า  เสด็จพ่อทรงเรียนโบราณคดีจากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและสมเด็จฯ กรมพระยาบำราบปรปักษ์ พระราชโอรสในรัชกาลที่ ๒  ทั้ง ๒พระองค์นี้ท่านทรงเรียนมาจากพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ๆ ประสูติในรัชกาลที่ ๑ ๆ ทรงมีพระชันษาถึง ๓๐ ปีเศษแล้วเมื่อกรุงเก่าแตก  ฉะนั้นจึงไม่ได้รู้ด้วยการเล่าลือ หรือฝันขึ้นเองเลย  อีกประการหนึ่งคนแต่ก่อนความจำท่านแม่นยำ  และท่านมักจะเล่ากันต่อ ๆ มาให้ลูกหลานฟัง เช่นตัวข้าพเจ้าก็ได้รู้เรื่องต่าง ๆ จากผู้หลักผู้ใหญ่มาเป็นชั้น ๆ  และเกิดในรัชกาลที่ ๕ ก็ยังจำเหตุการณ์และพบผู้รู้เห็นในรัชกาลนั้นมาตลอดจึงจำได้ไม่ลืมเลือน  ผลของการเหนื่อยยากของเสด็จพ่อที่ได้รับเป็นส่วนพระองค์  นอกจากได้รับพระราชทานที่วังถนนหลานหลวงเป็นรางวัลในการจัดตั้งมณฑลได้สำเร็จแล้ว  ก็คือพระนามว่าเป็นบิดาประวัติศาสตร์  และได้เลื่อนพระอิสริยยศเป็นกรมพระเมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๔ พระชันษา ๔๙ ปี เสด็จพ่อประชวรต้องทรงพักราชการใน พ.ศ. ๒๔๕๗  แล้วหมอถวายความเห็นว่าทำงานหนักไม่ได้ต่อไป  จึงกราบถวายบังคมลาออกจากตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย  เมื่อวันที่ ๑๒ สิงหาคม  พ.ศ. ๒๔๕๘ จากคุณ : เพ็ญชมพู - [ 25 มี.ค. 52 11:05:11 ]

ความคิดเห็นที่ 29 ขอบพระคุณ คุณ เพ็ญชมพู ครับ เป็นห่วงกระทู้อยู่เหมือนกัน พอดีเมื่อวานว่างๆ (ก่อนที่จะไม่ว่าง) เลยนั่งรถเล่น ตีตั๋ว ป.2 ของบริษัทขนส่งออกไปเมืองกาญจน์ฯ ดีกว่า ผ่านบ้าน (อ.) พนมทวน  แวะหาเพื่อนที่นั่น  เป็นโอกาสที่ดีที่ได้ไปถวายบังคมพระบรมราชานุสาวรีย์ที่นั่น แก้ไขเมื่อ 26 มี.ค. 52 15:08:52 จากคุณ : กัมม์ - [ 26 มี.ค. 52 14:57:44 ]

ความคิดเห็นที่ 30 เรื่อง "อนุสรณ์ชนะศึกหงสา" ครั้งนั้น หรือที่เราเรียกว่า "ดอนเจดีย์" นี้ เคยคุยกับพี่นิคไว้ตั้งแต่ปีมะโว้  ตอนนี้เก็บภาพไว้หลายภาพ คงมีโอกาสได้ช่วยกันตั้งเป็นกระทู้นะครับ จะได้รวมเรื่องเจดีย์ที่เมืองสุพรรณฯ ไว้ด้วยเลยทีเดียวครับ จากคุณ : กัมม์ - [ 26 มี.ค. 52 15:14:35 ]

ความคิดเห็นที่ 31 ตอนนี้เรามาทำความรู้จักกับพระราชประวัติ พระเจ้านิโคลัสที่ ๒ กันบ้างดีกว่าครับ ซาร์นิโคลัสที่ 2 แห่งรัสเซีย http://th.wikipedia.org/wiki/ซาร์นิโคลัสที่2แห่งรัสเซีย                        ซาร์นิโคลัสที่ 2 หรือ พระเจ้านิโคลัสที่ 2 (......, Nikolay II, นิโคลาย ที่ 2; อังกฤษ: Nicholas II) (18 พฤษภาคม พ.ศ. 2411–17 กรกฎาคม พ.ศ. 2461) เป็นจักรพรรดิองค์สุดท้ายของจักรวรรดิรัสเซีย กษัตริย์ของโปแลนด์ และแกรนด์ดยุกแห่งฟินแลนด์ เป็นพระโอรสของพระเจ้าซาร์อเล็กซานเดอร์ ที่ 3 แห่งราชวงศ์โรมานอฟ เสด็จขึ้นครองราชย์เมื่อ พ.ศ. 2437 พระองค์ได้รับการกล่าวถึงว่าทรงเป็นจักรพรรดิที่อ่อนแอ ทรงไม่สามารถจัดการกับความไม่สงบภายในประเทศ โดยเฉพาะความพ่ายแพ้ในสงครามรัสเซีย-ญี่ปุ่นเมื่อ พ.ศ. 2447-พ.ศ. 2448 และการที่ทรงบัญชาการรบในสงครามโลกครั้งที่ 1 แต่ไม่ทรงสามารถควบคุมกองทัพได้ อันเป็นชนวนให้ประชาชนชาวรัสเซียไม่พอใจและก่อการประท้วง นอกจากนี้ยังทรงปล่อยให้รัสปูติน นักบวชนอกรีตมีอิทธิพลเหนือราชสำนัก ต่อมาคณะปฏิวัติบอลเชวิกได้บังคับให้ทรงสละราชสมบัติเมื่อ พ.ศ. 2460 ทรงถูกจำและถูกปลงพระชนม์อย่างทารุณพร้อมด้วยพระราชวงศ์หลายพระองค์                        พระนามาภิไธยเต็มของพระองค์คือ นิโคเลย์ อเล็กซานโดรวิช โรมานอฟ พระนามาภิไธยอย่างเป็นทางการคือ นิโคลัสที่ 2 สมเด็จพระจักรพรรดิเจ้าอธิปัตย์แห่งรัสเซีย และในบางครั้งมีผู้เรียกพระองค์ว่า “นิโคลัสผู้เป็นที่เคารพบูชา” อันเนื่องมาจากการถูกปลงพระชนม์อย่างทารุณ กับทั้งได้รับสมัญญาว่า “นิโคลัสผู้กระหายเลือด” อันเนื่องมาจากเหตุการณ์นองเลือดในวันขึ้นทรงราชย์ อย่างไรก็ดี ผู้ถือศาสนาคริสต์นิกายออโธดอกซ์ของรัสเชียยกย่องพระองค์ให้เป็น “นักบุญนิโคลัสผู้ธำรงความหฤหรรษ์”                        ซาร์นิโคลัสที่ 2 ทรงเสกสมรสกับเจ้าหญิงอลิกซ์แห่งเฮสส์และไรน์ ซึ่งต่อมาได้รับการเฉลิมพระนามเป็น สมเด็จพระจักรพรรดินีอเล็กซานดรา เฟโอโดรอฟนาแห่งรัสเซีย มีพระราชบุตรด้วยกันห้าพระองค์ ขอบพระคุณ วิกิพีเดีย  และผู้จัดทำเว็บเพจนี้ครับ มีเกร็ดโบราณคดีว่า ฝรั่งที่จะรุกประเทศไทยตอนนั้น  กลัวรูปนี้กันมากครับ แก้ไขเมื่อ 26 มี.ค. 52 15:53:33 แก้ไขเมื่อ 26 มี.ค. 52 15:22:53 จากคุณ : กัมม์ - [ 26 มี.ค. 52 15:20:08 ]

ความคิดเห็นที่ 32 แก้ไขเมื่อ 26 มี.ค. 52 15:51:33 จากคุณ : กัมม์ - [ 26 มี.ค. 52 15:33:19 ]

ความคิดเห็นที่ 33 ถึง พ.ศ. ๒๔๓๔  พระเจ้านิโคลาซที่ ๒ (ขณะนั้นยังทรงดำรงพระอิสรยยศเป็น  แกรนดยุกซาร์เรวิช รัชทายาทประเทศรุสเซีย) เสด็จมาประพาสเมืองไทย ถึงวันเสด็จกลับจากบางปะอิน พระบาทสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงตรัสเรียกเสด็จพ่อเข้าไปที่พระองค์  แล้วตบพระขนองเสด็จพ่อตรัสแก่พระเจ้าซาร์ว่า "หม่อมฉันจะให้ดำรงไปเฝ้าเยี่ยมตอบแทนตัว"  เสด็จพ่อทรงเล่าว่า พ่อเองก็ตกใจ เพราะไม่รู้ตัว"  เวลานั้นพระชันษา ๒๙ เท่านั้น  โปรดเกล้าฯให้เสด็จพ่อทรงเลือกคณะผู้ตามเสด็จเอง  ซึ่งในสมัยนั้นต้องอยู่ในข่ายพระราชพิจารณาว่า ต้องมีรูปร่างงาม มารยาทเรียบร้อย  ไม่ให้เสียชื่อสัญชาติไทย  และต้องมีสมองพอจะจำของดี ๆ กลับมาให้คุ้มค่าเสียเงินไปด้วย  เสด็จพ่อเสด็จออกจากกรุงเทพฯเมื่อวันที่ ๑๗ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๓๔  นำเครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทยไปถวายยังราชสำนักต่าง ๆ ในยุโรป  และทอดพระเนตรการศึกษาต่างๆเมืองมาด้วย  ครั้นพอเสด็จกลับมาถึงกรุงเทพฯ  ภายใน ๗ วันก็ถูกพระราชประกาศย้ายไปเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาไทย  โดยมิได้มีพระราชดำรัสถามก่อน    ทรงเล่าว่า ทั้งตกใจและเสียใจที่จะต้องทิ้งการศึกษาซึ่งทำแปลนมาในใจไว้เรียบร้อยแล้ว  จึงรีบเข้าไปกราบทูลว่า กลัวจะเสียชื่อเพราะทำงานมหาดไทยไม่สำเร็จ  แต่มีพระราชดำรัสว่า กรมดำรง ฉันเชื่อว่าเธอจะทำการศึกษาได้สำเร็จ  แต่บัดนีบ้านเมืองอยู่ในอันตราย (ร.ศ. ๑๑๒)  ถ้าเราตกไปเป็นข้าของเขาอื่น  การศึกษาที่เธอรักจะอยู่ที่ไหน  ใครเขาเป็นนายเขาก็จะต้องเปลี่ยนแปลงไปตามพอใจเขา  เรามาช่วยกันรักษาชีวิตของประเทศไว้จะไม่ดีกว่าหรือ  ถ้าเธอติดขัดอย่างไรก็มาปรึกษาฉันได้  ด้วยเหตุนี้สมเด็จฯกรมพระยาดำรงราชานุภาพจึงได้ทรงจากการศึกษามาแต่วันที่ ๑ เมษายน พ.ศ. ๒๔๓๕ จาก พระประวัติลูกเล่า โดย ม.จ.พูนพิศมัย  ดิศกุล พระพุทธเจ้าหลวงพร้อมด้วยสมเด็จเจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ พระบรมโอรสาธิราช เสด็จรับแกรนดยุกซาร์เรวิช ณ พระราชวังบางปะอิน จากคุณ : เพ็ญชมพู - [ 27 มี.ค. 52 11:43:42 ]

ความคิดเห็นที่ 34 ขอบคุณมากๆครับ ถาพน่าสะสมจริง จากคุณ : saisanan - [ 29 มี.ค. 52 16:24:46 ]

ความคิดเห็นที่ 35 สวัสดีครับทุกๆ ท่าน ตอนนี้ได้คัดเทศาภิบาลตอนต่อไปจบแล้ว เรียนเชิญครับ เทศาภิบาล  ตอนที่ ๒ ราชการกระทรวงมหาดไทย http://www.pantip.com/cafe/library/topic/K7681990/K7681990.html จากคุณ : กัมม์ - [ 30 มี.ค. 52 09:54:17 ]