ความคิดเห็นที่ 1 เทศาภิบาล ตอนที่ ๒  ราชการมหาดไทย                                กระทรวงมหาดไทยเป็นอย่างไรในเวลาเมื่อข้าพเจ้าไปเป็นเสนาบดี  ก็น่าเล่าเข้าในเรื่องโบราณคดี  จะเล่าเรื่องศาลาลูกขุนอันเป็นสำนักงานของกระทรวงมหาดไทยก่อน  แล้วจะเล่าถึงพนักงานประจำการในศาลาลูกขุน  และกระบวนที่ทำการงานในกระทรวงมหาดไทยตามแบบเก่าต่อไปโดยลำดับ                                สถานที่เรียกว่า “ศาลาลูกขุน”นั้น  แต่เดิมมี ๓ หลัง  ตามแบบอย่างครั้งกรุงศรีอยุธยา  หลังหนึ่งอยู่นอกพระราชวัง (ว่าอยู่ใกล้ๆ กับหลักเมือง) เป็นสถานที่สำหรับประชุมข้าราชการฝ่ายตุลาการชั้นสูง  ซึ่งเรียกรวมกันว่า “ลูกขุน ณ ศาลหลวง” นั่งพิพากษาคดีเป็นทำนองอย่างศาลสถิตยุติธรรม  ศาลาลูกขุนอีก ๒ หลังอยู่ในพระราชวัง  จึงเป็นเหตุให้เรียกต่างกันว่า “ศาลาลูกขุนนอก” และ “ศาลาลูกขุนใน”  ศาลาลูกขุนในเป็นสถานที่สำหรับประชุมข้าราชการชั้นสูงฝ่ายธุรการ  ซึ่งเรียกรวมกันว่า “ลูกขุน ณ ศาลา”                                หลังหนึ่งซึ่งอยู่ข้างซ้ายสำหรับประชุมข้าราชการพลเรือน  ซึ่งอยู่ในปกครองของเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย  ด้วยเป็นสมุหนายกหัวหน้าข้าราชการพลเรือน  อีกหลังหนึ่งอยู่ข้างขวา  สำหรับประชุมข้าราชการทหาร  ก็อยู่ในปกครองของเสนาบดีกระทรวงกลาโหม  ด้วยเป็นหัวหน้าข้าราชการทหาร เช่นเดียวกัน                                ตัวศาลาลูกขุนเป็นศาลาใหญ่ชั้นเดียว  ได้ยินว่าเมื่อแรกสร้างในรัชกาลที่ ๑ เป็นเครื่องไม้  มาเปลี่ยนเป็นก่ออิฐถือปูนในรัชกาลที่ ๓ ทั้ง ๒ หลัง  ในศาลาลูกขุนตอนข้างหน้าทางฝ่ายเหนือเปิดโถงเป็นที่ประชุมข้าราชการ  และใช้เป็นที่แขกเมืองประเทศราชหรือแขกเมืองต่างประเทศพักเมื่อก่อนเข้าเฝ้า  และเลี้ยงแขกเมืองที่นั้นด้วย  แต่มีฝาไม้ประจันห้องกั้นสกัดกลางเอาตอนข้าง  หลังศาลาทางฝ่ายใต้เป็นห้องสำนักงานกระทรวงมหาดไทยหลัง ๑  กระทรวงกลาโหมหลัง ๑  อย่างเดียวกัน  แต่ไม่ได้เป็นสำนักงานทุกอย่างของกระทรวงมหาดไทยและกระทรวงกลาโหม  เพราะหน้าที่สองกระทรวงนั้นมี ๓ แผนก                                แผนกที่ ๑  คือหน้าที่อัครมหาเสนาบดี  ที่ต้องสั่งการงานต่างๆ แก่กรมอื่นให้ทันราชการ  อันนี้เป็นมูลที่ต้องมีสำนักงานและมีพนักงานประจำอยู่ในพระราชวังเสมอ ทั้งกลางวันกลางคืน                                แผนกที่ ๒  การบังคับบัญชาหัวเมือง  ที่จริงโดยลำพังงานไม่จำเป็นต้องทำที่ศาลาลูกขุน  แต่หากการบังคับบัญชาหัวเมืองต้องใช้ผู้ชำนาญหนังสือ  สำหรับพิจารณาใบบอกและเขียนท้องตราสั่งราชการหัวเมืองกระทรวงมหาดไทยและกระทรวงกลาโหม  มีหัวพันนายเวรและเสมียนซึ่งชำนาญหนังสือสำหรับเขียนบัตรหมายประจำอยู่ที่ศาลาลูกขุน  จึงให้พวกที่ชำนาญหนังสือนั้นทำการงานในแผนกบังคับบัญชาการหัวเมืองด้วย                                แผนกที่ ๓  เป็นฝ่ายตุลาการ  ด้วยกระทรวงมหาดไทยและกลาโหมเป็นศาลอุทธรณ์ความหัวเมืองซึ่งอยู่ในบังคับบัญชา  มีขุนศาลตุลาการตลอดจนเรือนจำสำหรับการแผนกนั้นต่างหาก  จึงต้องตั้งศาลที่บ้านเสนาบดี  และหาที่ตั้งเรือนจำแห่งใดแห่งหนึ่ง  เมื่อข้าพเจ้าไปเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย  เรือนจำของกระทรวงนั้นตั้งอยู่ริมกำแพงหน้าพระราชวัง  ตรงหลังหอรัษฎากรพิพัฒน์ออกไป  แต่จะตั้งที่ตรงนั้นมาแต่เมื่อใดหาทราบไม่ เจ้าพระยาบดินทร์เดชา (สิงห์) ในรัชกาลที่ ๒ ต้องระวางโทษจำอยู่ที่ทิมในพระราชวัง ฐานผิดพระราชอาญาพายเรือตัดหน้าฉาน จากคุณ : กัมม์ - [ 30 มี.ค. 52 10:02:21 ]

ความคิดเห็นที่ 2 (ต่อ)                                ถึงกระทรวงอื่นๆ แต่ก่อนก็มีหน้าที่ทางตุลาการต้องชำระคดีอันเนื่องต่อกระทรวงนั้นๆ  แต่ตั้งทั้งศาลและสำนักงานกระทรวงที่บ้านเสนาบดีด้วยกัน  เพราะฉะนั้นแต่ก่อนมา  เสนาบดีจึงบัญชาการกระทรวงที่บ้าน  แม้มีสำนักงานอยู่ที่อื่น  เช่นกระทรวงมหาดไทยและกลาโหม  ก็ไม่ไปนั่งบัญชาการที่สำนักงาน  เจ้าหน้าที่ในกระทรวงต้องไปเสนอราชการและรับคำสั่งเสนาบดีที่บ้านเป็นนิจ                                แต่ตามประเพณีเดิม  ข้าราชการกระทรวงต่างๆ ตั้งแต่เสนาบดีลงมา  ได้รับเบี้ยหวัดประจำปีกับค่าธรรมเนียมต่างๆ ในการที่ทำ  เป็นผลประโยชน์ในตำแหน่ง  หาได้รับเงินเดือนไม่                                อนึ่ง  แต่ก่อนมาการพระคลังกับการที่เกี่ยวกับการต่างประเทศ (อันเรียกว่ากรมท่า)  รวมอยู่ในกระทรวงเดียวกัน  เจ้าพระยาพระคลัง เสนาบดีจตุสดมภ์เป็นหัวหน้า                                ครั้นถึงรัชกาลที่ ๕ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๑๘  โปรดฯ ให้แยกการพระคลังจากกรมท่า  มาจัดเหมือนเป็นกระทรวงหนึ่งต่างหาก  ตั้งสำนักงาน ณ หอรัษฎากรพิพัฒน์  จัดระเบียบในสำนักงานตามแบบออฟฟิศอย่างฝรั่งขึ้นเป็นกระทรวงแรก  คือให้บรรดาผู้มีตำแหน่งในหอรัษฎากรพิพัฒน์รับเงินเดือนแทนค่าธรรมเนียมอย่างแต่ก่อน  และต้องมาทำงาน ณ สำนักงานตามเวลาเสมอทุกวันทั้งผู้ใหญ่ผู้น้อย                                ยกเว้นแต่สมเด็จเจ้าฟ้ากรมสมเด็จพระบำราบปรปักษ์  เวลายังดำรงพระยศเป็นกรมพระ  ซึ่งเป็นอธิบดีพระองค์เดียว  เห็นจะเป็นเพราะทรงพระราชดำริว่าท่านทรงบัญชาการอยู่ทั้งกระทรวงวังและกระทรวงพระคลัง  โปรดฯ อนุญาตให้ทรงบัญชาการที่วังอย่างแต่ก่อน  เพราะฉะนั้นระเบียบสำนักงานที่ใช้ในหอรัษฎาฯ จึงยังเป็นอย่างเก่าเจืออยู่บ้าง สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์ จากคุณ : กัมม์ - [ 30 มี.ค. 52 10:04:51 ]

ความคิดเห็นที่ 3 (ต่อ)                                จนถึง พ.ศ. ๒๔๒๘  ทรงพระกรุณาโปรดฯ ให้สมเด็จฯ กรมพระยาเทววงศ์วโรปการ เมื่อยังดำรงพระยศเป็นกรมหมื่น เป็นเสนาบดีกรมท่า  ท่านหกราบทูลขอให้มีสำนักงานกระทรวง  อย่าให้ต้องว่าราชการที่วัง  จึงขอพระราชทานวังสราญรมย์ให้เป็นสำนักงานกระทรวง  ให้เรียกว่า กระทรวงว่าการต่างประเทศ แต่นั้นมา  สมเด็จฯ กรมพระยาเทววงศ์ฯ เป็นเสนาบดีแรกที่ได้รับแต่เงินเดือนเหมือนกับคนอื่นอันมีหน้าที่ในสำนักงานกระทรวง                                ต่อนั้นมาอีกสักกี่ปีข้าพเจ้าจำไม่ได้และไม่มีอะไรจะสอบเมื่อเขียนนิทานนี้  พระเจ้าอยู่หัวมีพระราชประสงค์จะให้จัดกระทรวงมหาดไทยกับกระทรวงกลาโหมเป็นแบบใหม่  เหมือนเช่นได้จัดกระทรวงพระคลังกับกระทรวงต่างประเทศมาแล้ว  จึงโปรดฯ ให้รื้อศาลาลูกขุนในทั้ง ๒ หลังลงสร้างใหม่  ทำเป็นตึก ๒ ชั้น ๓ หลังเรียงกัน  มีมุขกระสันทั้งข้างหน้าข้างหลังเชื่อมตึก ๓ หลังนั้นให้เป็นหมู่เดียวกันดังปรากฏอยู่บัดนี้  ตึกหลังข้างซ้ายที่ริมประตูสุวรรณบริบาล  สร้างตรงศาลาลูกขุนเดิมของกระทรวงมหาดไทย  ตึกหลังข้างขวาก็สร้างตรงศาลาลูกขุนเดิมของกระทรวงกระกลาโหม  มีประตูเข้าทางด้านหน้าร่วมกันตรงตึกหลังกลางซึ่งสร้างขึ้นใหม่สำหรับเป็นที่ประชุม  และมีประตูเข้าแยกกันทางด้านหลังอีกทางหนึ่ง                                เมื่อสร้างตึกสำเร็จแล้วกระทรวงมหาดไทยก็ขึ้นอยู่ติดมุขกระสันทางฝ่ายซ้ายเป็นสำนักงาน  กระทรวงกลาโหมก็ขึ้นอยู่ทางฝ่ายขวาเป็นสำนักงานเช่นเดียวกัน  แต่ขันอยู่ที่ตึกหลังกลางซึ่งเกิดขึ้นใหม่นั้น  มหาดไทยกับกลาโหมมิรู้ที่จะแบ่งกันอย่างไร  กระทรวงวังเลยขอเอาเป็นคลังกรมราชอาสน์ที่เก็บโต๊ะเก้าอี้สำหรับใช้ราชการ  ลั่นกุญแจเสียทั้ง ๒ ชั้น สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทววงศ์วโรปการ   เสนาบดีกระทรวงว่าการต่างประเทศ จากคุณ : กัมม์ - [ 30 มี.ค. 52 10:06:45 ]

ความคิดเห็นที่ 4 (ต่อ)                                เมื่อกระทรวงมหาดไทยกับกระทรวงกลาโหม  ขึ้นอยู่ศาลาลูกขุนใหม่แล้ว  ข้าราชการที่มีตำแหน่งประจำทำงานในศาลลูกขุนทั้ง ๒ กระทรวง  ได้รับเงินเดือนเหมือนอย่างกระทรวงพระคลังและกระทรวงต่างประเทศ  ข้าราชการกระทรวงมหาดไทยและกลาโหมจึงได้ผลประโยชน์ต่างกันเป็น ๒ พวก  พวกที่ประจำทำงานอยู่ในศาลาลูกขุนได้เงินเดือน  แต่พวกที่ทำงานอยู่ที่อื่น เช่น ขุนศาล ตุลาการศาลอุทธรณ์ความหัวเมือง  ซึ่งตั้งศาลอยู่ที่บ้านเสนาบดี  คงได้ค่าธรรมเนียมเป็นผลประโยชน์อยู่อย่างเดิม  แม้ตัวเสนาบดีทั้ง ๒ กระทรวงก็คงได้ค่าธรรมเนียมเป็นผลประโยชน์อยู่อย่างเดิม  เพราะไม่ได้เข้ามานั่งประจำทำงานในศาลาลูกขุน                                ตัวข้าพเจ้าเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทยคนแรกที่ได้รับแต่เงินเดือน  ไม่ได้ค่าธรรมเนียมเหมือนท่านแต่ก่อน  แต่เมื่อกระทรวงมหาดไทยและกระทรวงกลาโหมขึ้นทำงานบนศาลาลูกขุนใหม่แล้ว  ไม่มีใครในกระทรวงทั้ง ๒ นั้น  คิดหรือสามารถจะแก้ไขระเบียบให้เจริญทันสมัยได้  ก็คงทำการงานอยู่ตามแบบเดิม  เหมือนเช่นเคยทำที่ศาลาลูกขุนเก่าสืบมา  จนข้าพเจ้าเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย  ข้าพเจ้าจึงได้เห็นแบบเก่าว่าทำกันมาอย่างไร                                ข้าราชการที่เป็นพนักงานประจำทำการในศาลาลูกขุนนั้น  ปลัดทูลฉลองหรือข้าราชการผู้ใหญ่ที่ได้ทำการในหน้าที่ปลัดทูลฉลองเป็นตัวหัวหน้า  รองลงมามีข้าราชการชั้นสัญญาบัตรเป็นพระเป็นหลวงเป็นผู้ช่วยสักสามสี่คน  ต่อนั้นลงมาถึงชั้นเสมียนพนักงาน สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เสนาบดีกระทรวงมหาดไทย จากคุณ : กัมม์ - [ 30 มี.ค. 52 10:08:24 ]

ความคิดเห็นที่ 5 (ต่อ)                                ในชั้นเสมียนพนักงานมีนายเวร ๔ คน  รับประทวนเสนาบดีตั้งเป็นที่ “นายแกว่นคชสาร” คน ๑  “นายชำนาญกระบวน” คน ๑  “นายควรรู้อัศว” คน ๑  “นายรัดตรวจพล” คนหนึ่ง  ได้ว่ากล่าวเสมียนทั้งปวง  นายเวร ๔ คนนั้นกลางวันมาทำงานในศาลาลูกขุนด้วยกันทั้งหมด  เวลากลางคืนต้องผลัดเปลี่ยนกันนอนค้างอยู่ที่ศาลลูกขุน  สำหรับทำราชการที่จะมีมาในเวลาค่ำคราวละ ๑๕ วันเวียนกันไป  เรียกว่า อยู่เวร  ตำแหน่งหัวหน้าจึงได้ชื่อว่า นายเวร                                แต่หน้าที่นายเวรไม่แต่สำหรับทำราชการที่มีมาในเวลาค่ำเท่านั้น  บรรดาราชการที่มีมาถึงกระทรวงมหาดไทย  จะมีมาในเวลากลางวันหรือกลางคืนก็ตาม  ถ้ามาถึงกระทรวงในเวร ๑๕ วันของใคร  นายเวรนั้นก็ต้องเป็นเจ้าหน้าที่ทำการเรื่องนั้นตั้งแต่ต้นไปจนสำเร็จ  ดังจะพรรณนาให้เห็นเมื่อกล่าวถึงกระบวนทำงานต่อไปข้างหน้า                                ยังมีพนักงานอีกกรมหนึ่งซึ่งทำงานอยู่ในศาลาลูกขุนเรียกว่า กรมเงินส่วย (หรืออะไรข้าพเจ้าจำไม่ได้แน่)  แต่เป็นกรมตั้งขึ้นใหม่เมื่อก่อนข้าพเจ้าเป็นเสนาบดีไม่นานนัก  เดิมในกระทรวงมหาดไทยและกลาโหมมีตำแหน่งหัวพัน  กระทรวงละ ๔ คน  หัวพันมหาดไทยเป็น “พันพุฒอนุราช” คน ๑ “พันจันทนุมาศ” คน ๑  พันภานุราช” คน ๑  “พันเภาอัศวราช” คน ๑  เป็นเจ้าหน้าที่ในการกะเกณฑ์คนเมื่อราชการเกิดขึ้น  และเป็นผู้ตรวจการที่มหาดไทยสั่งให้กรมอื่นๆ ทำตามหมายกระทรวงวังดังกล่าวมาแล้ว                                พันพุฒอนุราชเป็นเจ้าหน้าที่เกณฑ์คน  หรือเรียกเงินข้าราชการมาจ้างคนไปทำการ  ทางกระทรวงกลาโหมก็มี พันเทพราช เป็นเจ้าหน้าที่อย่างเดียวกัน  เพราะฉะนั้นเงินจึงผ่านมือพันพุฒฯ และพันเทพราชมาก  เมื่อกรมพระนราธิปพันธ์พงศ์ แต่ยังไม่ได้รับกรม เป็นรองอธิบดีกระทรวงพระคลัง  ทูลขอให้ตั้งกรมเงินส่วยขึ้นทั้งในกระทรวงมหาดไทยและกลาโหม  พันพุฒอนุราชได้เลื่อนขึ้นเป็นพระวรพุฒิโภคัย ตำแหน่งเจ้ากรมในกระทรวงมหาดไทย  พันเทพราชได้เลื่อนขึ้นพระอุทัยเทพธน ตำแหน่งเจ้ากรมในกระทรวงกลาโหม  สำหรับเร่งเงินค่าส่วยตามหัวเมืองส่งพระคลัง  ได้รับเงินเดือนทั้ง ๒ กรม                                บรรดาข้าราชการที่มีหน้าที่ทำงานในศาลาลูกขุน  ล้วนอยู่ในบุคคล ๒ จำพวก  จำพวกหนึ่งเกิดในตระกูลของข้าราชการผู้ใหญ่ในกระทรวงมหาดไทย  ถวายตัวเป็นมหาดเล็ก  ได้เฝ้าแหนในท้องพระโรงจนรู้ราชการงานเมืองบ้างแล้ว  ได้รับสัญญาบัตรเป็นขุนนางอยู่กรมอื่น ก่อนบ้าง  ตรงมาเป็นขุนนางในกระทรวงมหาดไทยบ้าง  ต่อไปได้เป็นเจ้าบ้านพานเมืองก็มี  รับราชการอยู่ในกระทรวงมหาดไทยจนแก่เฒ่าก็มี                                อีกจำพวกหนึ่งเป็นแต่ลูกคฤหบดีซึ่งสมัครเข้าฝึกหัดรับราชการในกระทรวงมหาดไทย  ตั้งแต่ยังเป็นเด็กหนุ่ม  ฝากตัวเป็นศิษย์ให้นายเวรใช้สอยและฝึกหัดเป็นเสมียนมาแต่ก่อน  จนมีความรู้ได้เลื่อนตำแหน่งขึ้นโดยลำดับด้วยความสามารถ  จนได้เป็นรองนายเวรและนายเวร  นายเวรล้วนขึ้นจากคนจำพวกเสมียนทั้งนั้น  จึงชำนิชำนาญกระบวนการในกระทรวงยิ่งกว่าพวกผู้ดีที่ได้เป็นขุนนางโดยสกุล  แต่จำพวกนี้น้อยตัวที่จะได้สัญญาบัตรเป็นขุนนาง  ถึงกระนั้นนายเวรบางคนได้เป็นข้าราชการผู้ใหญ่ในกระทรวงมหาดไทยถึงชั้นพระยาพานทองก็มี  จะยกตัวอย่างที่ฉันรู้จักตัว เช่นพระยาจ่าแสนยบดี (ขลิบ)  และพระยาราชวรานุกูล (อ่วม) เป็นต้น  พระยาจ่าแสนยบดี (ไทย) ก็ขึ้นจากจำพวกเสมียน  เคยเป็นนายเวรมาก่อนเหมือนกัน                                พิเคราะห์ดูเห็นจะเป็นวิธีมีมาแต่โบราณ  ที่กระทรวงต่างๆ ต้องหัดใช้คนในกระทรวงเอง  แม้กระทรวงอื่นก็คงเป็นเช่นเดียวกัน  การที่รับคนแปลกหน้าเรียนมาจากที่อื่นเพิ่งเกิดขึ้นเมื่อมีกระทรวงเสนาบดีเป็น ๑๒ กระทรวงแล้ว  ดังพรรณนามาในนิทานที่ ๑๔ เรื่องโรงเรียนมหาดเล็กหลวง(๑) พระยาจ่าแสนยบดี (ไทย) แก้ไขเมื่อ 30 มี.ค. 52 10:12:22 จากคุณ : กัมม์ - [ 30 มี.ค. 52 10:11:50 ]

ความคิดเห็นที่ 6 แก้ไขเมื่อ 30 มี.ค. 52 10:17:06 จากคุณ : กัมม์ - [ 30 มี.ค. 52 10:15:49 ]

ความคิดเห็นที่ 7 (ต่อ)                                กระบวนทำงานในกระทรวงมหาดไทยตามแบบเก่านั้น  ถ้าหนังสือราชการจะเป็นจดหมายในกรุงฯ ก็ดี  หรือใบบอกหัวเมืองก็ดี  มาถึงศาลาลูกขุนในเวลาเวรของใคร  เปรียบว่าเป็นเวลาเวรนายแกว่นฯ   นายแกว่นฯ ก็เป็นผู้รับหนังสือนั้น  แม้เป็นหนังสือของตัวบุคคลเช่นสลักหลังซองถึงปลัดทูลฉลองเป็นต้น  ก็ส่งไปให้ผู้นั้นทั้งผนึก  ถ้าเป็นใบบอกถึงกระทรวง  อันเรียกว่า “วางเวร กระทรวงมหาดไทย”  นายแกว่นฯ ก็เปิดผนึกออกอ่าน  แล้วนำขึ้นเสนอต่อปลัดทูลฉลองให้พิจารณาก่อน  ถึงวันต่อมาเวลาเช้าปลัดทูลฉลองกับนายแกว่นฯ เอาใบบอกนั้น  กับทั้งหนังสือซึ่งปลัดทูลฉลองเห็นว่าเสนาบดีจะต้องสอบประกอบกัน  ไปยังบ้านเสนาบดี                                เมื่อนายแกว่นคชสารอ่านใบบอกเสนอแล้ว  เสนาบดีก็มีบัญชาสั่งให้ทำอย่างไรๆ  ถ้าเป็นเรื่องเพียงจะต้องมีท้องตราตอบหรือสั่งราชการอันอยู่ในนาจเสนาบดี  ก็ให้ปลัดทูลฉลองรับบัญชามาให้ข้าราชการชั้นสัญญาบัตร  ซึ่งเป็นพนักงานร่างหนังสือร่างตรานั้น  แล้วให้นายแกว่นฯ เอาไปเสนอเสนาบดีให้ตรวจแก้ไขก่อน  ถ้าเป็นแต่ท้องตราสามัญมีแบบแผนอยู่แล้ว  ก็ให้นายแกว่นฯ ร่างให้เสร็จไป  ไม่ต้องเอาร่างไปอ่านเสนอ  แล้วให้เสมียนเวรนายแกว่นฯ เขียนลงกระดาษ  มอบให้เสมียนตราเอาไปประทับตราที่บ้านเสนาบดีและส่งไป                                ต้นหนังสือทั้งปวงในเรื่องนั้น  นายแกว่นฯ อันเป็นนายเวรที่ทำการเป็นพนักงาน  รักษาไว้ในกระทรวงต่อไป  มักเก็บไว้บนเพดานศาลาลูกขุนเป็นมัดๆ  ไม่ได้เรียบเรียงเรื่องเป็นลำดับ  ถึงกระนั้นเมื่อข้าพเจ้าเป็นเสนาบดี  ตรวจพบใบบอกเก่าแต่ในรัชกาลที่ ๔ ยังอยู่เป็นอันมาก(๒)                                ถ้าใบบอกฉบับใดที่จะต้องกราบบังคมทูล  เสนาบดีก็สั่งให้ปลัดทูลฉลองคัดความขึ้นกราบบังคมทูล  ลักษณะคัดความอย่างนั้นเรียกว่า “คัดทูลฉลอง” คือเก็บแต่เนื้อความใบบอก  แต่ต้องระวังมิให้ผิดเพี้ยนบกพร่องขึ้นกราบบังคมทูล                                วิธีกราบบังคมทูลนั้น  ตามประเพณีโบราณซึ่งยังงใช้มาจนในรัชกาลที่ ๓  อันพึงเห็นได้ในหนังสือ “จดหมายเหตุหลวงอุดมสมบัติ” ซึ่งหอพระสมุดพิมพ์เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๘  โดยปกติเจ้าแผ่นดินเสด็จออกขุนนางในท้องพระโรงวันละ ๒ ครั้งเป็นนิจ  เสด็จออกเวลาเช้าทรงว่าราชการฝ่ายตุลาการ  คือพิพากษาฎีกาของราษฎรเป็นต้น  เสด็จออกเวลาค่ำทรงว่าราชการบ้านเมือง  เสนาบดีต้องไปเฝ้าพร้อมกันหมด                                มีใบบอกราชการอย่างไรมาแต่หัวเมือง  เมื่อเสนาบดีเจ้ากระทรวงทูลเบิกแล้ว  ปลัดทูลฉลแงอ่านใบบอกที่คัดนั้นถวายทรงฟัง  เมื่อทรงฟังตลอดแล้วตรัสปรึกษาหารือกับเสนาบดีเป็นยุติแล้วตรัสสั่งให้ทำอย่างไร  ปลัดทูลฉลองก็เป็นผู้จดจำกระแสรับสั่งมาจัดการ  ถ้าเป็นราชการสำคัญโปรดให้นำร่างตราขึ้นถวายทรงตรวจแก้ก่อน  ก็เป็นหน้าที่ปลัดทูลฉลองที่จะนำร่างตราเข้าไปอ่านถวาย  และแก้ไขตามรับสั่งในเวลาเสด็จออกขุนนางเหมือนเมื่ออ่านใบบอก                                ราชการแผ่นดินทำเป็นการเปิดเผยดังพรรณนามา  จึงถือกันว่าท้องพระโรง เป็นที่ศึกษาราชการของข้าราชการทั้งปวงอันมีตำแหน่งเฝ้าในท้องพระโรง พระยาราชวรานุกูล (เวก)  ปลัดทูลฉลองกระทรวงมหาดไทย  ต่อมาเลื่อนขึ้นเป็นเจ้าพระยาศรีธรรมาธิราชในกระทรวงวัง จากคุณ : กัมม์ - [ 30 มี.ค. 52 10:16:07 ]

ความคิดเห็นที่ 8 (ต่อ)                                แต่ต่อมา  ข้าพเจ้าเข้าใจว่าในรัชกาลที่ ๔  เมื่อมีกิจเกี่ยวข้องกับรัฐบาลฝรั่งต่างประเทศมากขึ้น  จึงเริ่มกำหนดราชการเป็น ๒ ประเภทต่างกัน  คือราชการอันควรเปิดเผยประเภท ๑  ราชการอันไม่ควรเปิดเผยประเภท ๑  อ่านใบบอกกราบทูลในเวลาเสด็จออกขุนนางแต่ราชการประเภทเปิดเผย  ถ้าเป็นราชการประเภทที่ไม่เปิดเผยให้ทำเป็นจดหมายบันทึกทูลเกล้าฯ ถวาย  ถ้าจะทรงปรึกษาหารือเสนาบดีคนไหน  ก็มีรับสั่งให้หาเข้าไปเฝ้าในที่รโหฐาน  เมื่อข้าพเจ้ายังเป็นเด็ก  เคยเห็นสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ เมื่อยังเป็นสมุหพระกลาโหมเข้าเฝ้าอย่างนั้นเนืองๆ                                จดหมายบันทึกที่คัด  เขียนในสมุดดำเหมือนอย่างใบบอกที่อ่านในท้องพระโรง  แต่มีดินสอขาวเหน็บไปกับใบปกสมุดสำหรับทรงเขียนลายพระราชหัตถ์  ตรัสสั่งแล้วส่งกลับออกมา  วิธีกราบทูลราชการหัวเมืองจึงเกิดเป็น ๒ อย่าง  คือ อ่านกราบทูลในเวลาเสด็จออกขุนนางอย่าง ๑  กับเขียนเป็นจดหมายบันทึกทูลเกล้าฯ ถวายอย่าง ๑  ต่อมาขนบธรรมเนียมในราชสำนักเปลี่ยนมาโดยลำดับ  ด้วยพระเจ้าอยู่หัวมีราชกิจอย่างอื่นมากขึ้น  มีมีเวลาจะเสด็จออกขุนนางในท้องพระโรงได้วันละ ๒ ครั้งเหมือนอย่างโบราณ  ราชการต่างๆ ที่เจ้ากระทรวงกราบบังคมทูลจึงใช้เป็นจดหมาย  และดำรัสสั่งด้วยลายพระราชหัตถเลขามากขึ้น                                ถึงรัชกาลที่ ๕  ประเพณีที่เสด็จออกขุนนาง  เสด็จออกแต่เวลาบ่ายวันละครั้งเดียว  และไม่มีการปรึกษาหารือราชการในเวลาออกขุนนางเหมือนอย่างแต่ก่อน  เสนาบดีก็เลยไม่เข้าไปเฝ้าในเวลาเสด็จออกขุนนาง  การอ่านใบบอกหัวเมืองกราบทูลก็กลายเป็นแต่อย่างพิธีเพื่อรักษาขนบธรรมเนียมเดิมไว้  อ่านกราบทูลแต่ใบบอกราชการอย่างจืดๆ  เช่นข่าวโจรผู้ร้ายหรือรายงานน้ำฝนต้นข้าวเป็นต้น  เหมือนกันทั้งกระทรวงมหาดไทยและกลาโหม กรมท่า                                ส่วนราชการที่เคยทำจดหมายบันทึกทูลเกล้าฯ ถวาย  ถึงตอนนี้กระทรวงกลาโหม กรมท่า เปลี่ยนเป็นกราบทูลด้วยจดหมายเขียนกระดาษฝรั่ง  แต่กระทรวงมหาดไทยคงเขียนในสมุดดำอยู่ตามประเพณีเดิม  จึงแปลกกับกระทรวงอื่นมีอยู่แต่กระทรวงเดียว  จนในกรมราชเลขาธิการเรียกว่า หีบขนมปัง ของกระทรวงมหาดไทย  เพราะห่อสมุดซึ่งส่งเข้าไปถวายได้ขนาดกับหีบขนมปังที่ขายในท้องตลาด                                ใช่แต่เท่านั้น  ความที่เขียนในบันทึกก็คงเป็นอยู่เหมือนใบบอกเช่นอ่านกราบทูลในท้องพระโรงแต่โบราณ  ก็กลายเป็นขอเรียนพระราชปฏิบัติ  เหมือนอย่างทูลถามว่า “จะโปรดให้ทำอย่างไร” ไปทุกเรื่อง  จนพระเจ้าอยู่หัวตรัสบ่นว่ากระทรวงมหาดไทยกลายเป็นกรมไปรษณีย์ไปเสียแล้ว  มีราชการอะไรก็เกณฑ์ให้ทรงพระราชดำริวินิจฉัยเสียทั้งนั้น  ไม่ช่วยคิดอ่านบ้างเลย  แต่ก็ไม่ตรัสสั่งให้แก้ไขอย่างไร  คนเป็นเพราะทรงพระราชดำริเป็นยุติแล้ว  ว่าจะหาคนสมัยใหม่เป็นเสนาบดีให้ฟื้นราชการมหาดไทยทั้งกระทรวงทีเดียว ............................................................................................................................................................. (๑)  ดูในนิทานโบราณคดี ของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ คัดไว้แล้ว  แผ่นดินทอง – โรงเรียนมหาดเล็กหลวง http://www.bloggang.com/mainblog.php?id=rattanakosin225&month=20-03-2007&group=2&gblog=31 (๒) ดูในนิทานโบราณคดี เรื่องหนังสือหอหลวง  ของกรมสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ คัดไว้แล้ว แผ่นดินทอง - หนังสือหอหลวง http://www.bloggang.com/mainblog.php?id=rattanakosin225&month=15-03-2007&group=2&gblog=2 พระยาศรีสุริยวงศ์ (แถวนั่งคนกลาง) สมุหพระกลาโหม ต่อมาโปรดเกดล้าฯ สถาปนาขึ้นเป็น สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ แก้ไขเมื่อ 30 มี.ค. 52 10:20:08 จากคุณ : กัมม์ - [ 30 มี.ค. 52 10:19:25 ]

ความคิดเห็นที่ 9 เนื้อความตอนที่ ๒ ราชการมหาดไทย  จบเพียงเท่านี้ครับ ขอเก็บค่าธรรมเนียมในการเข้ามาเยี่ยม  คนละ ๑ คลิกเข้าคลังกระทู้นะครับ เรือยอดไชยา เรือทรงสมเด็จฯ เสนาบดีมหาดไทย เมื่อทรงตรวจราชการหัวเมือง จากคุณ : กัมม์ - [ 30 มี.ค. 52 10:23:00 ]

ความคิดเห็นที่ 10 ขอบคุณค่ะ คุณ กัมม์ จากคุณ : tiki_ทิกิ - [ 30 มี.ค. 52 10:34:47 ]

ความคิดเห็นที่ 11 ขอบคุณมากๆครับ จากคุณ : saisanan - [ 30 มี.ค. 52 10:53:00 ]

ความคิดเห็นที่ 12 Thank You จากคุณ : SawasdeeKrab - [ 30 มี.ค. 52 10:54:21 ]

ความคิดเห็นที่ 13 ขอเรียนสอบถามท่านผู้รู้เกี่ยวกับตำแหน่งโบราณของกระทรวงมหาดไทยอย่างหนึ่ง ว่ามีความหมายอย่างใดกันแน่ มีหน้าที่อย่างใด รวมทั้งอยู่ภายใต้การบังคับบัญชาโดยตรงของใคร คือตำแหน่งเกณฑ์เมืองรั้งครับ ทราบมาว่า ตำแหน่งเกณฑ์เมืองรั้ง มีอยู่ ๔ ตำแหน่งคือ เมืองอุไทยธานี เมืองนนทราชธานี เมืองยโสธร เมืองเทพธานี การเรียกชื่อท่านที่มีตำแหน่งเหล่านี้ ก็เรียกนำหน้าด้วยคำว่า "เมือง..." ดังกล่าว ตอนหลังอาจไม่ได้ทำหน้าที่เป็น "เกณฑ์เมืองรั้ง" โดยตรง (ผมเดาเอานะครับ) ผู้ได้รับตำแหน่งดังกล่าว จึงใช้คำอื่นที่เราเข้าใจกันง่ายแทน เช่น "พระนนทราชธานี" ฯลฯ ที่เรียนสอบถาม เพราะเห็นอธิบายสับสนกันมาก แม้แต่ในหนังสือของกรมศิลปากร เช่นการเขียนเชิงอรรถอธิบาย  หรือผู้เชี่ยวชาญที่อยู่ตามหน่วยงานอื่น ๆ  ทำให้เข้าใจว่าตำแหน่งดังกล่าว ต้องอยู่ในเมืองที่มีชื่อคล้ายกับท่านเหล่านี้ ฯลฯ แก้ไขเมื่อ 30 มี.ค. 52 11:36:59 จากคุณ : NickyNick - [ 30 มี.ค. 52 11:35:03 ]

ความคิดเห็นที่ 14 ขอบคุณที่นำความรู้มาให้อ่านครับ.... จากคุณ : คุณภาค - [ 30 มี.ค. 52 12:07:58 ]

ความคิดเห็นที่ 15 ขอบคุณ เรื่องราวดีๆค่ะ จากคุณ : ดอกสารภี - [ 30 มี.ค. 52 12:33:51 ]

ความคิดเห็นที่ 16 ขอบคุณมากครับ จริง ๆ แล้ว ผมอยากรู้อีกเรื่องหนึ่งว่า "สมุดเสนอเซ็น" ที่เราเห็น ๆ ในส่วนราชการ (ไม่แน่ใจว่า เอกชนใช้หรือเปล่า) มีที่มาจากไหนครับ แบบที่มีกระดาษแข็ง ๆ แล้วเอาคลิปหนีบหนังสือที่รอเสนอน่ะครับ จากคุณ : Climber - [ 30 มี.ค. 52 13:23:55 ]

ความคิดเห็นที่ 17 เหลือ 7 คะแนนสุดท้าย เอามาแจกคะ และโหวตด้วยคะคุณกัมม์ พี่นิก ขอบคุณที่แจ้งข่าว ปล.คุณภาคเพิ่งทราบว่าสนใจเหมือนกัน กลับมาจากเกาะเมื่อไหร่คะ จากคุณ : sawkitty - [ 30 มี.ค. 52 14:14:02 ]

ความคิดเห็นที่ 18 มีภาพมาช่วยคุณกัมม์ ๓ ภาพ ศาลาลูกขุนใน ในสมัยรัชกาลที่ ๓ เป็นอาคารก่ออิฐถือปูน ชั้นเดียวสองหลังคู่กัน ใช้เป็นสำนักงานกระทรวงมหาดไทยหลังหนึ่งและกระทรวงกลาโหมหลังหนึ่ง จนถึงสมัยปฏิรูประบบราชการครั้งใหญ่ ในสมัยรัชกาลที่ ๕ แก้ไขเมื่อ 31 มี.ค. 52 09:44:55 จากคุณ : เพ็ญชมพู - [ 30 มี.ค. 52 15:55:20 ]

ความคิดเห็นที่ 19 เมื่อแรกตั้งกระทรวงมหาดไทย ๑ เมษายน พ.ศ. ๒๔๓๕  กระทรวงได้อาศัย ทำงานที่ตึกยาว ๒ ชั้น หน้าประตูพิมานไชยศรีตรงข้ามศาลาสหไทย ซึ่งเคย เป็นที่ตั้งกรมทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์อยู่ราว ๒ ปี จากคุณ : เพ็ญชมพู - [ 30 มี.ค. 52 15:57:50 ]

ความคิดเห็นที่ 20 ต่อมาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชประสงค์ให้จัด กระทรวงมหาดไทยและกระทรวงกลาโหมเป็นแบบใหม่ จึงโปรดให้รื้อศาลา ลูกขุนใน ในพระบรมมหาราชวังทั้ง ๒ หลังลง แล้วสร้างเป็นตึก ๒ ชั้น ๓ หลัง เรียงกัน มีมุขกระสันทั้งข้างหน้า ข้างหลังเชื่อมตึก ๓ หลังให้เป็นหมู่เดียวกัน ซึ่งสมเด็จฯกรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงรับราชการอยู่ในกระทรวงหลังนี้จน สิ้นอายุราชการของท่านในกระทรวงมหาดไทย แก้ไขเมื่อ 31 มี.ค. 52 09:46:01 จากคุณ : เพ็ญชมพู - [ 30 มี.ค. 52 15:59:55 ]

ความคิดเห็นที่ 21 - ขอบคุณมากนะคะคุณกัมม์สำหรับข้อมูลความรู้ในครั้งนี้คะ จากคุณ : ตัวตรง (ตัวตรง) - [ 30 มี.ค. 52 16:15:19 ]

ความคิดเห็นที่ 22 ตามมาอ่านครับ ขอบคุณสำหรับความรู้อีกครั้งครับ จากคุณ : เจไอ - [ 30 มี.ค. 52 17:05:22 ]

ความคิดเห็นที่ 23 คราวนี้ตามมา ไม่ตกกระทู้ค่ะ มาก่อนได้รับเทียบด้วย ขอบคุณนะคะ สำหรับกระทู้ ดีดี มีสาระ จากคุณ : little kitty - [ 30 มี.ค. 52 17:15:17 ]

ความคิดเห็นที่ 24 ตามอ่านค่ะ ขอบคุณสำหรับความรู้ ที่มีประโยชน์ มีสาระ แก้ไขเมื่อ 30 มี.ค. 52 17:29:48 จากคุณ : บ๊ะจ่างน้อย - [ 30 มี.ค. 52 17:28:32 ]

ความคิดเห็นที่ 25 ขอบคุณครับ คุณกัมม์ ความรู้ทั้งนั้น เลยอ่ะครับ จากคุณ : เด็กชอบคิด - [ 30 มี.ค. 52 17:41:14 ]

ความคิดเห็นที่ 26 "เกณฑ์เมืองรั้ง"  เป็นคำเรียกชื่อตำแหน่งราชการในกระทรวงมหาดไทย  มีพราชหัตถเลขาคำอธิบายในเอกสารจดหมายเหตุ ร.๖ ม.๑/๓  เรื่อง เปลี่ยนชื่อตำแหน่งปลัดสำรวจเปน "เกณฑ์เมืองรั้ง"  ตำแหน่งเลขานุการเปน "เจ้ากรมสำรวจ"    ว่า พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงให้เปล  ว่า "...ตำแหน่งข้าราชการประจำกระทรวงมหาดไทยในกรุงเทพฯ  สมเด็จพระพุทธิเจ้าหลวงได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้เลือกข้าราชการหัวเมืองชั้นผู้ว่าราชการเมือง ๒ คน  ชั้นข้าหลวงมหาดไทย ๒ คน  ผลัดเปลี่ยนกันเข้ามารับราชการอยู่ในกรุงเทพฯ  เพื่อได้ฝึกหัดให้รับรู้ราชการกระทรวง และจะได้มีเวลารับคำสั่งไปดูการต่างมณฑล  ให้มีความรู้กว้างขวางแล้ว  เมื่อได้ความรู้พอแก่ราชการแล้ว  จึงย้ายกลับออกไปรับราชการหัวเมือง  ข้าราชการทั้ง ๔ คนนี้  ได้เรียกตำแหน่งว่าปลัดสำรวจ  ตามชื่อในทำเนียบเก่าของกระทรวงมหาดไทย" คำตอบนี้ออกจะห้วนไปนิดนะครับ  เพราะตอนที่จดข้อมูลนี้มามุ่งหมายแค่ความหมายของคำว่า "เกณฑ์เมืองรั้ง"  เลยไม่ได้จดที่มาที่ไปของประกาศเรื่องนี้ จากคุณ : V_Mee - [ 30 มี.ค. 52 19:08:22 ]

ความคิดเห็นที่ 27 ขอบพระคุณคุณกัมม์และทุก ๆ ท่านที่มาช่วยกันแบ่งปันความรู้นะครับ ขออนุญาตเก็บครับ จากคุณ : วศินสุข - [ 30 มี.ค. 52 21:17:49 ]

ความคิดเห็นที่ 28 ตามมาอ่านครับ จากคุณ : เหมียวออก้า (orcahappy) - [ 30 มี.ค. 52 22:27:12 ]

ความคิดเห็นที่ 29 ขอบพระคุณมากครับ จากคุณ : พญาสุเรนทร์ (เจ้าคุณแม่ทัพ) - [ 31 มี.ค. 52 01:51:04 ]

ความคิดเห็นที่ 30 สวัสดีครับ ขอบคุณในน้ำใจไมตรีทุกท่านครับ "เกณฑ์เมืองรั้ง" พจนานุกรมให้นิยามสั้นๆ ว่า  ที่สำรองเจ้าเมือง ตามความหมายที่คุณ V_Mee กรุณาค้นมาให้พวกเราได้รู้กันทุกคน ก็เข้าเค้า ข้าราชการ ๔ คนที่ทรงเลือกเข้ามาศึกษาในส่วนกลางเหล่านี้  คงมีคุณสมบัติเป็นเจ้าเมืองได้ นะครับ ขอบพระคุณพี่นิคและคุณ V_Mee มากครับ จากคุณ : กัมม์ - [ 31 มี.ค. 52 08:56:32 ]

ความคิดเห็นที่ 31 ขอบพระคุณ คุณ เพ็ญชมพู ครับ หารูปศาลาลูกขุนมาประกอบอยู่เหมือนกัน   ขออนุญาตเพิ่มเติมเรื่อง ศาลาลูกขุน ไว้ให้อยู่ในที่เดียวกันเลยนะครับ จาก สาส์นสมเด็จ ฉบับลงวันที่ ๙ กันยายน ๒๔๘๐ สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงฯ ทูล สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศฯ                ....เมื่อสองสามวันมานี้  หม่อมฉันมีกิจเปิดดูหนังสือประกาศพระราชพิธีต่างๆ ซึ่งพิมพ์แจกในงานพระศพกรมพระสมมต  ในเล่มพิธีจรมีพรรณนาการพิธีบรรจุดวงชะตาพระนคร  และติดเทวะรูปที่หลักเมืองในรัชกาลที่ ๔ เมื่อปีฉลู พ.ศ. ๒๓๙๖ ว่าใช้ "ศาลหลวง" เป็นที่ทำพิธี  ความตรงนี้บ่งว่าเราเข้าใจผิดอยู่ดังจะทูลต่อไป                ตามที่รู้กันอยู่แล้วว่าเมื่อสร้างพระนครในรัชกาลที่ ๑  สร้างศาลาที่ประชุมลูกขุน ๓ หลัง  ศาลาลูกขุนมหาดไทยกับกลาโหมสร้างในพระราชวัง  จึงเรียกกันว่า "ศาลาลูกขุนใน" เรียกคณะข้าราชการที่มีตำแหน่งนั่งประชุมว่า "ลูกขุน ณ ศาลา"  ศาลาลูกขุนอีกหลังหนึ่ง  เป็นที่พิพากษาคดี  สร้างข้างนอกพระราชวังเรียกว่า "ศาลาลูกขุนนอก" หรือ "ศาลหลวง" ก็เรียกคณะผู้มีตำแหน่งนั่งประชุมว่า "ลูหขุน ณ ศาลหลวง"  มาชั้นหลังเรียกแต่ว่า "ลูกขุน" ปรากฏมาแต่ก่อนอย่างหนึ่ง  ว่าศาลาลูกขุนนอกนั้นสร้างใกล้กับศาลหลักเมือง  และศาลาสารบาญชีกรมพระสุรัสวดี  ศาลาลูกขุนเดิมสร้างเป็นเครื่องไม้ทั้ง ๓ หลัง  รื้อสร้างใหม่เป็นก่ออิฐถือปูนเมื่อรัชกาลที่ ๓  นี้เป็นความเดิม                ความที่วินิจฉัยขึ้นใหม่นั้น  เมื่อรัชกาลที่ ๓ เห็นจะเปลี่ยนเป็นตึกแต่ศาลาลูกขุนใน ๒ หลัง  เพราะใช้เป็นที่แขกเมืองพักเมื่อก่อนเข้าเฝ้าด้วย  แต่ศาลาลูกขุนนอกยังเป็นเครื่องไม้อยู่อย่างเดิม  ถ้าได้เปลี่ยนเป็นตึกคงไม่ไมอะไรเหลืออยู่เป็นเค้าจนพวกชั้นเราได้ทันเห็นเหมือนศาลาสารบาญชี  และคงไม่ย้ายลูกขุฯ ณ ศาลหลวงเข้ามานั่งประชุม ณ ศาลาลูกขุนใน  ความในประกาศพิธีส่อให้เห็นว่าศาลาลูกขุนนอกยังอยู่  และเป็นศาลหลวงมาจนรัชกาลที่ ๔  ต่อภายหลังปีฉลู พ.ศ. ๒๓๙๖จึงได้รื้อ                สันนิษฐานว่าเพื่อจะสร้างเปลี่ยนใหม่ให้เป็นก่ออิฐถือปูนเหมือนอย่างศาลาลูกขุนใน  จึงให้ลูกขุน ณ ศาลหลวงย้ายเข้าไปนั่งประชุมพิพากษาคดี ณ ศาลาลูกขุนในฝ่ายขวาชั่วคราว  แล้วจะเป็นด้วยเหตุอันใดอันหนึ่งทำให้การที่จะสร้างศาลหลวงขึ้นใหม่นั้นรั้งรอมา  ศาลหลวงของเดิมก็เลยสูญไปเพราะรื้อหรือหักพังเองก็เป็นได้                ส่วนศาลาลูกขุนใน เมื่อรัชกาลที่ ๔ ไม่มีการประชุมลูกขุน ณ ศาลา  คือประชุมเสนาบดีที่ศาลาลูกขุนเหมือนแต่ก่อน  ใช้แต่เป็นห้องเวรประจำการของกรมมหาดเล็กและกลาโหมแต่ทางเฉลียงข้างด้านใต้หน่อยหนึ่ง  ศาลาลูกขุนในจึงกลายเป็นศาลหลวง                ยังมีวินิจฉัยข้อขำ  ที่หม่อมฉันเคยเล่าถวายแต่ก่อนแล้ว  ว่าในศาลาลูกขุนเมื่อเป็นศาลหลวงมีกองหมากและชานหมากบ้วนทิ้งไว้บนพื้นศาลาที่ลูกขุนนั่ง  สักเท่ากระด้งถึง ๒ กอง  ข้อนี้สันนิษฐานว่าในสมัยเมื่อลูกขุนนั่ง ณ ศาลาลูกขุนเก่า  คงมีร่องสำหรับบ้วนน้ำหมากลงไปถึงพื้น  บ้วนกันมาจนเคยตัวมาหลายชั่วคน  เมื่อย้ายมานั่ง ณ ศาลาลูกขุนใน ไม่มีร่องเช่นนั้น  ซ้ำพื้นปูเสื่อผืนใหญ่  ความเคยตัวก็ทำให้บ้วนน้ำหมากใกล้ตัวตามเคย  โดยไม่รู้สึกว่าน่าเกลียด.... ศาลาลูกขุนในฝ่ายขวา (กลาโหม) จากเว็บไซต์สกุลไทย บทความของจุลลดา ภักดีภูมินทร์ เรื่อง "ลูกขุน" ในสมัยโบราณ "หม่อม" ใช้กับใครกันแน่ http://www.sakulthai.com/DSakulcolumndetailsql.asp?stcolumnid=4030&stissueid=2651&stcolcatid=2&stauthorid=13 จากคุณ : กัมม์ - [ 31 มี.ค. 52 09:35:32 ]

ความคิดเห็นที่ 32 ขอบพระคุณทุกท่านที่แวะเข้ามาเยี่ยม ทั้งที่ลงชื่อ และที่ไม่ประสงค์ออกนาม ท่านเจ้าคุณแม่ทัพ  ข้าฯ น้อยกิ๊ฟหมด ขอผลัดผ่อนไปสักสองสามมื้อ  จะเอามาให้นะขอรับ จากคุณ : กัมม์ - [ 31 มี.ค. 52 09:38:27 ]

ความคิดเห็นที่ 33 สำเนากฎตั้ง เจ้าพระยานครศรีธรรมราช http://www.bloggang.com/mainblog.php?id=rattanakosin225&month=23-03-2007&group=2&gblog=44                 .... อนึ่งถึงเทศกาลพระราชพิธีตรุษสารท ก็ให้พระยานครศรี- ธรรมราช พร้อมด้วยกรมการพระหลวงขุนหมื่นส่วยซ่องกองช้างตราภูมิคุ้ม ห้าม กราบถวายบังคมรับพระราชทานถือน้ำพระพิพัฒน์สัจจาทุกปีอย่าให้ ขาด ถ้าผู้ใดมิได้ถือน้ำ ให้บอกส่งตัวผู้นั้นเข้าไปยังลูกขุน ณ ศาลา จะเอาตัว เป็นโทษตามบทพระอัยการ .... จากคุณ : กัมม์ - [ 31 มี.ค. 52 09:43:27 ]

ความคิดเห็นที่ 34 ศาลาลูกขุนใน ในพระบรมมหาราชวังนี้ยังเป็นที่มาของสำนวน "บอกศาลา" อีกด้วย พจนานุกรมให้ความหมายสำนวนนี้ว่า ประกาศไม่รับผิดชอบหรือตัดขาดไม่ให้ความอุปการะเลี้ยงดู เนื่องด้วยในสมัยรัชกาลที่ ๓ หากลูกประพฤติชั่ว พ่อแม่ก็สามารถไปแจ้งต่อเจ้าพนักงานศาลาลูกขุนได้ว่า ประสงค์จะตัดขาดไม่นับเป็นลูกอีกต่อไป คือจะไปทำชั่วอย่างไรก็ไม่รับรู้ด้วยทั้งนั้น จากคุณ : เพ็ญชมพู - [ 31 มี.ค. 52 11:15:03 ]

ความคิดเห็นที่ 35 ส่งกิฟท์ให้คุณกัมม์ เพื่อไปผ่องถ่ายให้เจ้าคุณแม่ทัพครับ จะได้มีแรงใจสู้กันต่อไป เราเคยได้ยินชื่อตำแหน่ง "เมืองอุไทยธานี" หรือเขียนสมัยปัจจุบันว่า "เมืองอุทัยธานี" หนาหูที่สุดจากหนังสือว่าด้วยสกุลวงศ์อมาตยกุล บางทีก็แปลงเป็นพระอุทัยธานี ในหนังสือเล่มหนึ่ง บอกว่า สายสกุลของท่าน "เมืองอุไทยธานี" คงจะสืบเชื้อสายอยู่ในจังหวัดอุทัยธาน ซึ่งผมขอฟันธงว่า "ผิด" เกี่ยวกับคำว่า "เมืองนนทราชธานี" คุณกัมม์คงจะรู้จักเจ้าพระยาศรีวิไชยชนินทร์(ชม สุนทรารชุน) ดี พ่อตาใหญ่ของท่านมีตำแหน่งนี้ ในหนังสือของกรมศิลปกรเล่มหนึ่ง ที่เกี่ยวกับพระราชหัตถเลขาร.๕ เขียนเชิงอรรถบรรยายว่า เมืองนนทราชธานี ปัจจุบันนี้ คือ จังหวัดนนทบุรี ซึ่งผมขอฟันธงว่า "ผิด" อีกเช่นกัน แต่ไม่ขอ "คอนเฟิร์ม" นะครับ เพราะกำลังอยู่ในช่วงขาลงของท่านคอนเฟิร์ม ตอนบ่ายจะมาขอต่ออีกครับ (ขออภัยด้วยที่มาแทรก "บอกศาลา" ครับ) จากคุณ : NickyNick - [ 31 มี.ค. 52 11:35:35 ]

ความคิดเห็นที่ 36 ขออนุญาตคุณ NickyNick  ต่อเรื่อง "บอกศาลา" อีกนิดเดียว คำว่า "บอกศาลา" นี้อยู่ใน กฎหมายลักษณะโจรห้าเส้น พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว  ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ประกาศใช้เป็นกฎหมายจารีตประเพณีว่าด้วยการเกณฑ์ราษฎรช่วยระงับการปล้นสดมภ์ เนื่องจากเจ้าหน้าที่ฝ่ายปราบปรามมีกำลังไม่เพียงพอที่จะระงับจับกุมคนร้าย หากเกิดโจรผู้ร้ายเข้าปล้นบ้านเรือนใด ให้ชาวบ้านที่อยู่ในรัศมีห้าเส้น (ห้าเส้นเท่ากับ ๒๐๐ เมตร) ของบ้านที่เกิดเหตุนั้นช่วยกันตีเกราะบอกสัญญาณกันต่อ ๆ ไป และช่วยกันจุดไฟให้สว่างเห็นตัวผู้ร้าย ล้อมโจร ต่อสู้ ติดตามจับกุมผู้ร้ายมาให้ได้ หากละเลยไม่ช่วยเหลือกันจะมีความผิดฐานละเมิดกฎหมาย ถ้าผู้ร้ายปล้นเอาทรัพย์ไปได้ ชาวบ้านต้องถูกปรับไหมตามศักดินา ศักดินาสูงต้องจ่ายค่าปรับมาก ลดหลั่นกันไปตามศักดินา ส่วนคนที่มาช่วยจับโจรโดนฟันแทงได้รับบาดเจ็บ “ท่านว่าคุ้มโทษอย่าให้ปรับไหมเลย” แล้วให้ตระลาการเรียกเก็บเงินปรับโทษราษฎรเอามาเก็บไว้เป็นส่วนกลางก่อน ถ้าจับตัวผู้ร้ายไม่ได้ เจ้าทรัพย์เสียทรัพย์ไปเท่าใดก็ให้เจ้าทรัพย์สาบานตนแล้วให้เอาทรัพย์ที่ผู้ร้ายเอาไปทำเป็น ๓ ส่วน ยกให้เจ้าทรัพย์ ๑ ส่วน อีก ๒ ส่วนให้เอาจากเงินค่าปรับไหมของชาวบ้านมาใช้ ถ้าไม่พอให้ตระลาการเบิกเอาเงินหลวงมาใช้เจ้าของทรัพย์จนครบ หากเงินค่าปรับไหมมีจำนวนมากเกินทุนทรัพย์ของเจ้าของทรัพย์ให้ส่งเก็บที่พระคลังมหาสมบัติ เพื่อพระราชทานให้เป็นบำเหน็จแก่ผู้จับคนร้ายได้ และหากบุตรหลานญาติพี่น้องประพฤติไม่ดี ไม่อยู่ในโอวาทคำสั่งสอน ห้ามปรามของบิดามารดาญาติพี่น้อง ไปปล้นสดมภ์เอาทรัพย์ของผู้อื่นมาเป็นของตน ไม่ให้บิดามารดาญาติพี่น้องช่วยปกปิดอำพราง หากกระทำต้องได้รับโทษด้วย ต้องมาบอกกล่าวต่อนายเวรศาลาลูกขุนใน ให้นายเวรเรียนลูกขุนศาลาสั่งเจ้าพนักงานให้เอาตัวผู้นั้นมาจำจอง จนกว่าจะมีผู้รับรอง บิดามารดาจึงจะพ้นโทษรอดตัวไป หากบิดามารดา ญาติพี่น้องไม่ได้มาว่ากล่าวบอกศาลาไว้ก่อน ภายหลังบุตรหลานญาติพี่น้องผู้นั้นเป็นผู้ร้ายไปปล้นสดมภ์ จะต้องมีโทษถึง ริบราชบาทว์ คือ เอาบุตร ภริยา ทรัพย์สิน สิ่งของ ตกเป็นของหลวง และหากพี่น้องลูกหลานเป็นโจรปล้นสดมภ์ บิดามารดาต้องถูกลงโทษด้วย กฎหมายลักษณะโจรห้าเส้น ได้ถูกยกเลิกใช้ตั้งแต่วันที่ ๒๙ พฤศจิกายน ร.ศ. ๑๑๗ (พ.ศ. ๒๔๔๒) จากคุณ : เพ็ญชมพู - [ 31 มี.ค. 52 12:05:48 ]

ความคิดเห็นที่ 37 ขอบพระคุณคุณพี่วีมีมากที่กรุณาช่วยอธิบายเรื่องเกณฑ์เมืองรั้ง กับปลัดสำรวจ มีอธิบายในหนังสือของสถาบันดำรงราชานุภาพ โดยคุณจิตรา พรหมชุติมาครับ ซึ่งผมก็ยังไม่ค่อยเข้าใจเท่าไรครับ เล่มนี้ไม่ค่อยได้เขียนหน้าไว้ด้วย เลยไม่รู้จะบอกว่าอยู่หน้าไหน จากคุณ : NickyNick - [ 31 มี.ค. 52 12:12:04 ]

ความคิดเห็นที่ 38 ขอบพระคุณ ครับ คุณ เพ็ญชมพู พี่นิค อย่างที่พี่นิคและคุณ V_Mee อธิบายความหมายของชื่อตำแหน่ง "เมือง..." เมืองอุไทยธานี , เมืองนนทราชธานี , เมืองยโสธร , เมืองเทพธานี สรุปสั้นๆ ว่า  เป็นชื่อตำแหน่งข้าราชการ  ไม่ใช่ชื่อเมือง เมื่อยังอยู่ที่หัวเมืองภายนอก คงมีตำแหน่งเป็นกรมการเมือง แล้วถูกเลือกให้เข้ามาศึกษาในส่วนกลาง จึงมีราชทินนามใหม่ว่า "เมือง...." ความเข้าใจในผิดในเรื่องชื่อตำแหน่ง จนสันนิษฐานเลยออกไป  อาจเกิดจากการสื่อสารที่ผิดพลาด  เช่น หนังสือเก่าอาจจะเขียนว่า "คุณหญิงเอี่ยม  ศรีวิชัยชนินทร์  สืบเชื้อมาแต่เมืองนนทราชธานี" คนแต่งหนังสือใหม่ไม่รู้ความหมาย  เขียนใหม่เป็น "คุณหญิงเอี่ยม  ศรีวิชัยชนินทร์  สืบเชื้อมาแต่เมืองนนทบุรี" คนอ่านเมื่ออ่านแล้ว  ก็เข้าใจไปว่า "ภูมิลำเนาเดิมของ คุณหญิงเอี่ยม  ศรีวิชัยชนินทร์  อยู่ที่เมืองนนทบุรี"  ไปนู้น.. ได้ยินว่า พี่นิค เชี่ยวชาญในชื่อตำแหน่งข้าราชการ มีหนังสือหายาก เก็บสะสมไว้มาก  คงยังไม่ลืมพินัยกรรมของเรานะครับ สำหรับข้อสงสัยของคุณ Climber เกี่ยวกับปกสมุดเสนอเซ็น  ผมเดาเอาว่าเกิดขึ้นในรัชกาลที่ ๔ ดังเค้าโครงที่สมเด็จฯ ทรงพรรณนามา และอยากจะคิดเลยต่อไปอีกว่า "ควรมิควรแล้วแต่จะโปรดฯ" จะเริ่มเมื่อสมเด็จฯ ทรงปรับปรุงวิธีจดหมายกราบทูล แต่เดิมคงลงท้ายว่า "จะโปรดฯ ประการใด หรือ ขอเรียนพระราชปฏิบัติ" หลังจากกราบทูลข้อเท็จจริงแล้ว ต่อมาสมเด็จฯ ปรับปรุงวิธีกราบทูล เป็นกราบทูลเล่าเรื่องคดี กราบทูลวินิจฉัยตามความคิด และสุดท้ายกราบทูลความเห็นที่จะทำอย่างไร  คงจะลงท้ายด้วย "ควรมิควรแล้วแต่จะโปรดฯ" ตามรูปการณ์ ไม่มีหลักให้ยึดไม่ฐานรองรับ  เดาล้วนๆ ครับ เจ้าพระยาศรีวิชัยชนินทร์ (ชม)  "นักเลงเรียก...พ่อ..." http://www.bloggang.com/viewblog.php?id=rattanakosin225&group=1&date=19-03-2007&gblog=8 จากคุณ : กัมม์ - [ 31 มี.ค. 52 12:18:50 ]

ความคิดเห็นที่ 39 นี่เป็นคำอธิบายเชิงอรรถ ตามที่คุณพี่วีมีได้ร่วมเสนอไว้ข้างบน ซึ่งมีการเปลี่ยนแปลงชื่อไปบ้าง ในช่วงปลาย ร.๕ ต้นร.๖ครับ ผมได้อ่านจากหนังสือเล่มใดไม่ทราบ น่าจะเป็นลายพระหัตถ์ของสมเด็จกรมพระยาดำรงถึงท่านใดท่านหนึ่ง พระองค์บอกว่าเป็นตำแหน่งโบราณ เมื่อตอนที่พระองค์ว่าการมหาดไทยแต่แรก ตำแหน่งเกณฑ์เมืองรั้งเป็นแค่เสมียน  แต่ถ้าดูตามชื่อแล้วน่าจะเตรียมเพื่อเป็นผู้ว่าราชการเมืองเมื่อคราวที่ว่างลง ในคราวต่อไปคงได้รบกวนพี่วีมีอีก โดยเฉพาะเรื่องเกี่ยวกับมณฑลทางภาคเหนือครับ จากคุณ : NickyNick - [ 31 มี.ค. 52 12:30:48 ]

ความคิดเห็นที่ 40 ในความเห็นที่ ๓ ที่กล่าวถึงศาลาลูกขุนแบ่งเป็นตึก ๓ หลัง  มหาดไทยอยู่ซ้ายและกลาโหมอยู่ขวา  ส่วนหลังกลางเป็นคลังวรอาสน์ของกระทรวงวังนั้น  ต่อมาได้มีการจำลองแบบศาลาลูกยุนนี้ไปสร้างเป็นศาลากลางจังหวัดเชียงใหม่ที่กลางเวียง  ท่านที่เคยไปที่ศาลากลางนั้นคงจะนึกภาพออก ศาลาลูกขุนนี้เมื่อกลาโหมย้ายไปอยู่ที่ศาลาว่าการยุทธนาธิการหรือกระทรวงกลาโฆมในปัจจุบันแล้ว  มหาดไทยก็ได้ยึดครองตึกทั้งสามหลังนั้น  จนยุบเลิกการปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาลภายหลังกบฏบวรเดชแล้ว  กระทรวงมหาดไทยจึงได้ย้ายไปอยู่ที่ศาลาว่าการนครบาล  หรือเดิมเป็นที่ตั้งกระทรวงนครบาล  ที่ริมคลองคูเมืองที่เรารู้จักกันในนามกระทรวงมหาดไทยนั่นแหละครับ จากคุณ : V_Mee - [ 31 มี.ค. 52 17:36:12 ]

ความคิดเห็นที่ 41 กระทู้ดี  ความรู้เพียบ มาให้กำลังใจนะครับ จากคุณ : นายแบบแอบรักเธอ - [ 31 มี.ค. 52 18:28:23 ]

ความคิดเห็นที่ 42 สวัสดีครับ ขอบพระคุณทุกความรู้ที่ร่วมแบ่งปัน "...วิชาความรู้จะมีค่า  เมื่อถูกถ่ายทอด..." ขอต้อนรับ นายแบบแอบรักเธอ  สู่เทศาภิบาล ที่นักวิชาเกินสมัยใหม่เขาเรียกว่า "สมบูรณาญาสิทธิราชย์" เจ้าคุณแม่ทัพ ข้าน้อยพอจะมีกิ๊ฟบ้างแล้ว จึงขอใช้คืนท่าน  ตามสัญญานะขอรับ จากคุณ : ขุนเชิดวิชาครู (กัมม์) - [ 1 เม.ย. 52 11:55:37 ]

ความคิดเห็นที่ 43 วันนี้มีกิ๊ฟ จึงนำมาฝาก ขอขอบคุณในวิชชาความรู้ จากทุกๆท่านครับ แว๊บๆๆ จากคุณ : jassb1 - [ 1 เม.ย. 52 13:29:14 ]

ความคิดเห็นที่ 44 มาแจกต่อเหมือนกันคะ จากคุณ : sawkitty - [ 1 เม.ย. 52 19:16:24 ]

ความคิดเห็นที่ 45 เข้ามาอ่านแล้วเลยแจกกิ๊ฟท์ค่ะ จะไม่อยู่หลายวัน หนีไปเที่ยว กลับมาแล้วจะเข้ามาตามอ่านนะคะ แล้วจะเที่ยวเผื่อค่ะ จากคุณ : little kitty - [ 1 เม.ย. 52 22:07:14 ]

ความคิดเห็นที่ 46 หนูมาแย้วววว เข้ามาเก็บเข้าคลังและโหวตให้แล้วนะคะ หนูจะไปอ่านต่อที่บ้านค่ะ  ขอบพระคุณนะคะ จากคุณ : biebie999 - [ 3 เม.ย. 52 12:06:44 ]

ความคิดเห็นที่ 47 ตามมาอ่านครับ :) จากคุณ : ps_addict - [ 4 เม.ย. 52 18:31:28 ]

ความคิดเห็นที่ 48 ตามมาอ่านค่ะ  คุณกัมม์... ขอบคุณสำหรับความรู้  นะคะ ... เนื้อหายาวเลย  :) จากคุณ : naragorn - [ 4 เม.ย. 52 21:04:05 ]

ความคิดเห็นที่ 49 ขอบคุณมากคะ จากคุณ : มน คนชอบกลอน (mon_m&m) - [ 5 เม.ย. 52 19:30:36 ]

ความคิดเห็นที่ 50 สวัสดีครับทุกท่าน คัดตอนที่ ๓ จบแล้ว  เรียนเชิญครับ เทศาภิบาล ตอนที่ ๓ ปรับราชการมหาดไทย http://www.pantip.com/cafe/library/topic/K7711549/K7711549.html จากคุณ : กัมม์ - [ 7 เม.ย. 52 10:27:30 ]

ความคิดเห็นที่ 51 เรือยอดไชยา... จุเคยเห็นคล้ายๆ กันนี่ที่วัดพระปรางค์เหลือง พยุหะคีรี   เป้นเรือประพาศต้นที่  ร.5  ทรงพระราชทานไว้  เขาว่างั้นนะคะ จากคุณ : กระจ้อน - [ 9 เม.ย. 52 15:47:35 ]