PANTIP.COM : K8970257 ***** พระธาตุเจดีย์ประจำปีนักษัตร (ล้านนา) ***** [ประวัติศาสตร์]

ความคิดเห็นที่ 38

อันนี้เป็นสรุปงานวิจัยของเราที่ทำส่งอาจารย์ โดยเรายกเรื่องชุธาตุของอ.เธียรชาย มาสรุป เราขอยกมาทั้งดุ้นเลยนะคะ

ชุธาตุ: ความเชื่อเรื่อง “พระธาตุประจำปีเกิดในล้านนา” ปรากฏการณ์ทางอำนาจ ศรัทธา มายาคติ
ผู้วิจัย เธียรชาย อักษรดิษฐ์

วิทยานิพนธ์เรื่องชุธาตุ: ความเชื่อเรื่อง “พระธาตุประจำปีเกิดในล้านนา” ปรากฏการณ์ทางอำนาจ ศรัทธา มายาคติ ของนักศึกษาปริญญาโทคือ เธียรชาย อักษรดิษฐ์ ได้กล่าวถึงระบบคติความเชื่อเรื่องชุธาตุหรือพระธาตุตามปีเกิดนักษัตรต่างๆของวัฒนธรรมล้านนา

เรื่องของชุธาตุ คือคติความเชื่อในการบูชาพระธาตุที่สำคัญในวัฒนธรรมล้านนา ความเชื่อนี้ได้ถูกปลูกฝังมาเป็นระยะเวลาที่ยาวนาน และมีลักษณะร่วมที่เหมือนเดียวกันกับวัฒนธรรมของสยาม ล้านช้างและพม่า ภายใต้กรอบแนวคิดแบบพุทธศาสนานิกายลังกาวงศ์ มีความเชื่อกันว่าถ้าหากได้ไปนมัสการยังพระธาตุประจำปีเกิดเหล่านี้ ก็เปรียบได้กับการทำบุญกุศลและเมื่อเสียชีวิตไปดวงวิญญาณก็จะไปสถิตที่พระธาตุนั้นๆ โดยพระธาตุประจำปีเกิดจะแยกตามนักษัตรต่างๆ ดังนี้

๑. ปีใจ้หรือปีชวด ประจำพระธาตุจอมทอง จ.เชียงใหม่

๒. ปีเป้าหรือปีฉลู ประจำพระธาตุลำปางหลวง จ.ลำปาง

๓. ปียีหรือปีขาล ประจำพระธาตุช่อแฮ จ.แพร่

๔. ปีเม้าหรือปีเถาะ ประจำพระธาตุแช่แห้ง จ.น่าน

๕. ปีสีหรือปีมะโรง ประจำพระธาตุวัดพระสิงห์ จ.เชียงใหม่

๖. ปีใส้หรือปีมะเส็ง ประจำพระโพธิบัลลังก์ พุทธคยา ชทพูทวีป

๗. ปีสะง้าหรือปีมะเมีย ประจำพระธาตุตะโก้ง(ชเวดากอง)
ประเทศพม่า

๘. ปีเม็ดหรือปีมะแม ประจำพระธาตุดอยสุเทพ จ.เชียงใหม่

๙. ปีสันหรือปีวอก ประจำพระธาตุพนม จ.นครพนม

๑๐. ปีเล้าหรือปีระกา ประจำพระธาตุหริภุญไชย จ.ลำพูน

๑๑. ปีเส็ดหรือปีสุนัข ประจำพระธาตุเกศแก้วจุฬามณี สวรรค์ชั้นดาวดึงส์ (แทนด้วยพระธาตุอินทร์แขวน ประเทศพม่า)

๑๒. ปีไก้หรือปีกุน ประจำพระธาตุดอยตุง จ.เชียงราย

โดยในคติดังกล่าวนี้จะกำหนดให้พระธาตุองค์สำคัญอยู่ในดินแดนล้านนาถึง ๘ แห่งในพม่า ลุ่มน้ำโขง ชมพูทวีป ไปจนถึงบนสวรรค์อันเป็นพระธาตุในอุดมคติ ในการกำหนดให้พระธาตุองค์สำคัญให้อยู่ในเขตแดนล้านนานั้นแสดงให้เห็นถึงการให้ความสำคัญของศูนย์กลางทางอำนาจ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการกำหนดให้เมืองเชียงใหม่มีพระธาตุสำคัญถึง ๓ แห่ง นั้นหมายถึงว่าเมืองเชียงใหม่นั้นมีความสำคัญสูงสุดในฐานะจุดกำเนิดของคติความเชื่อ ภายใต้แนวคิดระบบมณฑล และพระธาตุอื่นๆก็เปรียบกับเป็นบริวารรองลงมา แนวคิดนี้ไม่ได้อธิบายถึงความเกี่ยวข้องของตัวพระธาตุกับปีนักษัตรแต่อย่างใด แต่เป็นการสร้างอำนาจในเครือข่ายของชุมชนพื้นเมืองแถบนี้ โดยมีพุทธศาสนาเป็นตัวเชื่อมโยงและทำให้เกิดมีความเป็นสากลมากยิ่งขึ้น ข้อสังเกตที่น่าสนใจก็คือไม่มีพระธาตุสำคัญของสยามอยู่ร่วมในคติความเชื่อนี้ ทำให้เห็นว่าคตินี้ถูกกำหนดขึ้นมาเพื่อจุดประสงค์ที่แอบแฝง เมื่อมาดูในบริบทของประวัติศาสตร์ ความสัมพันธ์ของวัฒนธรรมและชาติพันธุ์แล้ว จะเห็นได้ว่าล้านนากับล้านช้างนั้นมีความสัมพันธ์ทั้งด้านภาษาและเชื้อชาติ ส่วนในความสัมพันธ์ระหว่างล้านนากับพม่านั้น มีความสัมพันธ์ที่คล้ายคลึงกันทางด้านวัฒนธรรม ในขณะที่สยามนั้นลักษณะของเชื้อชาติและภาษามีความใกล้เคียงกัน กลับถูกปฏิเสธจากคติชุธาตุ สะท้อนให้เห็นถึงการปฏิเสธอำนาจและความสำคัญของสยามโดยฝ่ายล้านนา มาจากปัญหาทางการเมืองทั้งภายนอกและภายในในช่วงรัชกาลที่ ๔ เป็นต้นมา สยามเริ่มเข้ามาควบคุม พยายามรวบล้านนาเข้ากับศูนย์กลางและออกนโยบายเก็บภาษี ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงเศรษฐกิจในล้านนา คติความเชื่อดั้งเดิมคือความเชื่อเรื่องผีเจ้านาย อารักษ์และผีบรรพบุรุษจึงต้องนำมาใช้เป็นเครื่องมือต่อรองและเพื่อล้มเลิกระบบภาษีดังกล่าว นอกเหนือจากนั้นฝ่ายล้านนายังได้ใช้แนวคิดชุธาตุเป็นการแสดงออกของการต่อต้านสยามเชิงวิธีคิดแทนการปฏิบัติ โดยใช้องค์ประกอบทางความรู้ เช่น ทางโหราศาสตร์ ตำนานพระธาตุ จักรวาลคติ และ องค์ประกอบทางความเชื่อ เช่น เรื่องการเกิด ผีบรรพบุรุษ ปีนักษัตร ประเพณีการบูชาพระธาตุ เป็นต้น เมื่อนำองค์ประกอบทั้งสองอย่างมาผสานกัน จะทำให้เกิดการลำดับชั้นของสิ่งศักดิ์สิทธิ์ต่างๆ ที่มาจากการเลือกสรร ประกอบกับการกำหนดพื้นที่ที่มีความสัมพันธ์กับการจัดระบบของพระธาตุ ซึ่งในความหมายของพื้นที่จะแบ่งออกได้เป็นพื้นที่ทางกายภาพ ก็คือพื้นที่ตั้งของพระธาตุ ซึ่งเป็นพื้นที่สำคัญของรัฐหรือเมืองต่างๆ พื้นที่ทางสังคมคือพื้นที่ๆกำหนดอย่างจงใจให้ปรากฏเป็นรูปธรรมด้วยพลังความเชื่อและศรัทธาของชุมชนและวัฒนธรรม สะท้อนให้เห็นถึงการกระจายตัวและรวมตัว และยังสะท้อนนัยยะเชิงอำนาจพื้นที่นั้นๆ พื้นที่ในกระบวนการสร้างภาพ ซึ่งแบ่งออกเป็นพื้นที่ในอุดมคติคือ พื้นที่ๆไม่มีอยู่จริงในสังคม (พระธาตุเกศแก้วจุฬามณี) และพื้นที่แบบพิเศษคือพื้นที่ๆมีความขัดแย้งแต่ก็มีการผสมผสานกันอยู่ (พระธาตุตะโก้ง)

ผู้ที่กำหนดระบบชุธาตุขึ้นมายังได้ใช้พระธาตุที่สำคัญเป็นสัญลักษณ์แทนความหมายและบทบาทของบุคคลสำคัญของรัฐตามมิติเวลาที่ต่างกัน โดยในช่วงสมัยพุทธกาล ได้กำหนดให้พระศรีมหาโพธิและสถูป สถานที่ตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า ณ ชมพูทวีป เป็นพระธาตุปีมะเส็ง โดยไม่ค่อยมีความสัมพันธ์กับสถานที่เท่าใดนัก แต่พระธาตุเกศแก้วจุฬามณี ซึ่งเป็นพระธาตุปีจอ นั้นสัมพันธ์กันตรงที่ว่าได้ถูกกำหนดให้เป็นพระธาตุตามปีประสูติของพระพุทธเจ้า ตามเอกสารปฐมสมโพธิฉบับล้านนาและตำนานพระธาตุหริภุญไชย ในช่วงระยะบรรพกาล ได้กำหนดให้พระธาตุดอยตุงเป็นพระธาตุปีกุน ซึ่งเป็นปีประสูติของลวจังกราชและพญามังราย ซึ่งมีความสัมพันธ์เชิงประวัติศาสตร์ล้านนาและเชิงพื้นที่ ลวจังกราชนั้นเป็นปฐมกษัตริย์ของราชวงศ์ลุ่มน้ำโขง กกและเป็นบรรพบุรษของพญามังรายอันเป็นเจ้าผู้ครองนครหิรัญนครเงินยาง (ในแถบเชียงรายในปัจจุบัน) และเป็นปฐมกษัตริย์ราชวงศ์มังราย ปกครองลุ่มน้ำปิงต่อมา ช่วงเวลาปัจจุบันกาล ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่ได้สร้างระบบชุธาตุขึ้น ได้กำหนดให้เจ้าผู้ครองนครสำคัญต่างๆในล้านนาและพระสงฆ์รูปสำคัญในช่วงเวลานั้นๆ มาจัดระบบชุธาตุโดยเลือกตามปีที่ประสูติ เช่น พระเจ้าอินทวิไชยยานนท์ เจ้าผู้ครองเมืองเชียงใหม่ ลำดับที่ ๗ ปีประสูติปีชวด สัมพันธ์กับพระธาตุจอมทอง พระอภัยสาระทะ ปีเกิดปีมะโรง สัมพันธ์กับพระธาตุวัดพระสิงห์ เจ้าดาราดิเรกรัตน์ไพโรจน์ เจ้าผู้ครองนครเมืองลำพูน ลำดับที่ ๗ ปีประสูติปีระกา สัมพันธ์กับวัดพระธาตุหริภุญไชย เป็นต้น การจัดระบบชุธาตุนี้ได้กำหนดการเชื่อมโยงความหมายและบทบาทความสัมพันธ์ของบุคคล ในช่วงระยะเวลาที่เกิดการเปลี่ยนแปลงการเมืองการปกครอง สังคม วัฒนธรรมและศาสนา

ชุธาตุกับแนวความคิดเรื่องจักรวาลคติ มีการแสดงความสัมพันธ์ระหว่างพระธาตุกับพื้นที่ทางกายภาพ โดยให้ความสำคัญกับล้านนาบริเวณลุ่มแม่น้ำปิง มีพระธาตุดอยสุเทพเป็นศูนย์กลางตามแนวคิดอนุจักรวาล และให้ความสำคัญลดหลั่นกันมากับพระธาตุองค์อื่นที่รายล้อมรอบภายในอาณาจักรล้านนา อีกทั้งยังให้ความสำคัญกับพื้นที่นอกล้านนาคือล้านช้างกับพม่า และพระสถูป โพธิคยา ชมพูทวีปที่เปรียบเสมือนกับสัญลักษณ์ทางพุทธศาสนาอันเป็นสากล ถึงแม้ว่าจะอยู่ห่างไกลกันแต่ก็รวมอยู่พุทธจักรวาลตามแนวคิดของพุทธศาสนาเถรวาท

คติชุธาตุนี้ถือเป็นแนวทางที่ฝ่ายชนชั้นปกครองของล้านนาใช้เป็นอุดมการณ์การต่อต้านทางการเมืองที่เงียบสงบ ไม่ได้ก่อให้เกิดผลเสียใดๆต่อสยามเลย แต่กระนั้นก็ตามได้ผนวกจิตสำนึกและสร้างจิตสำนึกร่วมภายใต้ความศรัทธาในพุทธศาสนา โดยจุดประสงค์แอบแฝงของชุธาตุนั้นจะรับรู้เพียงในชนชั้นผู้ปกครองที่สูญเสียผลประโยชน์เท่านั้น ส่วนในความรับรู้ของชนชั้นล่าง แนวคิดเรื่องชุธาตุได้นำเสนอทางด้านของคตินิยมและประเพณีพิธีกรรมทางศาสนา แต่แนวคิดนี้ไม่ได้ปรากฏอยู่ในคติชุธาตุของพม่าและล้านช้าง สามารถอธิบายได้ว่าคติชุธาตุของล้านนานี้ถือว่าเป็นอัตลักษณ์อย่างหนึ่งของล้านนาในการกำหนดให้พระธาตุที่สำคัญเป็นพระธาตุประจำปีเกิดต่างๆ ถือเป็นการสร้างความเป็นสากลให้แก่ล้านนา สร้างระบบความเชื่อแบบเดียวกันที่ยังถ่ายทอดมาจนถึงทุกวันนี้

ปล. วัดพระธาตุศรีจอมทองนี่บ้านเราเองค่ะ นักท่องเที่ยวเยอะทุกวัน
แก้ไขเมื่อ 12 มี.ค. 53 12:22:02

จากคุณ : Winnie_The_Po

เขียนเมื่อ : 12 มี.ค. 53 12:19:02