เงือก ในพระอภัยมณี คือ—คนมีแขน มีขา แต่มีหางเหมือนปลา

เงือกที่ปรากฏในวรรณคดีไทย เช่น พระอภัยมณี รามเกียรติ์ รูปร่างเหมือนกันหรือไม่ เพราะรับจากทางฝรั่งมา

อ้างอิงจาก
http://www.pantip.com/cafe/wahkor/topic/X10652985/X10652985.html

เงือก ในพระอภัยมณีของสุนทรภู่ คือ—คนมีแขน มีขา แต่มีหางเหมือนปลา

หนังสือพิมพ์มติชน ฉบับวันพุธที่ 17 มีนาคม พ.ศ. 2553

เงือก  แปลว่า งู เป็นคำโบราณมีความหมายเดียวกับ เงี้ยว(ในพม่า), งึม(ชื่อแม่น้ำในลาว)

แต่เงือกในจินตนาการของสุนทรภู่เรื่องพระอภัยมณี ควรมีรูปร่างหน้าตาเหมือน“เงือกเดนมาร์ก”หรือไม่? บรรดาคนวาดรูป, คนปั้นอนุสาวรีย์, และครูบาอาจารย์ในสถาบันต่างๆต้องสุขุมรอบคอบยึดถือ“ตัวบท”ในเรื่องเป็นสำคัญ ไม่ใช่เอาตามความเข้าใจ(ผิดๆพลาดๆ)ของตัวเอง ดังจดหมายต่อไปนี้

ไม่รู้ว่าเพื่อนสมาชิกพูดถึงนางเงือกในพระอภัยมณีบ้างหรือเปล่า ผมเห็นว่าเงือกก็คือคนมีหางเหมือนหางปลา อย่างที่สินสมุทรเห็นคือ

“เห็นฝูงเงือกเกลือกกลิ้งมากลางชล          คิดว่าคนมีหางเหมือนอย่างปลา”

จากหนังสือแบบเรียนวรรณคดีวิจักษ์ ชั้น ม.3 หน้า 64 และจากหนังสือเล่มเดียวกัน หน้า 77 บรรยายตอนนางผีเสื้อสมุทรฆ่าเงือกว่า

“แล้วนางยักษ์หักขาฉีกสองแขน    ไม่หายแค้นฉีกกินสิ้นทั้งคู่”

ก็แสดงว่าเงือกมีรูปร่างเหมือนคน มีขา มีแขน จะต่างจากคนก็ที่เงือกมีหาง  เมื่อตัดหาง เงือกก็คือคนธรรมดานี่เอง ตัวอย่างชัดที่สุดก็คือ พระนางเจ้าจันทวดี พระราชชนนีของกษัตริย์สุดสาคร เพราะตอนท้ายของเรื่องพระอินทร์มาตัดหางให้นาง

เงือกที่ตัวเป็นคน ท่อนล่างเป็นปลานั้น น่าจะเป็นเงือกชาติอื่น ไม่ใช่เงือกของสุนทรภู่ในเรื่องพระอภัยมณี

ดังนั้นรูปวาด, รูปปั้นนางเงือกที่ทำเป็นครึ่งคนครึ่งปลานั้นจึงไม่ใช่เงือกในพระอภัยมณี แม้แต่รูปปกหนังสือเรียนเล่มดังกล่าวก็ไม่ใช่เหมือนกัน | ยงยุทธ สีหะนันท์ ร.ร. วิสุทธกษัตร พระประแดง 10130

คำอธิบายของครูยงยุทธพร้อมหลักฐานจาก“ตัวบท” ของสุนทรภู่ ชวนให้เชื่อถือว่า เงือกมีรูปร่าง มีขา มีแขนเหมือนคน แต่มีหางเพิ่มเข้ามาต่างจากคน

เคยมีผู้สงสัยเงือกในพระอภัยมณีมานานมาก ถ้าหากนางเงือกมีรูปร่างอย่างที่ช่างเขียนกับช่างปั้นทำเลียนแบบเงือกเดนมาร์ก คือท่อนบนเป็นคน ท่อนล่างเป็นปลา แล้วพระอภัยมณีจะ make love ตรงส่วนไหนถึงจะได้ลูกเป็นสุดสาคร?

แต่ถ้านางเงือกมีรูปร่างตามครูยงยุทธอธิบาย ก็ make love ได้ตามปกติของคนกับเงือก

http://www.sujitwongthes.com/2010/03/%E0%B9%80%E0%B8%87%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%81-%E0%B9%83%E0%B8%99%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%AD%E0%B8%A0%E0%B8%B1%E0%B8%A2%E0%B8%A1%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B8/

นางเงือกในพระอภัยมณี

    เงือกในพระอภัยมณีนั้นอาศัยอยู่ในทะเลลึก เป็นสัตว์ครึ่งคนครึ่งปลา ครั้นมีเรืออับปาง พวกนางเงือกก็ไปฉุดมนุษย์มาเป็นคู่ ทำให้ลูกหลานเงือกต่างรู้ภาษามนุษย์  รวมถึงเงือกพ่อเงือกแม่และนางเงือกของพระอภัยมณีก็รู้เช่นกัน สินสมุทรเองยังพิศวงกับรูปลักษณ์ของตัวเงือก ดังปรากฏในบทประพันธ์  ความว่า

        เห็นฝูงเงือกเกลือกกลิ้งมากลางชล                 คิดว่าคนมีหางเหมือนอย่างปลา
   ครั้นถามไถ่ไม่พูดก็โผนจับ                             ดูกลอกกลับกลางน้ำปล้ำมัจฉา
   ครั้นจับได้ให้ระแวงแคลงวิญญาณ์                  เช่นนี้ปลาหรืออะไรจะใคร่รู้
   ฉุดกระชากลากหางขึ้นกลางหาด                    แลประหลาดลักษณามีตาหู
   จะเอาไปให้พระบิดาดู                                   แล้วลากลู่เข้าในถ้ำด้วยกำลัง

    จะเห็นว่าเงือกของสุนทรภู่นั้นมีความเป็นสากล  และสอดคล้องกับเงือกในทัศนะของชาวตะวันตกอย่างมาก  โดยเฉพาะเงือกที่มีชื่อเสียงซึ่งปรากฏในนิทานเรื่อง The Little Mermaid ของ ฮันท์ คริสเตียน แอนเดอร์สัน  นักเขียนชาวเดนมาร์กก็มีตัวละครเอกเป็นครึ่งคนครึ่งปลา รูปร่างหน้าตาเหมือนนางเงือกในพระอภัยมณีอย่างชัดเจน

   นักวิชาการบางกระแสกล่าวว่า สุนทรภู่ได้แรงบันดาลใจในการสร้างตัวละครนางเงือกมาจากการติดต่อพูดคุยกับพวกตะวันตกที่มาค้าขายกับประเทศสยามในขณะนั้น ซึ่งหากดูตามประวัติแล้ว วังหลังที่สุนทรภู่เคยอาศัยก็อยู่ในบริเวณที่มีการติดต่อการค้า  

   นอกจากนี้ยังมีข้อคิดเห็นส่วนหนึ่งที่เชื่อว่านางเงือกของสุนทรภู่มีต้นเค้ามาจาก ปลาพะยูน เพราะบรรดาชาวเรือในอดีตต่างก็เคยคิดว่าปลาชนิดนี้เป็นเงือกเช่นกัน อย่างไรก็ดี ไม่ว่าสุนทรภู่จะได้ต้นแบบนางเงือกมาจากที่ใด หรือจะเป็นจินตนาการสร้างสรรค์ของท่านสุนทรภู่เองทั้งหมดก็ตามที แต่เมื่อใดก็ตามที่พูดถึงเงือก เราก็มักจะนึกถึงนางเงือกที่มีรูปลักษณ์อย่างในพระอภัยมณีหรือ The Little Mermaid  เสมอ อาจกล่าวได้อีกนัยหนึ่งว่า สุนทรภู่ได้สถาปนาภาพนางเงือกไทยในแบบสากลอย่างที่รู้จักกันจนถึงทุกวันนี้

   ภาพดังกล่าวของนางเงือกอาจจะเห็นได้ชัดเจนขึ้นจากตอนที่พระอภัยมณีได้ยลโฉมของนางเป็นครั้งแรก  ดังเนื้อความในนิทานที่ว่า

       พงศ์กษัตริย์ทัศนานางเงือกน้อย                      ดูแช่มช้อยโฉมเฉลาทั้งเผ้าผม
    ประไพพักตร์ลักษณ์ล้ำล้วนขำคม                    ทั้งเนื้อนมนวลเปล่งออกเต่งทรวง
   ขนงเนตรเกศกรอ่อนสะอาด                            ดังสุรางค์นางนาฏในวังหลวง
   พระเพลินพิศคิดหมายเสียดายดวง                  แล้วหนักหน่วงนึกที่จะหนีไป

   หากจะเทียบกับผู้หญิงคนอื่นๆ ที่มาเกี่ยวพันกับพระอภัยมณีแล้ว นางเงือกดูจะมีเล่ห์เหลี่ยมน้อยกว่านางอื่นๆ และยอมยกใจให้พระอภัยมณีเพราะคำหวานหว่านล้อมอย่างที่ฝ่ายชายถนัด  อย่างไรก็ตาม ความรักของนางเงือกนั้นอาจถือได้ว่าเป็น รักสนองคุณ เพราะพระอภัยมณีนั้นมีบุญคุณที่ไม่ทำร้ายพ่อเงือกเมื่อคราวพบกันที่ถ้ำนางผีเสื้อสมุทร
ในครั้งนั้นพ่อเงือกได้ปฏิญาณว่าจะเป็นข้ารับใช้พระอภัยมณีจนสิ้นชีวิต  

 นอกจากนั้น  นางเงือกยังต้องรับภาระตกทอดในการรับใช้พระอภัยมณีแทนพ่อกับแม่ที่จากไป  นางเงือกจึงไม่ค่อยมีปากเสียงกับพระอภัยมณีเท่าใดนัก  หน้าที่หลักคือดูแลลูกอย่าง สุดสาคร จนเติบใหญ่และได้ไปออกรบช่วยพ่อในเวลาต่อมา

   บทบาทของนางเงือกก็น่าสงสารไม่น้อยเมื่อมองด้วยสายตาของคนปัจจุบันเพราะเมื่อจากเกาะแก้วพิสดารไปแล้ว พระอภัยมณีก็ไม่เคยกลับมารับนางตามสัญญา

http://www.aksorn.com/lib/detail_print.php?topicid=375

ถ้าจะถามว่าเงือกเป็นเผ่าพันธ์อะไร    ในเรื่องนี้สุนทรภู่บอกเอาไว้ชัดว่าเป็นสัตว์ ตระกูลเดียวกับปลา  ไม่ใช่อมนุษย์อย่างยักษ์   จะเห็นได้จากนางเงือกพอคลอดสุดสาครแล้วก็ไม่เลี้ยงดูเอง แต่ส่งให้พระโยคีบนเกาะแก้วพิสดารเป็นคนเลี้ยงให้แทน  บอกว่า

  นางเงือกน้ำคำรพอภิวาท ข้าเป็นชาติเชื้อสัตว์เหมือนมัจฉา
  จะกล่อมเกลี้ยงเลี้ยงมนุษย์สุดปัญญา ขอฝากฝ่าบาทบงส์พระทรงธรรม์
  ช่วยเลี้ยงดูกุมารเหมือนหลานเถิด   เสียแรงเกิดกายมาจะอาสัญ
  อันข้านี้วิสัยอยู่ไกลกัน เช้ากลางวันเย็นลงจะส่งนม

ถ้าแบ่งตามวิทยาศาสตร์ยุคนี้  เงือกน่าจะเป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมมากกว่าเป็นปลา   เพราะถึงจะส่งลูกชายให้พระโยคีเลี้ยง  ก็ยังให้กลับมากินนมแม่ทุกวัน

บั้นปลายของนางเงือกผู้น่าสงสารค่อยมีความสุขขึ้นหน่อยหลังจากรักษาศีล ๕ แล้ว  พระอินทร์เห็นใจก็เลยลงมาตัดหางปลาให้กลายสัญชาติเป็นมนุษย์  แต่พอจะบวชตามพระอภัยมณีก็มีปัญหาอีกว่าพระอภัยไม่ยอมให้บวช  อ้างว่ากำเนิดเป็นสัตว์เดียรฉานบวชไม่ได้ (ขอให้ดูความใจดำของพระเอกเรื่องนี้ด้วย)  
แต่สวรรค์ก็ยังเห็นใจนาง   สุดสาครซึ่งครองเมืองลังกาอยู่ยังกตัญญูต่อแม่ จึงสถาปนาแม่ขึ้นเป็นพระนางจันทวดีพันปีหลวง   นางเงือกได้อยู่เป็นคุณย่ากับลูกชายลูกสะใภ้และหลานๆ ก็คงจะมีความสุขไปตลอดอายุขัย

http://vcharkarn.com/reurnthai/mermaid.php

จากคุณ	: ต็กโกวคิ้วป้าย
เขียนเมื่อ	: 7 มิ.ย. 54 09:42:29