K2543471 รบกวนถามคุณ นาย UP เกี่ยวกับงานพระบรมศพครับ [ประวัติศาสตร์]

ความคิดเห็นที่ 5

ขออนุญาตตอบคุณบันลือดังนี้ครับ

พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทเป็นที่ประดิษฐานของ พระบรมศพของพระมหากษัตริย์ สมเด็จพระอัครมเหสีและสมเด็จพระบรมราชวงศ์ผู้ทรงพระราชอิสริยยศชั้นพิเศษ ดูง่ายๆ ก็คือพระบรมวงศ์ผู้ทรงสัปตปฎลเศวตฉัตร (ฉัตรขาว ๗ ชั้น) ขึ้นไป แต่ทั้งนี้ สุดแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ฉะนั้น พระศพของเจ้านายผู้ทรงพระอิสริยยศต่ำกว่านั้นก็อาจได้รับพระมหากรุณาเป็นพิเศษได้

ส่วนพระศพที่มีพระอิสริยยศรองลงมาจากพระบรมศพนั้น ไม่มีหลักเกณฑ์แน่นอนว่าจะประดิษฐานที่ไหน เนื่องจากเจ้านายฝ่ายหน้า (ผู้ชาย) ทั้งชั้นสมเด็จเจ้าฟ้าและชั้นพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ก็ล้วนแต่ออกวังไปเป็นของแต่ละพระองค์ พระศพของเจ้านายผู้ทรงเป็นเจ้าของวังนั้นจึงมักประดิษฐานในท้องพระโรงของแต่ละวัง ไม่ได้เชิญเข้ามาประดิษฐานในพระบรมมหาราชวัง เช่น พระศพของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ประดิษฐานที่วังวรดิศ พระศพของสมเด็จฯ เจ้าฟ้าจักรพงศ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ ประดิษฐานที่วังปารุสกวัน เป็นต้น

สำหรับพระศพเจ้านายฝ่ายในและเจ้านายที่ทรงพระเยาว์นั้น แต่เดิมในพระบรมมหาราชวัง มีหอธรรมสังเวชและหออุเทศทักษิณาเป็นที่ประดิษฐานพระศพเจ้านายพระอิสริยยศรองลงมา แต่ต่อมาได้สถานที่นั้นได้เปลี่ยนประโยชน์ใช้สอยไปเพื่อการอื่น มิได้ใช้ประดิษฐานพระศพอีกต่อไป

เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างสวนดุสิตขึ้นเป็นพระราชฐานแห่งใหม่ รวมทั้งสวนสุนันทาสำหรับพระเจ้าลูกเธอ พระมเหสีเทวี เจ้าจอมมารดา และเจ้าจอมทั้งหลายแล้ว พระศพของเจ้านายฝ่ายในซึ่งประทับ ณ ที่นั้นก็มักประดิษฐานในพระที่นั่งซึ่งมีโถงท้องพระโรง เช่น พระที่นั่งอภิเศกดุสิต และพระที่นั่งนงคราญสโมสร เช่น พระศพของสมเด็จฯ เจ้าฟ้ามาลินีนพดารา กรมขุนศรีสัชนาลัยสุรกัญญา พระศพของพระวิมาดาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัดา เป็นต้น

สำหรับในรัชกาลปัจจุบัน พระศพของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า และพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ตลอดจนศพของบุคคลสำคัญที่ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ หรือศพที่ได้รับพระราชทานโกศกุดั่นประกอบศพนั้น มักทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ประดิษฐานพระศพ หรือตั้งศพนั้นๆ ณ พระที่นั่งทรงธรรม วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม เช่น พระศพของพระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี ในรัชกาลที่ ๖ (ซึ่งทรงพระอิสริยยศเสมอด้วยพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า) รวมถึงพระศพของพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าต่างๆ เช่น พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภาณุพันธุ์ยุคล ฯลฯ นอกจากนี้ ศพบุคคลสำคัญก็มีตัวอย่างเช่น จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ศาสตราจารย์สัญญา ธรรมศักดิ์ เป็นต้น

ในปัจจุบันเมื่อมีพระศพเจ้านายสำคัญลำดับรองจากพระบรมศพ แต่ก็พระอิสริยยศไม่ได้ต่ำลงไปจนถึงพระเจ้าบรมวงศ์เธอ ที่ปกติจะประดิษฐานที่พระที่นั่งทรงธรรม พระศพของเจ้านายเหล่านี้ก็มักทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ประดิษฐานในศาลาสหทัยสมาคม ในพระบรมมหาราชวัง คือยังประดิษฐานพระศพอยู่ในพระบรมมหาราชวัง แต่มิได้ขึ้นพระที่นั่งดุสิตฯ ผมสันนิษฐานว่าเข้าทำนองเดียวกับหอธรรมสังเวชและหออุเทศทักษิณาในสมัยโบราณ ตัวอย่างเช่น พระศพของ สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระวรราชชายา ในรัชกาลที่ ๖ โดยพระอิสริยยศแล้วไม่ถึงขนาด "สมเด็จพระบรมราชินี" ซึ่งพระบรมศพจะได้ประดิษฐานบนพระที่นั่งดุสิตฯ แต่ก็ทรงเป็น "สมเด็จพระนางเจ้า" ซึ่งมีพระอิสริยยศสูงเป็นพิเศษ และในกรณีล่าสุดได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ใช้เป็นที่ตั้งศพของ หม่อมหลวงบัว กิติยากร พระชนนีในสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ซึ่งถือเป็นศพเกียรติยศพิเศษ

สำหรับประเด็นว่าศพลำดับไหนถึงได้ออกพระเมรุกลางเมือง คือพระเมรุที่ท้องสนามหลวงนั้น หลักทั่วไปก็คือพระศพของเจ้านายผู้ทรงพระอิสริยยศ "สมเด็จเจ้าฟ้า" ขึ้นไปจนถึงพระมหากษัตริย์

พระบรมศพของพระมหากษัตริย์ พระบรมราชินีและสมเด็จพระบรมราชวงศ์ผู้ทรงผู้ทรงสัปตปฎลเศวตฉัตร จะได้ออกพระเมรุมาศที่ท้องสนามหลวง เมรุ ของเจ้านายลำดับนี้เรียกว่า "พระเมรุมาศ" ด้วยประดับตกแต่งด้วยกระดาษทองทั้งองค์ ทั้งเครื่องยอดและองค์พระเมรุมาศ ดังเช่น พระเมรุมาศของสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี และของสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี เมื่อเร็วๆ นี้

สำหรับเจ้านายชั้น "สมเด็จเจ้าฟ้า" ก็ได้ออกพระเมรุท้องสนามหลวงเช่นกัน แต่ เมรุ เรียกเพียงว่า "พระเมรุ" เพราะไม่ได้ประดับกระดาษทองทั้งองค์ เป็นเพียงแต่ที่เครื่องยอดและเครื่องประดับ ส่วนอื่นๆ ก็ทาสีขาวหรือสีอื่นๆ เป็นสีพื้นไป ไม่ได้ปิดกระดาษทอง ลักษณะคล้ายๆ เมรุหลวงหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส น่ะครับ

นอกจากนี้ พระศพเจ้านายลำดับรองลงมา หรือแม้กระทั่งศพของขุนนางสำคัญก็เคยได้รับพระมหากรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ออกพระเมรุ ออกเมรุท้องสนามหลวงเป็นกรณีพิเศษก็เคยมีเป็นตัวอย่างไว้

เจ้านายลำดับรองลงมานอกจากนั้น ตลอดจนขุนนางผู้ใหญ่ ในกรณีทั่วไปที่ไม่ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ออกพระเมรุท้องสนามหลวงเป็นกรณีพิเศษ แต่โบราณก็จะออกพระเมรุชั่วคราวในที่ต่างๆ ไปเช่นตามวัด อย่างวัดเบญจมบพิตรฯ วัดสระเกศฯ วัดนิเวศธรรมประวัติ เป็นต้น แต่ในปัจจุบัน พระศพเจ้านายลำดับรองลงมาเหล่านี้ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ออกพระเมรุที่พระเมรุหลวงหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์วัดเทพศิรินทราวาส ซึ่งรัชกาลปัจจุบันทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นเป็นพระเมรุหลวง ครับ เพราะการสร้างพระเมรุชั่วคราวตามวัดต่างๆ ในแต่ละครั้งนั้น ต้องสิ้นเปลืองค่าใช้จ่ายเป็นอันมาก

ทีนี้ก็ตอบคุณ Magnificum ครับ

ศาลาบัณณรศภาค และศาลาอื่นๆ เช่น ศาลาร้อยปี และหอสมุด ป.กิตติวัน ในวัดเบญจมบพิตรฯ นั้น ตามหลักแล้วก็สำหรับเจ้านายหรือสามัญชนธรรมดาก็ได้ ไม่ต้องมีคุณสมบัติอะไรเป็นพิเศษ แต่โดยมากในทางปฏิบัติ ศาลาเหล่านี้มักจัดให้สำหรับพระราชวงศ์และพระอนุวงศ์ลำดับรองๆ ตลอดจนข้าราชการผู้ใหญ่และบุคคลสำคัญต่างๆ ผมสันนิษฐานเอาเอง (อย่าถือเป็นเหตุผลที่แท้จริง) ว่าเป็นเพราะเป็นวัดที่ใกล้พระราชฐานที่ประทับ สะดวกต่อการเสด็จมาทรงบำเพ็ญพระราชกุศล รวมทั้งยังเป็นพระอารามประจำพระราชวังดุสิตซึ่งนับเป็นพระอารามสำคัญ และมีสถานที่เหมาะสมกว้างขวางเป็นเอกเทศ ฉะนั้น ศพบรรดาศักดิ์สูงจึงได้รับพิจารณาให้ตั้งในวัดเบญจมบพิตรเป็นสำคัญ

ตอบมายืดยาวแล้ว ยุติไว้เท่านี้ก่อนครับ

จากคุณ : UP (นาย UP) - [ 19 พ.ย. 46 20:10:26 ]

ความคิดเห็นที่ 15

ขออธิบายหลักทั่วไปคร่าวๆ ก่อนดังนี้ครับ

พระนพปฎลมหาเศวตฉัตร สำหรับพระมหากษัตริย์

พระสัปตปฏลเศวตฉัตร สำหรับสมเด็จพระบรมราชินีนาถ สมเด็จพระบรมราชินี สมเด็จพระบรมราชชนนี สมเด็จพระยุพราช สมเด็จพระบรมราชกุมารี

พระเบญจปฎลเศวตฉัตร สำหรับสมเด็จเจ้าฟ้า และสมเด็จพระมหาสมณเจ้า

ฉัตรขาวลายทอง ๕ ชั้น สำหรับ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า

ฉัตรโหมดทอง ๕ ชั้น สำหรับ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า

ฉัตรตาดเหลือง ๕ ชั้น สำหรับ สมเด็จพระสังฆราชเจ้า

ฉัตรขาว ๓ ชั้น สำหรับ สมเด็จพระสังฆราช

อนึ่ง หลักเกณฑ์เรื่องพระราชอิสริยยศ และพระอิสริยยศของเจ้านายทั้งหลายในสมัยก่อนไม่ได้มีระบุไว้ชัดเจนอย่างปัจจุบัน การลำดับศักดิ์ลำดับเครื่องประกอบพระเกียรติยศก็ยึดหลักคร่าวๆ ประกอบกับสุดแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ เป็นส่วนใหญ่ ยิ่งโดยเฉพาะตำแหน่งสมเด็จพระบรมราชินี นั้นยิ่งคลุมเครือ เพราะก่อนรัชกาลที่ ๕ นั้นไม่เคยปรากฎมีสมเด็จพระบรมราชินีนาถ หรือสมเด็จพระบรมราชินี อันเป็นแนวคิดอย่างฝรั่งมาก่อน ดังจะเห็นได้จากการที่บรรดาสมเด็จพระอัครมเหสีทั้งหลายก็มีพระนามาภิไธยอย่างเจ้านายชั้นพิเศษทั่วๆ ไป คือ "กรมสมเด็จพระ" เช่น กรมสมเด็จพระอมรินทรามาตย์ กรมสมเด็จพระศรีสุริเยนทรามาตย์ (ต่อมารัชกาลที่ ๖ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ใช้คำว่า "สมเด็จพระ" แทน "กรมสมเด็จพระ" แล้วเปลี่ยนคำว่า "มาตย์" เป็น "บรมราชินี")

ฉะนั้น การแยกแยะว่าองค์นั้นเป็นพระราชินี ได้ฉัตรเจ็ดชั้น องค์นี้ไม่ใช่พระราชินี ได้ฉัตรห้าชั้น อะไรทำนองนั้น จึงยังคลุมเครือไม่ชัดแจ้งเหมือนทุกวันนี้ กฎเกณฑ์เรื่องเครื่องประกอบพระอิสริยยศเหล่านี้เพิ่งจัดเป็นหมวดเป็นหมู่ในราวปลายรัชกาลที่ ๕ และในรัชกาลที่ ๖ เท่านั้นครับ ก่อนหน้านั้นก็ยากจะชี้ชัดลงไป

สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทาฯ นั้น เมื่อหาพระชนม์ไม่ ก็ใช้เพียงคำว่า "สิ้นพระชนม์" เท่านั้นเอง เพราะตำแหน่งของสมเด็จฯ ตอนนั้นก็ยังไม่ถึงขนาด "กรมสมเด็จพระ" อย่างสมเด็จพระอัครมเหสีในรัชกาลก่อนๆ เศวตฉัตรก็ย่อมจะไม่ถึงเจ็ดชั้นเป็นธรรมดา

ต่อมา แนวคิดเรื่อง "ควีน" อย่างฝรั่งนั้นก็พัฒนาขึ้นเรื่อยๆ โดยเฉพาะในรัชกาลที่ ๕ สมเด็จพระศรีพัชรินทรฯ เมื่อหลังจากได้รับรับพระราชทานสถาปนาเป็น "บรมราชินีนาถ" จึงมีพระราชอิสริยศักดิ์ในทำนองเดียวกับควีนของฝรั่ง และเป็นต้นแบบของ "ควีน" ในรัชกาลต่อๆ มา (เป็นลักษณะแบบฝรั่งคือยกควีนใหญ่ขึ้นองค์เดียวเท่านั้น) จริงๆ แต่แรกเริ่มเดิมที ตำแหน่ง "บรมราชินีนาถ" นั้นยังไม่ได้ระบุชี้ชัดลงไปด้วยซ้ำว่าสูงส่งกว่าตำแหน่ง "บรมราชเทวี" เพียงแต่รัชกาลที่ ๕ ทรงขอให้สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ทรงผูกคำขึ้นใหม่สำหรับเฉลิมพระนามาภิไธย สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี ในคราวที่ทรงสำเร็จราชการแทนพระองค์ เป็นการเลี่ยงออกไปจากตำแหน่ง "บรมราชเทวี" สมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ ก็ทรงผูกคำว่า "บรมราชินีนาถ" ขึ้นถวายให้สื่อว่า "เป็นพระราชาผู้หญิง" ตามหน้าที่ที่สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาฯ ทรงปฎิบัติ ในยามที่รัชกาลที่ ๕ ไม่ได้เสด็จประทับอยู่ แนวคิดเรื่อง "บรมราชินีนาถ" หรือ "บรมราชินี" เฉยๆ ไม่มี "นาถ" นั้น ยังไม่เกิดมีขึ้นในรัชกาลนี้

แต่ในรัชกาลที่ ๖ ได้แนวคิดอย่างฝรั่งก็วิวัฒนาการเต็มที่คือมีตำแหน่ง "คิง" คู่กับ "ควีน" จึงทรงสถาปนาสมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระบรมราชินี นับเป็น "พระบรมราชินี" (ไม่มี "นาถ") พระองค์แรก สันนิษฐานว่าคงจะทรงเลี่ยงไม่ให้มี "นาถ" เพราะจะไปซ้ำตำแหน่งกับสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวงของพระองค์ จึงทรงบัญญัติหลักขึ้นให้คำว่า "นาถ" สำหรับต่อท้ายพระบรมราชินีที่เคยสำเร็จราชการแทนพระองค์เท่านั้น

ส่วนสมเด็จพระศรีสวรินทรฯ นอกจากจะเป็นสมเด็จพระอัครมเหสีแล้วยังทรงได้รับพระราชทานสถาปนาขึ้นเป็นพิเศษในรัชกาลที่ ๗ จริงๆ แล้วถ้านับตามอย่างโบราณ ท่านก็คือ "กรมสมเด็จพระ" หรือ "สมเด็จพระ" ฉะนั้น ก็ได้รับพระราชทานพระสัปตปฎลเศวตรฉัตร กั้นพระโกศพระบรมศพ

สำหรับสมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจีนั้นต่อมาทรงถูกลดพระยศลงจากพระบรมราชินี เป็นพระวรราชชายา ทีนี้พระเกียรติยศที่แท้จริงก็ออกจะคลุมเครืออีกแล้ว เพราะตำแหน่งนี้ไม่เคยมีในสารบบมาก่อน เมื่อสิ้นพระชนม์ก็ได้รับพระราชทาน "พระโกศทองน้อย" เท่ากับสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ แต่ผมไม่ค่อยแน่ใจว่าฉัตรที่กั้นถวายนั้นจะใช้ฉัตรขาวลายทอง เท่าสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ หรือไม่คงต้องกลับไปพลิกดูหนังสืองานพระศพอีกที แต่ตอนนี้ไม่มีอยู่ในมือ ฉะนั้น ใครมีอยู่ก็อนุเคราะห์ด้วยครับ

สำหรับ พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี นั้นจริงๆ แล้วตามพระอิสริยศักดิ์ก็เสมอด้วย "พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า" ตามหลักก็จะพระราชทานพระโกศกุดั่น อย่างไรก็ดี พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทาน "พระโกศทองน้อย" ทรงพระศพเป็นกรณีพิเศษ แต่ฉัตรที่กั้นพระโกศยังคงเป็นฉัตรโหมดทอง ๕ ชั้นเท่ากับพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เหมือนเดิม

ตอบมาเท่านี้ด้วยอาศัยความทรงจำ ฉะนั้น หากท่านใดมีเอกสารหลักฐานอื่นมาหักล้างก็ยินดีครับ เชิญอภิปรายตามอัธยาศัยครับ
แก้ไขเมื่อ 26 พ.ย. 46 08:54:03
แก้ไขเมื่อ 24 พ.ย. 46 09:20:19

จากคุณ : นาย UP - [ 23 พ.ย. 46 09:16:04 ]