ความคิดเห็นที่ 1 ในงานประจำปีวัดเบญจมบพิตร   พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงตรัสว่า "มือขวาซ้ายมาถ่ายรูปด้วยกัน" (ไฟล์ภาพจาก หอสมุดดำรงราชานุภาพ) จากคุณ : กัมม์ - [ 18 มิ.ย. 48 11:32:11 ]

ความคิดเห็นที่ 2 มือขวา(พระราชหัตถ์ขวา) สมเด็จกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ มือซ้าย(พระราชหัตถ์ซ้าย)สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ จากคุณ : q - [ 18 มิ.ย. 48 12:27:31 A:206.205.97.76 X: TicketID:095509 ]

ความคิดเห็นที่ 3 มาแจมด้วยนิดนึงนะครับ คุณกัมม์ จากคุณ : q - [ 18 มิ.ย. 48 12:33:32 A:206.205.97.76 X: TicketID:095509 ]

ความคิดเห็นที่ 4 เกิดในแผ่นดินพระพุทธเจ้าหลวงคงมีแต่ความสุข ความร่มเย็น พระบารมีแผ่ปกคลุมไปทั่ว ไม่เคยมีทุกข์ไม่เคยมีร้อน ดังที่ท่านหญิงจงจิตรถนอม ทรงเล่าว่าเมื่อสวรรคต ทุกคนตกใจ ทำอะไรไม่ถูก เพราะไม่รู้ว่า สวรรคตเป็นอย่างไร เพราะเป็นแผ่นดินที่ยาวนานมาก จากคุณ : จำปูน - [ 18 มิ.ย. 48 15:53:43 A:203.144.198.246 X: TicketID:033075 ]

ความคิดเห็นที่ 5 คุณจำปูนคะใช่ว่าจะสุขเเต่อย่างเดียวนะคะ  อย่าลืมว่าอย่างน้อยเหตุการณ์ ร.ศ.๑๑๒ ก็เกิดขึ้นในรัชกาลของพระองค์  เเละการเสียดินเเดนอีกหลายส่วนด้วย  รัชสมัยของพระองค์นับเป็นระยาเวลานานมากก็จริง  เเต่ว่านานกว่าพระมหากษัตริ์องค์ที่เเล้วมาเท่านั้น  รัชกาลปัจจุบันจะทรงครองราชย์ครบ๖๐ปีเเล้ว  เป็นเวลาที่เเสนยาวนาน  มากกว่าสมัยพระพุทธเจ้าหลวงจนเกือบจะสองเท่า  เรียกได้ว่าคนที่เกิดในปีบรมราชาภิเษกอยู่มาถึงตอนนี้ก็อายุเข้าวัยชราเเล้วจริงไหมคะ จากคุณ : ธารกำนัล - [ 18 มิ.ย. 48 16:40:16 ]

ความคิดเห็นที่ 6 ครับทุกแผ่นดิน มักจะมีทุกข์ สุข ปนกันเสมอ ในแผ่นดินนี้ก็เช่นกัน แต่โดยรวมแล้วความสุขจะมีมากกว่า เพราะพระมหากรุณาธิคุณอุ่นเกศเกล้า เป่าปัดทุกข์โศก เนานานมาเสมอ ผมจำไม่ได้ว่าจักรพรรดิฮิโรฮิโต ครองราชย์นานเท่าใด 60 กว่าปีนี่แหละ แต่ผมคิดว่า ในหลวงของเราจะต้องทรงสืบราชสมบัติได้ยาวนานที่สุดในโลก มิอาจหากษัตริย์องค์ใดในโลกเสมอเหมือน จากคุณ : จำปูน - [ 18 มิ.ย. 48 16:47:43 A:203.144.198.246 X: TicketID:033075 ]

ความคิดเห็นที่ 7 (คัดจากหนังสือ"ประวัติบุคคลสำคัญ"  พระนิพนธ์ในสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ) สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ  กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ  ขัติยพิศาลสุรบดีบรมราชินีศรีพัชรินทรภราดร สโมสรอเนกนิติปรีชา มหาสุมันตยานุวัตรวิบูลย์ ไพรัชราชกิจจาดุลย์สุนทรปฏิญาณ นิรุกติญาณวิทยาคณาทิศาสตร์ โหรกลานุวาทนานาปกรณ์ เกียรติกำจรจิรกาล บริบูรณ์คุณสารสมบัติ สุจริตสมาจารย์วัตรมัทวเมตตาชวาธยาศรัย ศรีรัตนไตรสรณธาดา กัลยาณธรรมมิกนาถบพิตร  ทรงพระนามเดิมว่า พระองค์เจ้าเทวัญอุไทยวงศ์  ประสูติในพระบรมมหาราชวัง เมื่อ ณ วันเสาร์ที่ ๒๗ พฤศจิกายน ปีมะเมีย พ.ศ. ๒๔๐๑ แลเมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานพระนามนั้น  พระราชทานพระพรด้วยคาถาพระราชนิพนธ์ดังต่อไปนี้ เทวญฺญตโรทยวํโส............อิติ เสฏฺฐาภิเธญฺยโต นามํ โหตุ กุมารสฺส............อมสฺเสว ปิยสฺส เม รตนตฺตยเตเชน.................มยฺหญฺจ ปุญฺญเตชสา อยํ ทีฆายุโก โหตุ.............กุมาโร มมปุตฺตโก อโรโค สุขิโต โหตุ.............ยสวา ปริวารวา สมนฺนาคโต จ โหตุ............ตถารูเปน เตชสา ยถาสกํ รกฺเขยฺย................มาตรํ อญฺญโปสโต กุลญฺจ อนุรกฺเขยฺย.............เปตฺติกมฺปิ อนาคเต ฯ คำแปลคาถาพระราชนิพนธ์(๑) "คำว่า เทวัญอุไทยวงศ์ จงเป็นนามแห่งกุมารนี้นี่แล  ผู้เป็นที่รักของเราโดยเป็นนามาภิธัยอันประเสริฐ  เพราะเดชแห่งพระรัตนตรัยด้วย  เพราะเดชแห่งบุญของเราด้วย  ขอกุมารผู้เป็นบุตรของเรานี้  จงมีอายุยืนนานมีความสุขสำราญ ไม่มีโรค มียศ มีบริวาร  แลประกอบด้วยเดชเป็นปานนั้น  พึงรักษามารดาของตนอย่างไร จากบุรุษอื่น  แลพึงตามรักษาตระกูล  แม้เป็นของบิดาไว้ในอนาคตกาลฯ" สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ เป็นที่๒ ในพระเจ้าลูกยาเธอที่เจ้าจอมมารดาเปี่ยม ซึ่งทรงสภาปนาเป็นสมเด็จพระปิยมาวดีพัชรินทรมาตาในรัชกาลปัจจุบันนี้(๒) เป็นพระชนนี  พระองค์ที่ ๑ พระองค์เจ้าชายอุณากรรณอนันตนรชัย ประสูติเมื่อปีมะโรง พ.ศ. ๒๓๙๙  พระองค์ที่ ๒ สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศวโรปการ ประสูติเมื่อปีมะเมีย พ.ศ. ๒๔๐๑  พระองค์ที่ ๓ สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน(๓) ประสูติเมื่อปีวอก พ.ศ. ๒๔๐๓  พระองค์ที่ ๔ สมเด็จพระมาตุฉาเจ้า พระบรมราชเทวี ประสูติเมื่อปีจอ พ.ศ. ๒๔๐๕  พระองค์ที่ ๕ สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนารถฯ ประสูติเมื่อปีกุน พ.ศ. ๒๔๐๖  พระองค์ที่ ๖ กรมพระสวัสดิวัฒนวิศิษฎ์ ประสูติเมื่อปีฉลู พ.ศ. ๒๔๐๘ พระโอรสธิดาพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งประสูติในรัชกาลที่ ๔ ถ้าว่าโดยรุ่นพระชันษาเป็น ๓ ชั้น คือ ที่ประสูติแต่ปีกุน พ.ศ. ๒๓๙๔ มาจนปีมะโรง พ.ศ. ๒๓๙๙ นับว่าเป็นชั้นใหญ่ได้โสกันต์  แลถ้าเป็นพระราชกุมาร ได้ทรงผนวชเป็นสามเณรในรัชกาลที่ ๔ แทบทั้งนั้น  พระราชโอรสธิดาซึ่งประสูติแต่ปีมะเส็ง พ.ศ. ๒๔๐๐ มาจนปีวอก พ.ศ. ๒๔๐๔ นับว่าเป็นชั้นกลาง  พอทรงพระเจริญวัย แต่ไม่ทันได้โสกันต์ในรัชกาลที่ ๔  พระราชโอรสธิดาซึ่งประสูติแต่ปีระกา พ.ศ. ๒๔๐๕ มานับว่าเป็นชั้นเล็กในรัชกาลที่ ๔ ยังทรงพระเยาว์อยู่ทั้งนั้น  สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการอยู่ในพระเจ้าลูกเธอชั้นกลาง  เมื่อสิ้นรัชกาลที่ ๔ กำลังทรงเล่าเรียน  พอประจวบการเปลี่ยนแปลงวิธีศึกษาของพระราชกุมาร อันเป็นเหตุข้อสำคัญในเรื่องพระประวัติเนื่องตลอดถึงที่ทรงรับราชการบ้านเมืองในสมัยต่อมา  เพราะฉะนั้นควรจะกล่าวถึงเรื่องการศึกษาของเจ้านายในสมัยนั้นให้พิสดารสักหน่อย อันการศึกษาของเจ้านานยและลูกผู้ดีมีสกุลแต่ก่อนมา  โรงเรียนหรือวิทยาลัยอย่างเช่นเราเข้าใจกันอยู่ทุกวันนี้ยังหามีไม่  แต่ส่วนวิธีศึกษานั้น  ถ้าจะว่าก็มีเป็นชั้นประถม มัธยมและอุดมศึกษา  ทำนองเดียวกับระเบียบในปัจจุบัน  กุลบุตรเริ่มเรียนวิชาเบื้องต้นแต่อ่านเขียนและจรรยามารยาท  แล้วเรียนวิชาสามัญชั้นสูงขึ้นไป  ที่สุดเรียนวิชาเฉพาะอย่างเป็นอาชีพ  แต่สถานที่เล่าเรียนนั้นต้องไปศึกษาสำนักชีต้นอาจารย์  และผู้ชำนาญวิชาซึ่งประสงค์จะเล่าเรียน  ให้ฝึกหัดสั่งสอนโดยเฉพาะตัวไปจนกว่าจะรอบรู้ชำนิชำนาญทำการเป็นอิสระได้โดยลำพัง เป็นประเพณีมีมาดังนี้แต่โบราณ  ส่วนพระราชกุมารนั้น การศึกษาชั้นประถมทรงเล่าเรียนภายในพระบรมมหาราชวัง  ในสำนักเจ้านายหรือกุลนารีที่รอบรู้เป็นอาจารินี ฝึกสอนแต่ยังทรงพระเยาว์ทุกพระองค์  ครั้นเจริญพระชันษาถึง ๗ ปี ๘ ปี  ก็เริ่มทรงเล่าเรียนชั้นมัธยมศึกษา คือ เรียนภามคธเป็นต้น  แลฝึกหัดขัตติยวิชาต่างๆ เช่นทรงม้าแลยิงปืนเป็นต้น ถึงชั้นนี้ทรงศึกษาต่ออาจารย์ผู้ชาย  ซึ่งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว โปรดฯให้ฝึกสอนที่ในพระบรมมหาราชวังข้างฝ่ายหน้า  ทรงร่ำเรียนไปจนโสกันต์  แล้วทรงผนวชเป็นสามเณรไปประทับอยู่วัดพรรษาหนึ่งบ้าง นานกว่านั้นบ้าง  ทรงศึกษาอักขรสมัยชั้นสูง  แลพระธรรมวินัยในพระพุทธศาสนาเป็นที่สุดของชั้นมัธยมศึกษา  ครั้นลาผนวชจะทรงปฏิบัติราชการทางใดก็ทรงศึกษาเฉพาะราชการทางนั้น ต่อท่านผู้ใหญ่ซึ่งชำนิชำนาญหรือได้บัญชาการนั้นๆ  ไปจนทรงสามารถรับราชการได้โดยลำพังพระองค์  เป็นแบบแผนสืบมาดังนี้ การเปลี่ยนแปลงประเพณีศึกษาของเจ้านาย  พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงริเริ่มก่อน  เหตุด้วยทรงพระราชดำริเห็นโดยพระปรีชาญาณมาแต่เมื่อยังทรงผนวชอยู่ในรัชกาลที่ ๓  ว่าสยามประเทศนี้คงจะมีกิจการเกี่ยวข้องกับฝรั่งยิ่งขึ้นทุกที  ความรู้ภาษาและขนบธรรมเนียมฝรั่ง  จะเป็นความต้องการของบ้านเมืองในวันหน้า  จึงทรงพากเพียรเรียนภาษาอังกฤษต่อพวกมิชชันนารีอเมริกัน  จนทรงสันทัดแต่ยังทรงผนวช  แต่ผู้อื่นที่คิดเห็นดังพระราชดำริ  หรือที่ได้อุตส่าห์พยายามตามเสด็จในการเรียนนั้นมีน้อย  ครั้นสิ้นรัชกาลที่ ๓ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ  ต่อมาไม่ช้าก็เกิดเกี่ยวข้องกับฝรั่งดังทรงคาดไว้  เหตุด้วยรัฐบาลฝรั่งต่างประเทศมาขอทำหนังสือสัญญาทางพระราชไมตรี  แลมีกงสุลต่างประเทศกับพ่อค้าเข้ามาอยู่ในเมืองไทยมากขึ้นทุกที  จนกิจการที่เกี่ยวข้องกับฝรั่งเป็นข้อสำคัญขึ้นในราชการแผ่นดิน เพราะเหตุดังกล่าวมา  เมื่อพระโอรสธิดาทรงพระเจริญขึ้น  พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงทรงกำหนดจะให้เรียนภาษาอังกฤษในชั้นมัธยมศึกษาทุกพระองค์  โปรดฯให้หาผู้ฝึกสอน  ไดครูผู้หญิงมาจากเมืองสิงคโปร์คนหนึ่งชื่อ นางลีโอ โนแวน  โปรดฯให้ตั้งโรงเรียนสอนภาษาอังกฤษขึ้นเป็นที่แรกที่ภายในพระบรมมหาราชวัง  พระโอรสธิดาที่เป็นชั้นใหญ่ได้ทันเข้าเล่าเรียนในโรงเรียนนั้น  แต่นางลีโอ โนแวนสอนอยู่ไม่เต็ม ๓ ปีก็กลับไปเสีย  หาตัวแทนไม่ได้จึงต้องเลิกโรงเรียนเสียคราวหนึ่ง  แต่ในเวลานั้นพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงเล่าเรียนรู้มากอยู่แล้ว  พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงโปรดฯให้จ้างหมอจันดเลมาสอนภาษาอังกฤษถวายในเวลาเมื่อทรงเสด็จออกไปประทับอยู่ ณ พระตำหนักสวนกุหลาบ  ได้ทรงศึกษาเล่าเรียนต่อมาตลอดจนรัชกาลที่ ๔  ครั้นเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ  จึงทรงพยายามจัดการศึกษาของพระเจ้าน้องยาเธอทั้งปวงตามพระราชดำริของสมเด็จพระบรมชนกนาถฯ ต่อมาในรัชกาลที่ ๕ แต่การศึกษา ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงจัดนั้น  ขยายกว้างออกไปกว่าที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงริเริ่มเมื่อในรัชกาลที่ ๔  เพราะเหตุได้เสด็จไปทอดพระเนตรวิธีการของต่างประเทศที่เมืองสิงคโปร์แลเมืองชวาครั้งหนึ่ง  ต่อมาได้เสด็จไปทอดพระเนตรที่ประเทศอินเดียอีกครั้งหนึ่ง  จึงโปรดฯให้ตั้งโรงเรียนหลวงสำหรับผู้ดีมีสกุลขึ้นในกรมทหารมหาดเล็กซึ่งทรงจัดขึ้นใหม่  เพราะเจ้านายและบุตรหลสานข้าราชการสมัครฝึกหัดเป็นทหารอยู่มากด้วยกัน  โรงเรียนที่ตั้งขึ้นครั้งนั้น  เมื่อปีมะแม พ.ศ. ๒๔๑๔ ตั้งโรงเรียนสอนหนังสือแห่ง ๑ โปรดฯให้พระยาศรีสุนทรโวหาร(น้อย อาจารยางกูร)(๔)เมื่อยังเป็นหลวงสารประเสริฐ เป็นอาจารย์ใหญ่  ต่อมาถึงปีวอก พ.ศ. ๒๔๑๕  เมื่อเสด็จกลับจากอินเดียโปรดฯให้ตั้งโรงเรียนสอนภาษอังกฤษขึ้นอีกแห่ง ๑  ได้ครูอังกฤษชื่อนาย แฟรนซิส ยอช แปเตอรสัน มาเป็นอาจารย์(๕)  โปรดฯให้ส่งพระเจ้าน้องยาเธอฯชั้นใหญ่ที่ยังไม่มีตำแหน่งราชการ กับทั้งพระเจ้าน้องยาเธอชั้นกลางชั้นเล็กซึ่งมีพระชันษาถึงเวลาเล่าเรียนชั้นมัธยม  เข้าโรงเรียนภาษาอังกฤษแทบทั้งนั้น  นอกจากพระเจ้าน้องยาเธอ  ยังมีหม่อมเจ้าแลพวกผู้ดีที่เป็นนายทหารมหาดเล็กที่ โปรดฯให้เข้าเล่าเรียนในโรงเรียนภาษาอังกฤษก็อีกมาก  ความที่กล่าวมานี้ เป็นเรื่องเบื้องต้นของการเปลี่ยนแปลงวิธีศึกษาในประเทศนี้ ซึ่งดำเนินสืบมาโดยลำดับจนเกิดกรมแลกระทรวงศึกษาธิการ  จัดการศึกษาสำหรับประเทศปัจจุบันนี้  แต่นี้จะกล่าวถึงส่วนที่เกี่ยวเนื่องกับพระประวัติ สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการต่อไป .................................................................................................................................................... (๑) คำแปลพระราชนิพนธ์นี้ พระสาสนโสภณ(เจริญ)วัดเทพศิรินทร แปล(เชิงอรรถนี้จากในหนังสือ) (๒) ทรงลง พ.ศ. ๒๔๖๖ ไว้ที่ท้ายพระนิพนธ์   (๓) สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี  -พระอัครมเหสีพระองค์แรกในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  เมื่อพระชนม์ได้ประมาณ ๑๕-๑๖ ทรงมีพระราชธิดาพระองค์หนึ่ง มีพระนามว่าสมเด็จเจ้าฟ้ากรรณาภรณ์เพชรรัตน์ พระชันษา ๒ ขวบ  ขณะเกิดอุปัทวเหตุ เรือพระประเทียบล่มที่บางพูด  สมเด็จพระนางเจ้าฯพระบรมราชเทวีเสด็จสิ้นพระชนม์พร้อมด้วยพระราชธิดาและพระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้าในพระครรภ์ ๕ เดือน  โปรดเกล้าฯสถาปนาขึ้นเป็นสมเด็จพระนางเจ้าฯบรมราชเทวี  เมื่อสวรรคตแล้ว ชาวบ้านมักออกพระนามว่า "พระนางเรือล่ม" (๔) พระยาศรีสุนทรโวหาร ญาณปรีชามาตย์ บรมนารถนิตยภักดี พิริพาหะ  เจ้ากรมอาลักษ์แลองคมนตรี เดิมชื่อน้อย  เกิดที่บ้านในคลองโสธร แขวงเมืองฉะเชิงเทรา เมื่อ ณ วัน ๖ เดือน ๘ แรม ๒ ค่ำ ปีมะเมียจัตวาศก จุลศักราช ๑๑๕  ตรงกับวันที่ ๕ กรกฎาคม  รัตนโกสินทรศก ๔๑  บิดาชื่อ ทองดี  มารดาชื่อ บัว   ศึกษาครั้งแรกกับหลวงบันเทาทุกขราษฎร์(ไทย)พี่ชายคนโตเมื่อยังเป็นภิกษุอยู่ที่วัดโสธร  ได้เป็นมหา เปรียญ ๕ ประโยคในรัชกาลที่ ๓  ในรัชกาลที่ ๔  ได้ถวายพระพรลาสิขาบทต่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อปีฉลูเบญจศก  โปรดฯให้รับราชการในกรมมหาดเล็กถูกพระราชอัธยาศัยมาก จึงโปรดฯเกล้าให้เป็นขุนประสิทธิอักษรสาตรผู้ช่วยกรมอารักษ์  และได้เป็นหลวงสารประเสริฐในรัชกาลที่ ๕  ได้เป็นพระยาศรีสุนทรโวหารฯเมื่อเป็นแม่กองตรวจโคลงแต่งโคลงครั้งการพระราชปฏิสังขรณ์วัดพระศรีรัตนศาสดาราม จุลศักราช ๑๒๔๓-๑๒๔๔ (๕) ทรงเล่าถึงประวัติของครู แปตเตอรสัน  และเรื่องการแปลคำว่า "By" ที่เราแปลกันผิดๆว่า "โดย" มาจนถึงบัดนี้  ไว้ในหนังสือ"ความทรงจำ" ก็เกิดขึ้นในสมัยนี้   ขอติดไว้ก่อน  จะเล่าในตอนสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพนะครับ จากคุณ : กัมม์ - [ 18 มิ.ย. 48 17:08:04 ]

ความคิดเห็นที่ 8 สวัสดีครับทุกๆท่าน ยินดีต้อนรับครับ ช่วยชวนกันคุยหน่อยนะครับ โพสอยู่คนเดียวมันเหงา จากคุณ : กัมม์ - [ 18 มิ.ย. 48 17:12:19 ]

ความคิดเห็นที่ 9 จากภาพข้างบน มือขวา ของสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวง น่าจะมี สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัติวงศ์อีกพระองค์ น่ะ ครับ จากคุณ : อรรถา (อรรถา) - [ 18 มิ.ย. 48 17:14:58 ]

ความคิดเห็นที่ 10 เคยอ่านเจอว่า กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ท่านเคยน้อยพระทัย สมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงถึงขนาด ถวายจดหมายลาตายมาแล้ว เรื่องเกิดเมื่อเจ้าจอมมารดาของพระองค์ พระปิยมาวดีศรีพัชริทรมาตา (เจ้าจอมมารดาเปี่ยม) ถึงแก่กรรม พระพุทธเจ้าหลวงไม่ประธานให้ใช้ คำว่าถึงแก่พิราลัย เช่นเจ้าคุณจอมมารดาสำลี พระชนนีในสมเด็จพระนางเจ้าสุขุมาลย์มารศรี ในบรรดาเจ้าจอมของรัชกาลที่ 4 นั้น เห็นจะไม่มีใครมีวาสนาเกิน เจ้าจอมมารดาเปี่ยม เพราะพระธิดาทั้ง 3 พระองค์ ได้เป็นพระมเหสีเทว๊ในพระพุทธเจ้าหลวง พระโอรสทั้ง 2 พระองค์ ก็ได้เป็นใหญ่เป็นโตทำงานสนองพระเดชพระคุณได้ราชการเป็นอย่างมากอย่างที่ทราบกันแล้ว  นอกจากนี้กรมพระสวัสดิวัฒนวิศิษฎ์ พระโอรสองค์เล็กก็เป็นพระบิดา ของสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินีใน รัชกาลที่ 7 ด้วย จากคุณ : อรรถา - [ 18 มิ.ย. 48 17:41:10 ]

ความคิดเห็นที่ 11 ยังตามอ่านอยู่ค่ะ จากคุณ : ธารกำนัล - [ 18 มิ.ย. 48 21:42:32 ]

ความคิดเห็นที่ 12 ยังอยู่ด้วยคนค่ะ จากคุณ : พัชร์เฟื่อง - [ 18 มิ.ย. 48 22:21:26 ]

ความคิดเห็นที่ 13 ต่อน่ะครับ เมื่อเหตุการณ์เป็นดังนั้น สมเด็จกรมพระยาเทวะวงศ์ท่านน้อยพระทัย ก็เลยถวายจดหมายลาตาย คล้าย ๆ จะทรงรำพึงว่าพระขนิษฐาของท่านก็เป็นถึงมหสีเทวีด้วย เหตุใดพระพุทธเจ้าหลวงจึงไม่โปรดพระราชทานให้ใช้คำว่า ถึงแก่พิราลัย ให้กับเจ้าจอมมารดาเปี่ยม แต่เหตุการณ์ต่อจากนี้ เป็นอย่างไรผมจำไม่ได้   เจ้าจอมมารดาเปี่ยม นั้นท่านมาจากสกุล สุจริตกุล ถ้าสังเกตจะพบว่า พระราชินี เจ้าจอม ตั้งแต่ รัชกาลที่ 5 เป็นต้นมา ก็มีเชื้อสายจาก สุจริตกุล รัชกาลที่ 5 ก็มี 1.สมเด็จพระพันปีหลวง 2.สมเด็จพระพันวัสสา อัยยิกาเจ้า รัชกาลที่ 6 ก็มี 1.พระสุจริตสุดา พระสนมเอก 2.สมเด็จพระรางเจ้าอินทรศักดิสจี  พระบรมราชินี รัชกาลที่ 7 สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี  พระบรมราชินี ท่านเป็นหลานย่าของเจ้ามารดาเปี่ยม ส่วนรัชกาลปัจจุปบัน นั้นต้องพูดกันยาว คือว่า สมเด็จกรมพระจันทบุรีนฤนาถ (ต้นราชสกุล กิติยากร) เสกสมรสกับ หม่อมเจ้าหญิงอัปษรสมาน พระธิดาในสมเด็จกรมพระยาเทวะวงศ์  มีพระโอรส คือ หม่อมเจ้านักขัตรมงคล พระบิดาของสมเด็จพระนางเจ้า ฯ พระบรมรานินาถ นั่นเอง ไม่ทราบว่าที่ส่งมา จะกลายเป็นการเอามะพร้าวห้าวมาขายสวนหรือปล่าว จากคุณ : อรรถา (อรรถา) - [ 19 มิ.ย. 48 00:21:40 ]

ความคิดเห็นที่ 14 ขอบคุณครับ คุณอรรถา ที่ช่วยผมคุยจะได้ไม่เหงา ส่วนข้อมูล ขอเวลาค้นสักนิดนะครับ ยินดีต้อนรับทุกๆท่านครับ เข้ามาแล้ว อย่างน้อยก็ส่งเสียงบ้างนะครับ จากคุณ : กัมม์ - [ 19 มิ.ย. 48 15:07:49 ]

ความคิดเห็นที่ 15 ตามอ่านเป็นเพื่อนนะคะ ไม่มีความรู้จะโพสน่ะค่ะ จากคุณ : นู๋นา (letsgokrabi) - [ 19 มิ.ย. 48 15:22:13 ]

ความคิดเห็นที่ 16 (ต่อ) สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการเมื่อยังทรงพระเยาว์  ได้ทรงเล่าเรียนอักขรสมัยชั้นประถมในสำนักพระองค์เจ้าหญิงกฤษณา พระเจ้าลูกยาเธอในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว  แล้วเริ่มทรงเล่าเรียนภาษามคธขึ้นชั้นมัธยมศึกษา ในสำนักพระยาปริยัติธรรมดา(เปี่ยม)  แต่ทรงพระเยาว์ไม่ทันจะได้เรียนภาษาอังกฤษเมื่อในรัชกาลที่ ๔   ถึงรัชกาลที่ ๕ ทรงเล่าเรียนวิชาความรู้ชั้นมัธยมศึกษาต่อมา  จนโสกันต์เมื่อปีมะเมีย พ.ศ. ๒๔๑๓ แล้วทรงผนวชเป็นสามเณรเมื่อปีมะแม  ประทับอยู่ ณ วัดบวรนิเวศ  ทรงศึกษาพระธรรมวินัยในสำนักสมเด็จกรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์แลเรียนอักขรสมัยชั้นสูงต่อมาในเวลาเมื่อทรงผนวชเป็นสามเณรอยู่นั้นจนตลอดพรรษา  ได้ถวายเทศน์มหาชาติกัณฑ์ฉกษัตริย์  แล้วลาผนวชมาประทับอยู่ ณ ตำหนักข้างหน้าพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท  กับพระองค์เจ้าอุณากรรณอนันตนรชัย  ด้วยวังซึ่งพระองค์เจ้าอุณากรรณฯได้พระราชทานที่ใกล้สะพานถ่านยังสร้างไม่แล้ว  แต่ต่อมาไม่ช้าสมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ได้พระราชทานวังกรมหมื่นภูบดีราชหฤทัย ที่ริมแม่น้ำเหนือป้อมมหาฤกษ์(อยู่ในบริเวณโรงเรียนราชินีบัดนี้) ทั้งสองพระองค์จึงหาแพจอดเป็นที่ประทับอยู่หน้าวังนั้น  แต่พระองค์เจ้าอุณากรรณอนันตนรชัยสิ้นพระชนม์เสียเมื่อปีระกา พ.ศ. ๒๔๑๖ ขณะเมื่อ สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการลาผนวชสามเณรนั้น  พระองค์เจ้าอุณากรรณอนันตนรชัยได้ทรงตำแหน่งเป็นนายร้อยตรีอยู่ในกรมทหารมหาดเล็ก  สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการจึงทรงสมัครเข้าเป็นนักเรียนนายร้อย  ได้ฝีกหัดอยู่ในกรมทหารมหาดเล็กด้วยในครั้งนั้น  พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสังเกตเห็นว่ามีพระปรีชาเฉลียวฉลาด  และทรงเล่าเรียนรอบรู้เกินกว่าพระชันษาที่ยังทรงพระเยาว์อยู่เพียงนั้น  ก็ทรงพระเมตตาโปรดฯให้ตามเสด็จประพาสอินเดียในปีมะแม พ.ศ. ๒๔๑๔  เป็นรุ่นเล็ก ๒ พระองค์ด้วยกันกับสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าฯ กรมพระยาภานุพันธุวงศ์วรเดช(๑)  เป็นเหตุให้ทรงชอบชิดสนิทเสน่หามาแต่ครั้งนั้น  ครั้นเสด็จกลับจากอินเดีย เมื่อโปรดฯให้ตั้งโรงเรียนภาษาอังกฤษขึ้นที่ในพระบรมมหาราชวัง( ณ ตึกข้างประตูพิมานไชยศรี  ที่ตั้งสำนักงานกรมพระคลังข้างที่บัดนี้)  สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการก็ได้เข้าเป็นนักเรียนในชั้นแรก  แต่ในชั้นนั้นนักเรียนมีมากด้วยกัน  มีครูแต่คนเดียวจึงต้องแบ่งนักเรียนออกเป็นสองแผนกๆเจ้านายเรียนตอนเช้า  แผนกนายทหารเรียนตอนบ่าย  เจ้านายไม่ติดเล่าเรียนได้โอกาสได้เข้าเฝ้าแทนในตอนบ่ายเป็นนิจ  พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  จึงได้ทรงใช้สอยสมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการติดพระองค์ต่อมาในเวลาที่ทรงศึกษาภาษาอังกฤษอยู่นั้น แต่ส่วนโรงเรียนภาษาอังกฤษตั้งอยู่อย่างเช่นแรกตั้งเพียงสัก ๒ ปีเศษ  นักเรียนร่วงโรยไป เพราะพระเจ้าน้องเธอที่เป็นชั้นใหญ่เสด็จไปมีตำแหน่งรับราชการต่างๆเสียเป็นลำดับมา  พวกนายทหารมหาดเล็กเมื่อการทหารมีมากขึ้น เวลาที่จะเล่าเรียนภาษาอังกฤษก็น้อยลง  แลที่สุดนักเรียนที่เลิกเรียนไปโดยสิ้นความอุตสาหะก็ยังมีอีกพวกหนึ่ง นักเรียนลดน้อยลงจนครูคิดจะลากลับไป แต่สมเด็จฯเจ้าฟ้า กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช กับสมเด็จฯ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ แลพระเจ้าน้องยาเธอมีอีกบางพระองค์(๒) ซึ่งทรงรักจะศึกษาต่อไปให้ตลอด  จึงชักชวนครูแล้วกราบบังคมทูลฯขอให้ตั้งการฝึกสอน ณ ตำหนักหอเทพพิทย ที่ริมประตูศรีสุนทร(ตรงห้องเครื่องมหาดเล็กที่สร้างใหม่บัดนี้)  อันเป็นที่ประทับของสมเด็จฯเจ้าฟ้า กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดชในสมัยนั้น  สมเด็จฯ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ได้ทรงเล่าเรียนภาษาอังกฤษต่อมาในชั้นนี้อีกปีเศษจึงเลิกเรียน  เพราะต่างพระองค์ต่างไปมีตำแหน่งรับราชการตามกันโดยลำดับ พระประวัติสมเด็จฯ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการตอนเสด็จเข้ารับราชการแผ่นดิน  จะแสดงให้ทราบเรื่องชัดเจนจำจะต้องกล่าวถึงลักษณะราชการที่เป็นอยู่ในเวลานั้น พอเป็นเค้าความเสียก่อน  เพราะสมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการเสด็จเข้ารับราชการแผ่นดินในสมัยอันเป็นหัวต่อข้อสำคัญของพงศาวดารบ้านเมืองตอน ๑   แลได้ทรงมีหน้าที่กระทำการสำคัญของบ้านเมืองตั้งแต่แรกเสด็จเข้ารับราชการ  ก็ลักษณะราชการตอนต้นรัชกาลที่ ๕ นั้น  เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ  พระชันษาได้เพียง ๑๖ ปี ยังนับว่าอยู่ในเขตทรงพระเยาว์วัย จึงต้องมีผู้สำเร็จราชการว่าราชการแผ่นดินแทนพระองค์มา ๕ ปี  เพราะฉะนั้นในระหว่างเวลา ๕ ปีนั้น  ยังไม่ต้องทรงรับภาระราชการแผ่นดินทั่วทุกอย่าง  จึงเสด็จไปประพาสทอดพระเนตรลักษณะการงานในขนานาประเทศ  แลทางจัดการแต่บางอย่าง ซึ่งไม่เกี่ยวข้องเป็นข้อสำคัญถึงราชการบ้านเมือง  ดังเช่นตั้งกรมทหารมหาดเล็กแลเริ่มจัดบำรุงการเล่าเรียนดังได้กล่าวมาแล้วนั้นเป็นต้น  จนถึงปีระกา พ.ศ. ๒๔๑๖ พระชันษาพ้นเขตทรงพระเยาว์วัย  เมื่อทรงผนวชแล้วจึงทำพระราชพิธีบรมราชาภิเษกอีกครั้งหนึ่ง  แต่นั้นก็ทรงว่าราชการแผ่นดินรับผิดชอบเองต่อมา  ราชการที่เป็นความลำบากอยู่ในเวลาเมื่อพระบาทสมเด็นพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงรับภาระว่าราชการแผ่นดินนั้น  มีการพระคลังเป็นสำคัญ เหตุด้วยแต่ก่อนมาการเก็บภาษีอากรผลประโยชน์แผ่นดิน  แยกย้ายกันอยู่ในกระทรวงต่างๆ แล้วแต่เจ้ากระทรวงจะจัดการเก็บ  พระคลังมหาสมบัติเป็นแต่พนักงานรับเงินหลวงตามแต่ต่างกระทรวงจะส่งมา  ผลประโยชน์ซึ่งควรได้สำหรับแผ่นดินรั่วไหลไปเสียทางอื่นเป็นอันมา  แต่ส่วนการใช้จ่ายนั้นพระคลังมหาสมบัติต้งจ่ายเพิ่มรายการขึ้นทุกที  ที่สุดเงินรายได้ก็ไม่พอจ่ายต้องค้างชำระ  รัฐบาลเป็นหนี้สินอยู่เป็นอันมาก  พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จเข้าว่าราชการแผ่นดิน จึงต้องทรงพระราชดำริแก้ไขความขัดข้องเรื่องการพระคลังก่อนอย่างอื่น  ทรงหารือกับสมเด็จฯเจ้าฟ้า กรมพระบำราบปรปักษ์ ซึ่งเป็นตำแหน่งอธิบดีพระคลังมหาสมบัติ  จัดตั้งหอรัษฎากรพิพัฒน์ขึ้นในปีระกา พ.ศ. ๒๔๑๖ นั้น  ให้มีพนักงานบัญชีกลางสำหรับรวบรวมบัญชีผลประโยชน์แผ่นดิน  และตรวจตราการเก็บภาษีอากรในกระทรวงต่างๆขึ้นเป็นทีแรก  อันเป็นต้นของกระทรวงพระคลังทุกวันนี้  แต่ในชั้นแรกเมื่อตั้ง ตัวพนักงานซึ่งสามารถทำงานให้ลุล่วงได้ดังพระราชประสงค์ยังมีน้อยไม่พอแก่การ  พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเกรงว่าการที่จัดจะไม่สำเร็จ  จึงรับหน้าที่ส่วนการตรวจบัญชีต่างกระทรวงมาทรงทำเอง  เมื่อปีจอ พ.ศ. ๒๔๑๗ โปรดฯให้จัดตั้งสำนักงานเรียกในครั้งนั้นว่า "ออดิต ออฟฟิศ" ขึ้นในพระราชมณเฑียรสถานใกล้ที่เสด็จประทับ  แล้วทรงเลือกสรรผู้ช่วยพระราชธุระซึ่งทรงรับไปนั้น  ได้กรมพระนเรศวรฤทธิ์(๓) ซึงเพิ่งทรงสถาปนาเป็นกรมหมื่นพระองค์ ๑   สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ซึ่งเพิ่งทรงเล่าเรียนสำเร็จพระองค์ ๑  โปรดให้เป็นหัวหน้าพนักงาน ออดิต ออฟฟิศ มาแต่แรกตั้ง  พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จลงทรงทำการที่ออฟฟิศนั้นทุกวัน  การก็สะดวกแก่พระราชธุระตลอดไปจนถึงราชการอย่างอื่นๆ  จึงโปรดฯให้เจ้านายซึ่งเป็นหัวหน้าพนักงานในออดิต ออฟฟิศสนองพระเดชพระคุณช่วยพระราชธุระ อย่างเป็นราชเลขาธิการในราชการอย่างอื่นเพิ่มเติมขึ้นจากการตรวจบัญชีคลัง  และต่อมาไม่ช้าก็ทรงจัดออฟฟิศนั้นตั้งเป็นพนักงานราชเลขาธิการ  เป็นต้นเดิมของกรมราชเลขาธิการทุกวันนี้  การตรวจบัญชีคลังคงเป็นแต่ส่วนหนึ่งของพนักงานราชเลขาธิการ เมื่อสมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการเสด็จเข้ารับราชการมีตำแหน่งในออดิตออฟฟิศนั้น  แม้พระชันษาได้เพียง ๑๗ ปี  พระคุณวุฒิปรากฏแก่คนทั้งหลาย  ว่าทรงพระปรีชาฉลาดเฉลียวแลรอบรู้ทั้งภาษาไทยภาษาอังกฤษและวิชาเลข ในกระบวนที่ได้เล่าเรียนไม่มีผู้ใดจะเยี่ยมยิ่งกว่าในสมันนั้น  ก็ผู้ที่รับราชการใกล้ชิดพระองค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมาแต่ก่อน  มีรู้ภาษาอังกฤษคนเดียวแต่เจ้าพระยาภาสกรวงศ์(๔) ซึ่งได้ไปเรียน ณ ประเทศอังกฤษเมื่อในรัชกาลที่ ๔  เมื่อกลับมาพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงตั้งเป็นนนายราชาณัตยานุหาร หุ้มแพรพิเศษในกรมพระอสาลักษณ์  รับราชการเป็นทำนองราชเลขาธิการฝ่ายภาษาต่างประเทศมาจนตลอดรัชกาล  ครั้นถึงรัชกาลที่ ๕ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงทรงพระกรุณาโปรดฯให้เป็นตำแหน่งราชเลขาธิการ  แล้วเลื่อนขึ้นเป็นพระยาจางวางมหาดเล็ก แลเป็นผู้บังคับการกรมทหารมหาดเล็กด้วย  เมื่อสมเด็จฯพระยาเทวะวงศ์วโรปการ เสด็จเข้าไปรับราชการจึงมีผู้ที่ได้เรียนรู้ภาษาอังกฤษอยู่ใกล้ชิดติดพระองค์ สำหรับทรงใช้สอยในการต่างประเทศเป็นสองขึ้นด้วยกันกับเจ้าพระยาภาสกรวงศ์  ก็แลราชการที่เกี่ยวข้องกับต่างประเทศเกิดเป็นการสำคัญมาแต่ในรัชการที่ ๔ ดังกล่าวมาแล้ว  แต่ลักษณะการที่เกี่ยวข้องนั้น  เมื่อในรัชการที่ ๔ มีแต่เนื่องด้วยเหตุที่ฝรั่งต่างประเทศเข้ามาค้าขายในเมืองไทย  กับเรื่องเขตแดนเป็นข้อสำคัญ  มาถึงรัชการที่ ๕ การเกี่ยวกับฝรั่งเกิดขึ้นอีกอย่างหนึ่ง  คือที่มีพระราชประสงค์จะตรวจค้นตำรับตำราของต่างประเทศเลือกเฟ้นแบบแผนมาใช้ในราชการต่างๆที่จะทรงจัดขึ้นในประเทศนี้  สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศวโรปการ จึงได้ทรงมีหน้าที่รับราชการเกี่ยวเนื่องในการต่างประเทศ  เพราะเหตุทรงคุณวุฒิเหมาะแก่การนั้นมาแต่แรกมีตำแหน่งรับราชการแผ่นดิน ................................................................................................................................................... (๑) สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์  เป็นพระองค์ที่ ๔๕ ในบรรดาพระราชโอรสธิดาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  และทรงเป็นพระองค์เล็กสุดในสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี  เป็นพระราชอนุชาร่วมพระครรโภทรในสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวง  เมื่อพระชนนีสวรรคตพระองค์มีพระชันษาเพียง ๒ ขวบ  เป็นเหตุหนึ่งที่ทำให้สมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงทรงเมตตา สนิทเสน่หายิ่งนัก ต่อมาได้เฉิลมพระยศเป็น  สมเด็จพระราชปิตุลา  บรมพงศาภิมุขฯ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช  ชาวบ้านมักออกพระนามว่า "สมเด็จวังบูรพา"  เสด็จทิวงคตในรัชกาลที่ ๗ พ.ศ. ๒๔๗๑ พระชันษา ๖๙ ทรงเป็นต้นราชสกุล "ภาณุพันธุ์ ณ อยุธยา" (๒) พระองค์เจ้ามานุษยนาคมานพ "สมเด็จกรมพระยาวชิรญาณวโรรส" พระองค์ ๑   พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร "สมเด็จฯกรมพระยาดำรงราชานุภาพ"  องค์ผู้ทรงพระนิพนธ์อีกพระองค์ ๑ (๓) คือ พระองค์เจ้าชายกฤษดาภินิหาร ทรงเป็นลำดับที่ ๑๗ ในพระราชโอรสธิดาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  และทรงเป็นพระราชโอรสพระองค์เดียวที่ประสูติแต่ เจ้าจอมมารดาซ่อนกลิ่น ซึ่งท่านเป็นเชื้อมอญ ปู่ของท่านคือ เจ้าพระยามหาโยธา(ทอเรียะ  คชเสนี)  ทรงเป็นต้นราชสกุล "กฤดากร ณ อยุธยา"   เจ้าจอมมารดาซ่อนกลิ่น เป็นคนแรกที่ปลดปล่อยทาสในวังของท่าน  ตั้งแต่ยังไม่มีพระบรมราชโอการประกาศพระราชบัญญัติเลิกทาสในรัชกาลที่ ๕ เสียอีก (แก้ไขความผิดพลาดในกระทู้ที่ผ่านมาแล้ว...ขออภัยไว้ด้วยครับ) (๔) เจ้าพระยาภาสกรวงศ์  นามเดิม พร หรือ ชุมพร  เป็นบุตรสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์     ในรัชการที่ ๕ เป็นว่าที่เจ้าหมื่นศรีสรรักษ์ หัวหมื่นมหาดเล็ก   จนเมื่อ พ.ศ. ๒๔๑๖โปรดฯให้เป็น  พระยาภาสกรวงศ์วรราชาณัตินฤปรัตนสุปรีย์ราชไปรเวตสิเกรตารี ว่าที่จางวางมหาดเล็ก  และเป็นเลฟเตแนนต์คอแนล  ทหารมหาดเล็กราชวัลลภรักษาพระองค์ ด้วย จากคุณ : กัมม์ - [ 19 มิ.ย. 48 18:13:53 ]

ความคิดเห็นที่ 17 ตามอ่านอยู่เช่นกันค่ะ จากคุณ : ธารกำนัล - [ 19 มิ.ย. 48 18:15:26 ]

ความคิดเห็นที่ 18 เจ้าคุณจอมมารดาสำลีเป็นท่านเดียวกระมังที่ได้รับพระราชทานเพลิงที่เมรุท้องสนามหลวง ไม่แน่ใจว่าเป็นงานต่อท้าย เจ้านายองค์อื่นหรือเปล่า ถ้าเป็นงานต่อเนื่องกันก็คงไม่แปลก เช่นหลังจากถวายพระเพลิง ร.8 แล้วก็มีงานพระเมรุสนามหลวงต่อท้ายอีกหลายองค์ กรมพระนครสวรรค์ กรมพระยานริศ พระองค์เจ้าพวงสร้อยสอางค์ พระองค์เจ้าประภาพรรณพิไลย ก็ได้รับพระมหากรุณาธิคุณทั้งหมด เจ้าคุณจอมมารดาเปี่ยมเองก็ยังไม่ได้รับพระมหากรุณาเช่นนี้ มีผู้ใหญ่บางท่านบอกว่าถ้าเจ้าคุณจอมมารดาเปี่ยมมีอายุยืนอีกสักนิดจนถึง ร.6 รับรองงานท่านต้องยิ่งใหญ่มโหฬาร อย่างมิต้องสงสัย จากคุณ : จำปูน - [ 20 มิ.ย. 48 09:06:57 A:203.144.198.246 X: TicketID:033075 ]

ความคิดเห็นที่ 19 ตามมาอ่านอย่างเคยค่ะ จากคุณ : little kitty - [ 20 มิ.ย. 48 09:24:09 ]

ความคิดเห็นที่ 20 สวัสดีครับทุกๆท่าน อยู่เป็นเพื่อนกันนะครับ จากคุณ : กัมม์ - [ 20 มิ.ย. 48 10:19:23 ]

ความคิดเห็นที่ 21 (ต่อ) แม้เมื่อมีตำแหน่งรับราชการแล้ว  สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ  ยังทรงพยายามเล่าเรียนต่อมาในเวลาว่างราชการ  ทั้งวิชาภาษาไทยภาษาอังกฤษและวิชาเลข  วิชาเลขนั้น ในตอนนี้ทรงศึกษาวิชาเลขตามวิธีไทยในสำนักขุนโชติพรหมา(เสริม)ในกรมโหรหลวงต่อมา  จนทรงทราบวิชาโหรศาสตร์ อาจจะทำปฏิทินแลคำนวนสุริยุปราคาจันทรุปราคาได้  ภายหลังมาจึงทรงคิดวิธีปฏิทินไทยใช้ตามสุริยกาลขึ้นทูลเกล้าฯถวายและโปรดฯให้ใช้เป็นประเพณีของการบ้านเมืองแต่ พ.ศ. ๒๔๓๒ สืบมาจนบัดนี้  ในส่วนทางความรู้ฝ่ายต่างประเทศนั้น  ในตอนนี้ นายเฮนรี่ อาลบาสเตอร เข้ามารับราชการมีตำแหน่งอยู่ในกรมทหารมหาดเล็ก  ได้เป็นที่ทรงปรึกษาหารือด้วยเนืองนิจ  ผลของการที่ทรงพระอุตสาหะศึกษาหาความรู้ต่อมาโดยลำพังพระองค์ตอนนี้  เป็นเหตุเพิ่มพูลพระปรีชาสามารถรับราชการสนองพระเดชพระคุณพอพระราชหฤทัยยิ่งขึ้นโดยลำดับมา  พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเห็นคุณวุฒิ  แลทรงพระเมตตาสมเด็จฯกรมพนระยาเทวะวงศ์วโรปการเพียงใด  มีแจ้งอยู่ในประกาศครั้งทรงตั้งเป็นกรมหมื่นฯดังจะปรากฏต่อไปข้างหน้า  ไม่จำต้องพรรณาในที่นี้ ถึงพ.ศ. ๒๔๒๑ มีเหตุอริเกิดขึ้นในระหว่างรัฐบาลไทยกับนายทอมัส ยอชนอกส์ ผู้เป็นเอเย่นต์แลกงสุลเยเนราลผู้แทนรัฐบาลอังกฤษอยู่ในกรุงเทพฯ  แลในสมัยนั้นตั้งแต่ไทยได้ทำหนังสือสัญญาทางพระราชไมตรีกับนานาประเทศ  เมื่อในรัชกาลที่ ๔ รัฐบาลต่างประเทศเป็นแต่ตั้งกงสุลเป็นผู้แทนเข้ามาอยู่ในกรุงเทพฯมียศเพียงเป็นกงสุลเยเนราลเป็นอย่างสูง  ฝ่ายไทยก็ยังหามีทูตไปอยู่ในต่างประเทศที่มีทางไมตรีไม่  การที่จะเจรจาว่ากล่าวกับรัฐบาลต่างประเทศใด  ได้แต่พูดจากับกงสุลของประเทศนั้นที่อยู่ในกรุงเทพฯ  ถ้าเกิดอริขึ้นกับกงสุล ไม่มีทางที่จะทำอย่างไรให้รัฐบาลของกงสุลนั้นทราบความจริงได้  นอกจากแต่งราชทูตพิเศษออกไปยุโรป  เมื่อในรัชกาลที่ ๔ มองสิเออร์อุบาเล็ต กงสุลฝรั่งเศสเคยมาประพฤติเกะกะขึ้นคราว ๑ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวต้องโปรดฯ ให้เจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ เป็นราชทูตพิเศษออกไปยังเมืองฝรั่งเศส มาถึงรัชกาลที่ ๕ เมื่อนายนอกส์ กงสุลเยเนราลอังกฤษประพฤติเกะกะขึ้น  เสนาบดีปรึกษากันให้ทำตามแบบอย่างครั้งรัชกาลที่ ๔  จึงโปรดฯให้เจ้าพระยาภาสกรวงศ์เป็นราชทูตพิเศษออกไปว่ากล่าวกับรัฐบาลที่เมืองอังกฤษ  เมื่อเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ไปราชการครั้งนั้น  ตำแหน่งราชเลขาธิการว่างลง  จึงทรงพระกรุณาโปรดฯให้สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการเป็นราชเลขาธิการ  ต้องรอการทรงผนวชเป็นพระภิกษุมาจนถึง พ.ศ. ๒๔๒๒ ได้ทรงผวชพร้อมกับสมเด็จเจ้าฟ้าฯกรมพระยาภานุพันธุวงศ์วรเดช ที่วัดพระศรีรัตนศาสดารามตามประเพณีพระเจ้าน้องยาเธอทรงผนวช  สมเด็จกรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์เป็นพระอุปชฌาย์  สมเด็จพระสังฆราช ปุสสเทว วัดราชประดิษฐ์เป็นพระกรรมวามจาจารย์  ทรงผนวชแล้วไปประทับอยู่ ณ วัดราชประดิษฐ์  แต่ในเวลานั้นราชการในหน้าที่ราชเลขาธิการมีมาก  ทรงเกรงว่าพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจะทรงได้ความลำบาก  จึงกราบถวายบังคมลาทรงผนวชแต่เพียง ๑๕ วัน พอมิให้ผิดขัตติประเพณีที่เคยมีมา  เมื่อลาผนวชแล้วได้พระราชทานวังเดิมของพระองค์เจ้าอุณากรรณอนันตนรชัยที่ใกล้สะพานถ่าน  แลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้สร้างตำหนักพระราชทาน  ได้เสด็จประทับอยู่วังใหม่เมื่อ พ.ศ. ๒๔๒๓  แลต่อมาถึงปีมะเส็ง พ.ศ. ๒๔๒๔ทรงสถาปนาเป็นกรมหมื่นฯ  มีคำประกาศทรงยกย่องความชอบความดีในครั้งนั้นดังนี้ ............................................................คำประกาศ.......................................................... ศุภมัสดุ พระพุทธศาสนกาลเป็นอดีตภาคล่วงแล้ว ๒๔๒๔ พรรษา  ปัตยุบันกาลสัปปสังวัจฉรวิสาขมาส กาฬปักษ์เอกาทสีดิถี ศศิวารปริเฉทกาลกำหนด พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาจุฬาลงกรณ์ ฯลฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  ทรงพระราชดำรอว่า พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าเทวัญอุไทยวงศ์  ได้ทรงอุตส่าห์ร่ำเรียนวิชาทั้งภาษาไทยภาษาอังกฤษชำนิชำนาญ  จึงได้รับราชการสนองพระเดชพระคุณตรากตรำมาแต่ทรงพระเยาว์จนเวลาบัดนี้  มีพระทัยจงรักภักดีต่อราชการ  ประกอบด้วยความอุตสาหะพากเพียรมิได้ย่อหย่อน  ทรงบังคับการงานสิ่งใดโดยซื่อตรงเที่ยงธรรมเรียบร้อย  เป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัยมาช้านาน  บัดนี้ทรงเจริญวัยวุฒิปรีชาฉลาดในราชกิจทั้งปวงทั่วถึง  สมควรจะได้รับราชอิสริยยศเป็นพระองค์เจ้าต่างกรมพระองค์หนึ่งได้  จึงมีพระบรมราชโองการมานพระบัณฑูรสุรสิงหนาทดำรัสสั่งให้สถาปนาเลื่อนตำแหน่งยศพระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าเทวัญอุไทยวงศ์ เป็นพระองค์เจ้าต่างกรม**  มีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นเทวะวงศ์วโรปการ นาคนาม  ทรงศักดินา ๑๕๐๐๐  ตามพระราชกำหนดอย่างพระองค์เจ้าต่างกรมในพระบรมมหาราชวัง  จงเจริญพระชนมายุพรรณสุขพลปฏิญาณ คุณสารสมบัติ สรรพสิริสวัสดิพิพัฒนมงคล วิบุลยศุภผลธนสารสมบูรณ์อดุลยเกียรติยศเดชานุภาพทุกประการเทอญ ให้ทรงตั้ง เจ้ากรม   เป็นหมื่นเทวะวงศ์วโรปการ ถือศักดินา ๖๐๐ ให้ทรงตั้งปลัดกรม  เป็นหมื่นภูบาลสวามิภักดิ  ถือศักดินา ๔๐๐ ให้ทรงตั้งสมุหบาญชี  เป็นหมื่นรักษพยุหพลถือศักดินา ๓๐๐ ให้ผู้ซึ่งได้รับตำแหน่งทั้ง ๓ นี้  ทำราชการในหลวงแลในกรมตามอย่างตามธรรมเนียม เจ้ากรม ปลัดกรม สมุหบาญชี ในพระองค์เจ้าต่างกรมทั้งปวงสืบไป  ให้มีความสุขสวัสดิเจริญเทอญ ตั้งแต่ ณ วัน ๒ฯ๑๑๖ ค่ำ ปีมะเส็งตรีศก  ศักราช ๑๒๔๓  เป็นวันที่ ๔๕๗๗ ในรัชกาลปัตยุบันนี้ ถึงสมัยนี้สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการได้ทรงรับราชการสองตำแหน่ง คือ ในตำแหน่งราชเลขาธิการ เป็นที่ทรงปรึกษาในราชการต่างประเทศด้วยตำแหน่งหนึ่ง  มีตำแหน่งในกรมพระคลังมหาสมบัติ เป็นผู้บัญชาการกรมบัญชีกลางด้วยอีกตำแหน่งหนึ่ง  ต้องแบ่งเวลาไปรับราชการที่หอรัษฎากรพิพัฒน์  แล้วเข้าไปประจำราชการในสำนักงานกรมราชเลขาธิการเสมอทุกวัน  เมื่อทรงรับราชการในตำแหน่งดังกล่าวมานี้ สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ได้ทรงคิดอ่านการสำคัญให้สำเร็จดังพระราชประสงค์สองอย่าง คือ ในเรื่องตั้งราชทูตไทยไปประจำอยู่ในราชสำนักต่างประเทศเป็นทีแรก  ได้เริ่มตั้งในประเทศอังกฤษเมื่อปีมะเมีย พ.ศ. ๒๔๒๕  แล้วตั้งในประเทศฝรั่งเศสและประเทศอื่นๆต่อมา  ได้ผลตัดความลำบากซึ่งต้องเจรจาว่าขานกับกงสุลในกรุงเทพฯนี้  แล้วเลยเป็นเหตุให้นานาประเทศยกย่องเกียรติยศสยามประเทศตั้งราชทูตมาประจำในราชสำนักนี้เรื่อง ๑   ต่อมาถึงปีมะแม พ.ศ. ๒๔๒๖ ได้ทรงคิดอ่านเรื่องทำสัญญากับรัฐบาลอังกฤษให้มีวิธีการศาลต่างประเทศเข้ามาไว้ในอำนาจศาลไทยได้อีกเรื่อง ๑  การทั้งสองเรื่องนี้มิได้ปรากฎพระนามสมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการในจดหมายเหตุราชการ  เพราะเวลานั้น เจ้าพระยาภาณุวงศ์มหาโกษาธิบดียังเป็นเสนาบดีกระทรวงการต่างประเทศ  เป็นผู้จัดการแลทำหนังสือสัญญาตามรับสั่ง  แต่ที่แท้นั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวกับสมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการได้ทรงขวนขวายแต่ต้นจนสำเร็จทั้งสองเรื่อง ต่อมาถึงปีระกา พ.ศ. ๒๔๒๘ เจ้าพระยาภาณุวงศ์มหาโกษาธิบดี(๑)ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตกราบถวายบังคมลาออกจากตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงการต่างประเทศ  เกิดปัญหาขึ้นถึงเรื่องผู้ที่จะเป็นแทน  คนทั้งหลานเห็นกันโดยมากว่าไม่มีผู้ใดจะเหมาะกว่าสมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ  แม้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวก็ทรงพระราชดำริเห็นเช่นนั้น  แต่หากยังทรงเกรงอยู่ว่าจะเกิดความครหา  เพราะเหตุที่เสนาบดีในสมัยนั้นล้วนเป็นผู้ใหญ่สูงอายุ  สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการพระชันษาได้เพียง ๒๗ ปี  คนทั้งหลายจะเข้าใจกันว่า ทรงตั้งแต่งเพราะความลำเอียงโดยทรงสพระเมตตาในส่วนพระองค์  ต่อสมเด็จเจ้าฟ้า กรมพระยาบำราบปรปักษ์กราบบังคมทูลรับรอง จึงได้ทรงตั้งให้เป็นเสนาบดีกระทรวงการต่างประเทศ(๒) .................................................................................................................................................... **เรื่องการตั้งเจ้าต่างกรม  มีพระบรมราชาธิบายในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวปรากฏอยู่ใน "จดหมายเหตุควมทรงจำกรมหลวงนรินทรเทวี"  ทรงอธิบายไว้ได้ละเอียดถี่ถ้วน  เห็นว่าสำคัญมากสำหรับพวกเราๆที่ชอบประวัติศาสตร์และค่อนข้างยาวสักหน่อยไม่เหมาะที่จะแทรกลงตรงนี้  จึงขอแยกไว้ต่างหากนะครับ(กลับจากต่างจังวหวัดเย็นนี้จะมานั่งพิมพ์แสดงไว้ให้ครับ) (๑) เจ้าพระยาภาณุวงศมหาโกษาธิบดี เสนาบดีจตุสดมภ์กรมท่า  มีนามเดิมว่า ท้วม  เป็นบุตรสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์  ถวายตัวเป็นมหาดเล็กในรัชกาลที่ ๓  ถึงรัชกาลที่ ๔ ได้เป็นนายไชยขรรค์หุ้มแพร  แล้วเป็นจมื่นทิพรักษา แล้วเป็นจมื่นราชามาตย์ไปในคณะทูตไทยที่ไปอังกฤษครั้งแรก  กลับมาได้เลื่อนที่เป็นพระเพ็ชรพิไสยศรีสวัสดิ์ ปลัดเมืองเพชรบุรี เป็นนายงานสร้างพระนครคิรีและสะพานช้างข้ามแม่น้ำเพชรบุรี ในปลายรัชกาลเลื่อนเป็นพระยาเทพประชุน ปลัดทูลฉลองกลาโหม  ถึงรัชกาลที่ ๕ เป็นเสนาบดีกรมท่า เมื่อ ณ วัน พฤหัสบดี เดือน ๖ แรม ๑๑ ค่ำ ปีมะเส็งเอกศก พ.ศ. ๒๔๑๒ เจ้าพระยาภาณุวงศ์ฯ ถึงอสัญกรรมเมื่อ วันที่ ๑๓ พฤษภาคม ปีฉลู พ.ศ. ๒๔๕๖ (๒) จากเว็บไซท์กระทรวงการต่างประเทศ ลำดับเสนาบดีกระทรวงไว้ดังนี้ ๑. เจ้าพระยาภานุวงศ์มหาโกษาธิบดี   ๒๔๑๘ - ๒๔๒๘ ๒. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปกการ   ๑๒ มิ.ย. ๒๔๒๘ - ๒๘ มิ.ย. ๒๔๖๖ ๓. พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นเทวะวงศ์วโรทัย  ๑ เม.ย. ๒๔๖๗ - ๒๙ มิ.ย. ๒๔๗๕ ฯลฯ แก้ไขเมื่อ 20 มิ.ย. 48 12:20:54 จากคุณ : กัมม์ - [ 20 มิ.ย. 48 12:19:34 ]

ความคิดเห็นที่ 22 (อ้า....เหนื่อย  แต่ "สัญญาต้องเป็นสัญญาครับ  คุณนายบับบ้า) พระบรมราชาธิบายในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เรื่อง การตั้งเจ้าต่างกรม (คัดจาก "จดหมายเหตุกรมหลวงนรินทรเทวี" และพระราชวิจารณ์) ๑๘๓. ณ วันอาทิตย์ เดือน ๘ แรม ๑๒ ค่ำ ลุศักราช ๑๑๖๑ ปีมะแมเอกศก  สมเด็จตรัสสาเจ้ากรมพระศรีสุดารักษ์เสด็จสู่สวรรคาลัย ๑๘๓.คำที่เรียกสมเด็จตรัสสานี้ไม่เคยได้ยิน  แต่เรียกเจ้านายว่าตรัสนั้น  คงจะได้เรียกอย่างเดียวกับเสด็จ  เช่นตัวอย่างตรัสน้อยครั้งกรุงเก่า  แต่ตรัสสาระแยกเป็นฝ่ายอิตถีลึงค์ก็ดูแปลกอยู่สักนิดหนึ่งถ้าเรียกเฉพาะองค์เดียว  ก็น่าจะเดาว่าเป็นอย่างอื่นไปได้แต่นี่เรียกทั้งสองพระองค์  แปลกไม่เคยได้ยินใครเล่าเลย ๑๘๔. ณ วันศุกร์ เดือน ๑๒ แรม ๑๑ ค่ำ สมเด็จตรัสสา เจ้าฟ้ากรมพระยาเทพสุดาวดี  เสด็จสู่สวรรคาลัย ๑๘๔. ขอให้สังเกต สมเด็จพระศรีสุดารักษ์ เรียกเจ้าฟ้ากรมศรีสุดารักษ์  แต่สมเด็จพระเทพสุดาวดี  เรียกเจ้าฟ้ากรมพระยาเทพสุดาวดี  ดูถูกต้องดีหนักหนา  เพราะเหตุที่เจ้ากรมสมเด็จพระเทพสุดาวดีเป็นพระยาพานทอง  เจ้ากรมพระศรีสุดารักษ์เป็นพระ บัดนี้จะตั้งวินิจฉัย  ในเรื่องเจ้าต่างกรมแปลว่ากระไร  เหตุไฉนชื่อเจ้ากรมจึงเหมือนกับชื่อเจ้า  ข้อนี้วินิจฉัยง่าย  คือเจ้าฟ้าก็ดี พระองค์เจ้าก็ดี  ที่มีข้าไทเลขสมสังกัดขึ้นมาก  การบังคับบัญชาคนข้าไทเหล่านั้นต้องมีข้าของเจ้าคนหนึ่งสองคนหรือสามคน  เป็นผู้ควบคุมผู้คนมากด้วยกัน  จะเป็นจางวาง นายเวร สมุห์บัญชี  ชื่อเดิมควบคุมคนมากๆก็ดูไม่สมควร  เจ้าแผ่นดินจึงโปรดให้ยกคนหมู่นั้นขึ้นเป็นกรมต่างหากกรมหนึ่งคงอยู่ในเจ้าองค์นั้น  เจ้าองค์นั้นมีอำนาจตั้งเจ้ากรมเป็นพระยาพระหลวงขุนหมื่นมีชื่อตำแหน่ง  ส่วนเจ้าซึ่งเป็นผู้ปกครองกรมนั้นเป็นเจ้าฟ้าก็คงเป็นเจ้าฟ้า  เป็นพระองค์เจ้าก็คงเป็นพระองค์เจ้า  แต่การที่ผู้ใดจะออกพระนามเดิมจริงๆดูเป็นการไม่เคารพ  เช่นกับจะออกพระนามกรมหลวงจักรเจษฎาว่า สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าลา เช่นนี้ก็ดูเป็นการต่ำสูง  จึงเรียกเสียว่า สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงจักรเจษฎา  ตามชื่อเจ้ากรมซึ่งเป็นหัวหน้าข้าไทของท่าน  ส่วนพระองค์เจ้าเล่า ตามอย่างเก่าๆ เข้ายังเรียกพระองค์เจ้ากรมหมื่นนั่น  พระองค์เจ้ากรมหมื่นนี่ คำที่ใช้จ่าหน้าบัญชีเจ้านาย ก็ใช้ว่าพระองค์เจ้ามีกรม  และพระองค์เจ้าไม่มีกรมเช่นนี้เป็นตัวอย่าง  ชื่อเจ้ากรมปลัดกรมอย่างเก่าๆไม่ได้ใช้คำสูงวิเศษอะไร และไม่ได้ใช้เป็นผู้ชายผู้หญิง เช่นเจ้าฟ้ากรมหลวงโยธาทิพย์ เจ้าฟ้ากรมหลวงโยธาเทพ  ก็เห็นได้ตรงว่า พระนารายณ์คงไม่ได้ตั้งพระขนิษฐาให้ชื่อโยธาทิพย์องค์หนึ่ง  และพระราชบุตรีให้ชื่อโยธาเทพ ซึ่งเป็นชื่อทหารผู้ชายเช่นนั้น  เห็นชัดว่าเป็นชื่อสำหรับเจ้ากรมเท่านั้น การค่อยๆเข้าใจผิดกันมาทุกที  เพราะเรียกพระนามกรมจนจับหน้าเจ้าองค์นั้นสียแล้ว  จึงกลายเป็นชื่อเจ้าองค์นั้น ชื่ออย่างเจ้ากรมของตัว  คงเหลืออยู่แต่เจ้าฟ้าซึ่งได้รับพระสุพรรณบัฏเฉลิมพระนามเป็นเจ้าฟ้าก่อนเป็นกรม  เช่นเจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระบำราบปรปักษ์ ใช้ทั้ง ๒ อย่าง  การที่ชักเลอะนั้นเพราะเจ้าฟ้าที่ไม่ได้รับพระสุพรรณบัฏและชื่ออย่างไทยๆ เช่นชักตัวอย่างเจ้าฟ้าลา กรมหลวงจักรเจษฎามานั้น เป็นเหตุให้ฟั่นเฟือนได้ประการหนึ่ง สมเด็จพระบรมราชชนนี  แต่ไหนแต่ไรมาใช้ว่ากรมพระเทพามาตย์ คงเป็น"มาตย" ไม่ใช่ "มาตุ" ที่แก้เป็นมาตุนั้นแก้ตามความหลง  ถ้าจะเอามาวินิจฉัยว่าพระราชชนนี ทำไมจึงไม่ใช้สมเด็จ แต่พระอัครมเหสียังใช้สมเด็จได้  หรือเจ้านายอื่นๆยังตั้งเป็นกรมสมเด็จได้  ถึงที่พระราชชนนี เหตุใดจึงตั้งเป็นแต่กรมพระ   ความข้อนี้วินิจฉัยได้ง่าย สมเด็จนั้นอยู่หน้าคำนำ ตามแบบโบราณเข้าใช้สมเด็จพระพันปีหลวง หรือสมเด็จพระราชมารดา สมเด็จพระราชชนนี สมเด็จพระบรมราชชนนี  ถ้าหากว่าพระนามของท่านเป็นคำไทยๆเช่นสมเด็จพระบรมราชชนนี รัชกาลที่ ๒ ที่ ๓ ที่ ๔ ใครเลยจะกล้าออกพระนามไทยๆต่อท้ายสมเด็จได้  เพราะเหตุฉะนี้ สมเด็จพระพันปีแต่โบราณก็มีพระนามไทยๆ เขาจึงเรียกสมเด็จพระพันปีหลวง กรมพระเทพามาตย์   แต่ด้วยความเคารพยิ่งขึ้นไป จึงไม่ออกพระนามแม้แต่สมเด็จพระพันปีหลวง  เรียกแต่ชื่อเจ้ากรม ว่ากรมพระเทพามาตย์ ทีเดียว การที่เปลี่ยนชื่อเจ้ากรมในรัชกาลที่ ๒  เป็นพระอมรินทรามาตย์ด้วยความประสงค์จะแก้จืดและจะให้สูงขึ้น  ได้ยกสมเด็จซึ่งเป็นคำนำพระพันปีหลวงมาใช้นำชื่อกรม เป็นสมเด็จกรมพระอมรินทรมาตย์  "สมเด็จ" หรือ "สมเด็จของ"กรมพระอมรินทรามาตย์   มีปรากฎในหมายเก่าใช้ "สมเด็จกรมพระอมรินทร์"  "สมเด็จกรมพระศรีสุลาลัย"ทุกแห่ง  ยังถูกต้องดีอยู่ ข้อซึ่งมาฟั่นเฟือนมากไปนั้น  ด้วยในรัชกาลที่ ๔ มีพระราชบัญญัติ  พระศรีภูริปรีชารับพระบรมราชโอการ  ออกหมายลงวันเดือน ๑๐ ขึ้น ๕ ค่ำ ปีชวดจัตวาศก จุลศักราช ๑๒๑๔ ก่อนข้าพเจ้าเกิดปีหนึ่ง  สาเหตุข้อพระราชบัญญัตินี้ และความมุ่งหมายเป็นอย่างอื่นแท้ เหตุที่เกิดขึ้นนั้นดังนี้ ทรงได้ยินคำกราบทูลว่า  สมเด็จพระเดชา  และสมเด็จพระปรมานุชิตเป็นต้น  ทรงระแวงไปว่าดูเหมือนบรรดาศักดิ์จะเสมอสมเด็จพระราชาคณะ  อันเรียกว่าสมเด็จพระอิรยวงศาญาณ  สมเด็จพระพุฒาจารย์และอื่นๆ  อีกอย่างหนี่งนั้น มีผู้กราบทูลเรียกพระนามกรมพระว่า พระราม พระพิพิธ พระพิทักษ์  ก็จะเหมือนพระพิพิธเดชะ พระอินทรเทพ และอื่ๆไป  จึงได้บัญญัติลงว่า "จะออกพระนามพระเจ้าอยู่หัววังหลวง วังหน้า ให้ใช้ "พระบาท"นำสมเด็จ  ถ้าจะออกพระนามสมเด็จพระเดชา  สมเด็จพระปรมานุชิต  ให้ใช้ "กรม"นำหน้าสมเด็จ  จะผิดกับสมเด็จพระราชาคณะ  ถ้าจะใช้พระนามกรมพระรามอิศเรศ กรมพระพิพิธ กรมพระพิทักษ์ ให้ใช้กรมนำหน้าพระ มีข้อควาใมปรากฎอยู่ในหนังสือวชิรญาณวิเศษ เล่ม ๒ หน้า ๓๕๘ พระราชบัญญัติอันนี้ไม่ได้ทรงระลึกถึงแบบเดิม  ซึ่งเคยใช้สมเด็จกรมพระอมรินทร์ สมเด็จกรมพระศรีสุลาไลย ซึ่งคงใช้อยู่จนถึงเวลาออกพระราชบัญญัตินั้นเลย  พระราชประสงค์แต่จะแก้ข้อขัดข้องที่เกิดขึ้นในขณะหนึ่ง  ซึ่งเป็นเวลาหลงเอาชื่อเจ้ากรมมาเป็นชื่อเจ้าเสียช้านานแล้วนั้น คำที่ใช้ว่า"พระบาท"นำหน้าสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินนั้นน่าจะมาจากศุภอักษร ซึ่งมีข้อความว่า " ท่านเสนาบดินทร์นริทรามาตย์ ผู้บำเรอพระบาทสมเด็จพระเอกาทศรฐ" เป็นต้น  ถ้าจะชักเอาพระบาทให้ขาดวรรค "ผู้บำเรอ  พระบาทสมเด็จพระเอกาทศรฐ" ก็เป็นอันเข้าใจใช้ได้ว่า  สมเด็จในพระนามของพระเจ้าแผ่นดินควรจะมีพระบาทนำ  แต่ก็เป็นบัญญัติใหม่  เพื่อจะให้ผิดจากสมเด็จพระราชาคณะนั้นเอง  ของเก่าๆหาได้ใช้เป็นหลักฐานมั่นคงไม่ แต่กรมนำหน้าสมเด็จ ไม่สนิทเหมือนพระบาทนำสมเด็จ  กรมนำเข้าข้างหน้าต้องเข้าใจว่าเจ้าองค์นั้น พระนามเหมือนเจ้ากรม  ถ้าเอากรมต่อท้ายสมเด็จตามแบบเก่าได้ความว่าเจ้าองค์นั้นเป็นสมเด็จกรม ที่ต่อข้างท้ายเป็นชื่อเจ้ากรม  สำเร็จรูปเป็นเนื้อความว่า "สมเด็จของกรมซึ่งพระปรมานุชิตเป็นเจ้ากรม"  เรียกสั้นๆว่า สมเด็จกรมพระปรมานุชิต  เมื่อมีกรมอยู่ข้างท้ายสมเด็จเช่นนี้ จะเหมือนสมเด็จพระราชาคณะที่ไหนได้ ส่วนกรมพระที่ทิ้งกรมข้างหน้าเสียนั้นผิดแท้  ไม่ทราบว่าเหตุผลอย่างไร  จะเป็นตัวสั้นและง่าย  เคยได้ยินที่สุดเจ้านายในกรมนั้นเอง เช่นพระองค์เจ้าชิดเชื้อพงษ์ หม่อมเจ้ายินดี ก็มักเรียกว่า พระพิพิธ พระองค์เจ้าสิงหนาท  และหม่อมเจ้าสมุนก็เรียกพระพิทักษ์  เว้นไว้แต่ถ้าพูดกันมากๆจึงเรียกแต่ว่าในกรม  เหมือนหม่อมเจ้าทั้งปวงเรียกบิดา  ข้อนี้หลงไปเรียกชื่อเจ้ากรมเป็นเจ้า  เช่น พระพิพิธ พระพิทักษื นี้หลงเป็นอย่างเอก จากคุณ : กัมม์ - [ 20 มิ.ย. 48 23:10:07 ]

ความคิดเห็นที่ 23 (ต่อ) พระราชบัญญัติที่ยกมากล่าวนี้  ไม่บัญญัติไปถึงพระนามสมเด็จพระพันปีหลวงก็จริง  แต่เมื่อบัญญัติลงว่าเจ้านายอันเป็นสมเด็จจำต้องมีกรมนำ  จึงจะผิดกับสมเด็จพระราชาคณะเช่นนั้นแล้ว  ก็ลามมาถึงพระนามสมเด็จพระพันปีหลวงกลายเป็นกรมสมเด็จพระอมรินทร์ กรมสมเด็จพระศรีสุริเยนทร์ กรมสมเด็จพระศรีสุลาไลย  ตลอดจนกรมสมเด็จพระเทพศิรินทร์ ก็เป็นเช่นนั้นด้วย  จนสมเด็จพระพี่นางเธอรัชกาลที่ ๑ ซึ่งเป็นต้นเหตุแห่งเรื่องที่กล่าวอยู่บัดนี้  อันเป็นเจ้าฟ้าทั้ง ๒ พระองค์ ก็ต้องเลิกเจ้าฟ้า  เติมกรมนำหน้าสมเด็จ เป็นกรมสมเด็จพระเทพสุดาวดี กรมสมเด็จพระศรีสุดารักษ์ไปด้วย แต่ครั้นมาในชั้นหลังจะทรงระแวงขึ้นมา ว่าสมเด็จพระบรมราชินีไปเหมือนกันเข้ากับกรมสมเด็จต่างๆหรืออย่างไร  จะถวายเทศนาโปรดให้หยอดท้าย เช่น กรมสมเด็จพระศรีสุริเยนทรามาตย์ สมเด็จพระบรมราชินี  พระที่ลืมหยอดเช่นนี้ต้องถูกลงจากธรรมาสน์ไปก็มี  แต่ไม่ได้เติมในฉลากสดัปกรณ์  การจึงได้เป็นแบบอย่างมาจนทุกวันนี้ ข้อซึ่งพาให้เลอะลืมต้นเหตุแห่งการตั้งกรมมีอีกคือยกตัวอย่างกรมพระราชวังบวรสถานมงคล กรมพระราชวังบวรสถานพิมุข  นับว่าเป็นเจ้านายอย่างสูงชั้นพระราชา  ก็ใช้ว่ากรมพระราชวังบวร ไม่ได้ใช้ว่ากรมพระยาราชวัง  ความวินิจฉัยอันนี้ผิดมาก  ที่วังหน้าและที่วังหลังนี้เขาไม่ได้เรียกตามชื่อบุคคล  ผู้ที่เป็นราชการสองกรมนั้นมีมากด้วยกัน  เขาจึงเรียกเอาตามชื่อวัง    วังหน้าเรียกว่าวังบวรสถานมงคล  วังหลังเรียกว่าวังบวรสถานพิมุข   ส่วนพระองค์เอง ท่านเป็นสมเด็จพระอนุชาธิราช และสมเด็จพระเจ้าหลานเธอต่างหาก  ที่พาเลอะเพราะเอากรมไปนำวังเข้าอีก  ที่จริงกรมในที่นี้ใช้แทนคำว่าฝ่าย  เป็นหมวด เป็นแผนก  ไม่ควรเอาไปเทียบกับยศเจ้านาย  ที่เรียกตามยศเจ้ากรมนั้นเลย ทางที่พาเลอะอีกเรื่องหนึ่งนั้น  คือตามกฎหมายเดิมไม่มีคำนำพระนามเจ้านายที่เป็นผู้ใหญ่กว่าพระเจ้าแผ่นดิน  จะเป็นพระอัยกาก็ตาม พระอา พระพี่ก็ตาม  ใช้คำนำว่า พระเจ้าน้องยาเธอเท่านั้น  พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชดำริว่าเป็นการบกพร่อง  ถ้าจะเป็นการถือเกียรติยศก็ไม่เข้าเรื่อง  จึงทรงพระราชดำริแก้เรื่องนี้ แต่แรกเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ  มีข้อความปรากฎอยู่ในประกาศอันข้าพเจ้าเข้าใจว่าจะได้นำมาลงในหนังสือวชิรญาณวิเศษไว้ คงจะอยู่ในเล่มเดียวกับที่ได้อ้างถึงนี้ หรือก่อนขึ้นไปเล่มหนึ่ง พระราชปรารภนั้น  ว่าข้อซึ่งบัญญัติให้เรียกพระเจ้าพี่ยาเธอ พระเจ้าพี่นางเธอนั้น  ไต่ตามตัวอย่างที่เคยมีในรัชกาลที่ ๑ เรียกสมเด็จพระพี่นางทั้ง ๒ พระองค์  ควรจะเดินตามแบบอย่างนั้นจึงบัญญัติให้เรียกพระเจ้าพี่ยาเธอ พระเจ้าพี่นางเธอ แต่เมื่องบัญญัติลงเช่นนั้นแล้ว  คำนำเช่นนั้นย่อมทั่วไปถึงกรมขุนพิพิธภูเบนทร์ กรมหมื่นพิทักษ์เทเวศร์ พระองค์เจ้าทินกร  เพื่อจะยกกรมขุนเดชอดิศรให้สูงยิ่งไปกว่าเจ้านายที่ออกพระนามมาแล้ว  จึงได้พระราชทานเพิ่มคำสมเด็จนำพระนาม  และให้เจ้ากรมเป็นพระยาเทียบอย่างสมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอพระองค์ใหญ่ในรัชกาลที่ ๑ แต่มาขาดความพิจารณาไม่ทั่วถึงเสียในระยะนี้เอง  ด้วยสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอพระองค์ใหญ่รัชกาลที่ ๑ ท่านเป็นเจ้าฟ้า  เรียกสมเด็จเป็นคำนำของเจ้าฟ้าแต่หากไม่เรียกออกพระนามเจ้าฟ้า แต่สมเด็จเปล่าเอาต่อกับชื่อเจ้ากรม ว่าสมเด็จกรมพระยาเทพสุดาวดี เลยหลงไปว่าสมเด็จนั้นเป็นชั้นของเจ้ากรมอย่างยอด  อันมีเจ้ากรมป็นพระยา  สมเด็จใช้แทนคำว่าพระยาอยู่แล้ว  จึงเรียกสำเร็จรูปเป็นกรมสมเด็จพระเทพสุดาวดี  ตามบัญญัติกรมนำหน้าสมเด็จ คราวนี้ก็คลาดรอยจับรูปไม่ติดทีเดียว  ครั้นตั้งกรมขุนเดชอดิศรให้เป็นต่างกรมอย่างสูงที่สุด จึงได้เป็นกรมสมเด็จพระเดชอดิศร แต่ครั้นเมื่อพิเคราะห์ไป ยกเช่นนี้ไปทันกับสมเด็จพระพันปีหลวง  และสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอรัชกาลที่ ๑ ซึ่งท่านเป็นเจ้าฟ้า หาที่แปลกกันไม่ได้  จึงโปรดให้เติมคำนำลงเสียหน้าสมเด็จว่า "พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมสมเด็จพระเดชาดิศร"  "พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมสมเด็จพระปรมานุชิต" แก้ไขยักเยื้องไปพอให้แปลกกัน  เมื่อลงรูปเช่นนี้จะเป็นอย่างอื่นไม่ได้  นอกจากจะต้องเข้าใจว่าพระองค์เจ้ามั่งองค์นี้พระนามเดชาดิศร  แต่เหตุไฉนเจ้ากรมจึงมาชื่อพ้องกัน  เจ้านายต่างกรมบางองค์มีความเดือดร้อนว่าลายเซ็นของตัวเหมือนกับเจ้ากรมไม่ทันพืศ  บางคนหลงว่าลายเซ็นของเจ้ากรม เป็นลายพระหัตถ์ของเจ้า ในเรื่องเจ้านายซึ่งไม่ได้เป็นเจ้าฟ้า  ได้รับยศเป็นสมเด็จนี้ชอบกลอยู่น่าจะมีเค้ามูลอย่างหนึ่งอย่างใด  จะว่าสูงเกินไปจนว่าไม่มีเลยเป็นแน่ก็ว่าไม่ได้  แต่ขุนนางยังเป็นสมเด็จเจ้าพระยาได้  มีตัวอย่างที่ข้าพเจ้าระงับไว้ยังไม่ได้วินิจฉัยมาช้านานแล้วเรื่องหนึ่ง  คือเมื่อเวลาเรื่องประราชประวัติสามรัชกาลสำหรับเทศนากระจาดใหญ่  เมื่อสมโภชพระนครข้าพเจ้าเป็นผู้เรียบเรียงรัชกาลที่ ๓ และรัชกาลที่ ๔  เมื่อเก็บข้อความทั้งปวงรวบรวมจะเรียงขึ้นนั้น  กรมหลวงบดินทร์รับสั่งยืนยันว่า  พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวเมื่อเสด็จออกไปขัดทัพที่ปากแพรกเป็นพระองค์เจ้าต่างกรม  เจ้ากรมเป็นแต่หมื่น  พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยโปรดให้ออกพระนามในท้องตราว่า "สมเด็จพระเจ้าลูกเธอกรมหมื่นเจษฎาบดินทร์" ท่านทรงรับสั่งยืนยันเป็นแน่นอน ไม่ใช่อย่างเลอะๆ แต่เวลานั้นหนังสือที่ต้องค้นคว้าเรียบเรียงมาก  เวลาไม่พอจึงได้ทูลขอให้ระงับไว้เสีย  ว่าถ้าจะลงความข้อนี้ในพระราชประวัติ  จะต้องหาหลักฐานไว้ต่อสู้เขาให้ดีหน่อยจะเกิดเป็นปากเสียงว่ายนกย่องกันเกินไป ครั้งนี้ระงับไว้เสียทีหนึ่งเถิด การก็ค้างกันมา เมื่อพิเคราะห์ดูเจ้านายที่ไม่ใช่เจ้าฟ้า  เช่นสมเด็จกรมพระปรมานุชิต  กรมสมเด็จพระเดชาดิศร เป็นสมเด็จด้วยอะไร  เป็นได้ด้วยพระราชทานให้เป็น ไม่ใช่พระราชทานให้เป็นเจ้าฟ้า เป็นสมเด็จอย่างสมเด็จเจ้าพระยา อย่างสมเด็จพระราชาคณะ  จึงมาคิดเห็นว่าน่าจะมีแบบอย่างอะไรมาแต่ก่อนบ้าง  ถ้าหากว่าคำที่กรมหลวงบดินทร์รับสั่งนี้เป็นความจริง  ก็น่าจะอย่างสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ กรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ นี้เป็นตัวอย่าง  แต่เวลานั้นคิดเห็นไม่ได้เหตุด้วยเรื่องบัญญัติเอากรมนำหน้าสมเด็จเข้าไปขวาง  ได้ความยกย่องเป็นกรมสมเด็จพระเจษฎาบดินทร์ไม่ได้เป็นอันขาด  ไม่มีจดหมายข้อความในที่ใดเลย  จึงเป็นข้อที่ฉงนต้องระงับไว้ก่อน  แต่ถ้าหากว่าสมเด็จเป็นแต่คำนำไม่เกี่ยวแก่กรมตามแบบเก่า  เช่นเคยใช้สมเด็จกรมพระอมรินทร์ สมเด็จกรมพระศรีสุลาไลยแล้ว  จะใช้สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ กรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ หรืออย่างสั้นว่า สมเด็จกรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ ก็จะขัดข้องอันใด  ก็อย่างเดียวกันกับสมเด็จกรมหมื่นพระยาเดชาดิศร  สมเด็จกรมพระปรมานุชิต  จะว่าเหมือนสมเด็จพระราชาคณะก็ไม่เหมือน เพราะมีกรมอยู่ท้ายสมเด้จ  เห็นว่าแยบคายดีหนักหนา  ดีกว่าพระราชบัญญัติแก้ให้ใช้กรมนำสมเด็จ ตัวอย่างความลำบากซึ่งเคยอึดอัดใจอย่างยิ่ง  ได้เกิดขึ้นเมื่อครั้งกรมสมเด็จพระบำราบปรปักษ์  ท่านเป็นกรมพระอยู่แล้ว  แต่เพื่อจะยกย่องให้สูง  เช่นสมเด็จพระปรมานุชิต หรือสมเด็จพระเดชา  แต่พระองค์ท่านเป็นเจ้าฟ้า  เป็นสมเด็จอยู่ในคำนำพระนามเดิมอยู่แล้ว  และตั้งเป็นกรมสมเด็จอีกซ้ำหนึ่ง  สมเด็จเดิมทิ้งเสียก็ไม่ได้  สมเด็จใหม่ไม่เติมเข้าก็ไม่สำเร็จกิจตการเลื่อนกรม  จึงต้องลงสองอย่างกลายเป็น "สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ  กรมสมเด็จพระบำราบปรปักษ์" สมเด็จถึงสองหนเผยิบผยาบเต็มที  ถ้าหากวินิจฉัยลงว่าคำซึ่งกรมหลวงนรินทรเทวี เรียกสมเด็จพระพี่นางเธอรัชกาลที่ ๑ นี้ถูกต้องตามแบบอย่างความมุ่งหมายเดิมแล้ว  จะเรียกได้ง่ายว่า "สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยาบำราบปรปักษ์" สนิทสนมดีมาก ถ้าหากว่าความวินิจฉัยอันนี้ตกลง  ผลที่จะเรียกในแผ่นดินปัจจุบันนี้  จะออกพระนามได้ดังเช่นกล่าวต่อไป ๑. สมเด็จพระเจ้าบรมปัยยิกาเธอ เจ้าฟ้ากรมพระยาเทพสุดาวดี  หรือเรียกอย่างย่อว่า สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยาเทพสุดาวดี ๒. สมเด็จพระเจ้าบรมปัยยิกาเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์ หรือเรียกอย่างย่อว่า สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์ ๓. สมเด็จพระเจ้าบรมราชปัยยิกา กรมพระอมรินทร์ทรามาตย์ หรือเรียกอย่างย่อว่า สมเด็จกรมพระอมรินทร์มาตย์ ๔. สมเด็จพระบรมราชอัยยิกา กรมพระศรีสุริเยนทรามาตย์ หรือเรียกอย่างย่อว่า สมเด็จกรมพระศรีสุริเยนทรามาตย์ ๕. สมเด็จพระราชมหาปัยยิกา กรมพระศรีสุลาไลย หรือเรียกอย่างย่อว่า สมเด็จกรมพระศรีสุลาไลย ๖. สมเด็จพระบรมราชชนนี กรมพระเทพศิรินทรามาตย์ หรือเรียกอย่างย่อว่า สมเด็จกรมพระเทพศิรินทรามาตย์ ๗. สมเด็จพระเจ้าบรมอัยยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตนราชประยูร ๘. สมเด็จพระบรมอัยกาเธอ กรมพระปรมานุชิตชิโนรส ๙. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเดชาดิศร ๑๐. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระปวเรศวริยาลงกรณ์ ๑๑. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอเจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์ ......หรือ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอเจ้าฟ้า กรมพระยาบำราบปรปักษ เช่นนี้เป็นต้น อาจจะลงร่องรอยได้  เห็นผิดกันที่ในระหว่างที่เป็นเจ้าฟ้า และมิไดเป็นเจ้าฟ้า และผิดกันกับสมเด็จพระราชาคณะ จึงเห็นว่าข้อความซึ่งกรมหลวงนรินทรเทวีเรียก  สมเด็จตรัสสาเจ้าฟ้ากรมพระยาเทพสุดาวดี  และสมเด็จตรัสสาเจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์ น่าจะถูกต้องแยบคายดีหนักหนา แก้ไขเมื่อ 21 มิ.ย. 48 02:24:24 แก้ไขเมื่อ 21 มิ.ย. 48 02:15:26 แก้ไขเมื่อ 21 มิ.ย. 48 01:55:59 จากคุณ : กัมม์ - [ 21 มิ.ย. 48 01:26:59 ]

ความคิดเห็นที่ 24 คุณกัมม์ มาโพสต์เสียดึกดื่นค่อนคืน ต้องรีบตามมาอ่านเดี๋ยวจะน้อยใจ พักผ่อนด้วยนะคะ จากคุณ : little kitty - [ 21 มิ.ย. 48 13:54:38 ]

ความคิดเห็นที่ 25 เห็นคุณกัมม์โพสด้วยความานะพยายาม ต้องหาโอกาสมาอ่านเสียให้หนำใจ แต่ตอนนี้ขอทำงานอ่านหนังสือก่อนนะคับ จากคุณ : natthaset - [ 21 มิ.ย. 48 14:53:00 ]

ความคิดเห็นที่ 26 แค่นี้ก็ชื่นใจแล้ว จากคุณ : กัมม์ - [ 21 มิ.ย. 48 15:48:39 ]

ความคิดเห็นที่ 27 ยังตามอ่านอยู่เรื่อยๆค่ะ จากคุณ : ธารกำนัล - [ 21 มิ.ย. 48 17:18:53 ]

ความคิดเห็นที่ 28 (ต่อพระนิพนธ์) เมื่อสมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ  ทรงรับตำแหน่งเสนาบดีกระทรงต่างประเทศนั้น  ประเพณีที่เป็นอยู่ในกระทรวงต่างๆ  เสนาบดีเจ้ากระทรวงย่อมบัญชาราชการที่บ้านเรือนของตน  เจ้าหน้าที่มีราชการอันใดก็นำไปเสนอแลรับคำสั่งที่บ้านเสนาบดี  ยังมิได้ตั้งสำนักงานซึ่งข้าราชการในกระทรวงตั้งแต่ผู้ใหญ่จนผู้น้อยจะต้องไปพร้อมกันทำราชการตามเวลาอย่างทุกวันนี้  สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการไม่ทรงเห็นชอบในประเพณีที่เป็นอยู่เช่นนั้นได้กราบบังคมทูลเมื่อจะทรงตั้งให้เป็นเสนาบดีกระทรวงการต่างประเทศ  ขอให้มีที่สำนักงานกระทรวงการต่างประเทศเหมือนกับประเทศอื่น  จึงพระราชทานวังสราญรมย์ให้ยืมใช้เป็นศาลาว่าการกระทรวงการต่างประเทศ  เป็นแรกที่จะมีศาลาว่าการกระทรวงฯซึ่งเสนาบดีต้องไปประจำทำการเหมือนกับข้าราชการผู้น้อยเป็นเยี่ยงอย่างขึ้นก่อน  แล้วกระทรวงอื่นจึงได้จัดตามต่อมา  ไม่ได้ตั้งสำนักงานอย่างเดียว ซึ่งสมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการทรงพระดำริจัดขึ้นเป็นที่แรกถึงระเบียบการในสำนักงานกระทรวง  เช่นแบ่งหน้าที่ข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อย  ตลอดจนร่างเขียนแลเก็บจดหมายในราชการ  ซึ่งใช้กันเป็นแบบอยู่ทุกกระทรวงในทุกวันนี้  ก็เป็นของสมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการทรงพระดำริจัดขึ้นในครั้งนั้น  กระทรวงอื่นรับแบบอย่างทำตามต่อมา  แลที่สุดมีข้อสำคัญในพงศาวดารอย่างหนึ่ง  ซึ่งควรกล่าวไว้ให้ปรากฏ  คือที่สมเดจฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการเป็นเสนาบดีแรกที่เป็นผู้รู้ภาษาต่างประเทศ  แต่ก่อนมาหาปรากฏเคยมีไม่ ถึงปีจอ พ.ศ ๒๔๒๙  ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้เลื่อนพระเกียรติยศเป็นกรมหลวงฯ มีคำประกาศทรงยกย่องความชอบความดี  ดังนี้ ..........................................................คำประกาศ.......................................................... ศุภมัสดุ พระพุทธศาสนกาลเป็นอดีตภาคล่วงแล้ว ๒๔๒๙ พรรษา  ปัตยุบันกาลโสณสังวัจฉร วิสาขมาส กาฬปักษ เอการสีดิถี ศุกรวาร ปุริเฉทกาลกำหนด พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาจุฬาลงกรณ์ ฯลฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  ทรงพระราชดำริว่าพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นเทวะวงศ์วโรปการ ได้รับราชการสนองพระเดชพระคุณเป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัยมาแต่ยังทรงพระเยาว์  มีความชอบเป็นอันมาก ได้ปรากฎอยู่ในประกาศเมื่อเลื่อนกรมครั้งก่อนนั้นแล้ว  จำเดิมแต่นั้นมาก็ได้ทรงพระอุตสาหะรับราชการต่างๆซึ่งเป็นราชการสำคัญใหญ่ยิ่งขึ้นกว่าแต่ก่อน  เป็นที่ได้ทรงปรึกษาหารือในราชกิจต่างประเทศแลการในพระนครเป็นอันมาก  แต่ยังเสด็จดำรงอยู่ในที่ไปรเวตสิเกรตารีหลวง  ก็ได้รับกระแสพระราชดำริมีหนังสือไปมากับคนต่างประเทศด้วยข้อราชการในส่วนพระองค์บ้าง ข้อราชการแผ่นดินบ้าง  ระงับเหตุการณ์อันจะเป็นความลำบากในราชการให้เบาบางแลสงบระงับไปโดยมาก  จนภายหลังได้รับราชการสนองพระเดชพระคุณในตำแหน่งเสนาบดีว่าการต่างประเทศ  จัดการในตำแหน่งให้เป็นไปโดยเรียบร้อย  สมควรแก้แบบอย่างราชการกรุงสยามในกาลก่อน  แลอนุโลมตามแบบอย่างประเทศทั้งปวงในการซึ่งสมควรนั้น  ราชการในกรมผู้ว่าการต่างประเทศก็สงบเรียบร้อยเป็นอันเบาพระราชหฤทัย  แลเป็นคุณต่อราชการขึ้นเป็นอันมาก  การซึ่งจะทรงพระดำริการอันใดย่อมดำรงอยู่ในความสุจริตยุติธรรมเป็นประธานที่ตั้ง  ทั้งความซื่อสัตย์กตัญญูต่อใต้ละอองธุลีพระบาททั้งสองประการเจือกัน  เพราะฉะนั้นการอันใดซึ่งจะทรงพระดำริย่อมเป็นคุณแก่ปวงชนทั่วหน้า  แลเป็นการเชิดชูพระเกียรติยศพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว  มิได้เป็นการได้อย่างหนึ่งเสียอย่างหนึ่ง  จะเป็นแบบบันทัดฐานของข้าราชการ ซึ่งจะรับราชการสนองพระเดชพระคุณสืบไปภายหน้า  การซึ่งทรงประพฤติพระองค์อยู่พระอัธยาศัยแลความประพฤติพระองค์ทั้งปวงย่อมเหินห่างจากอคติทั้ง ๔ ประการ  เบาบางจากความริษยาแลความกำเริบฟุ้งซ่าน  โอบอ้อมอารีแลอ่อนน้อมทั่วไปในพระบรมวงศานุวงศ์แลข้าราชการทั้งปวง  ประกอบไปด้วยพระสติปัญญากว้างขวางลึกซึ่ง  สามารถในราชกิจใหญ่ยิ่งทั้งปวงทุกประการ  ถึงว่ามีพระชนมายุน้อยก็ได้รับราชการในตำแหน่งอันใหญ่เป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัย  ทั้งราชการในแผ่นดินและราชการในพระองค์  สมควรที่จะได้ดำรงพระเกียรติยศในตำแหน่งพระองค์เจ้าต่างกรมผู้ใหญ่  รับราชการฉลองพระเดชพระคุณต่างพระเนตรพระกรรณพระองค์หนึ่งได้ จึงมีพระบรมราชโองการมานพระบัณฑูรสุรสิงหนาทดำรัสั่งให้สภาปนาเลื่อนพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นเทวะวงศ์วโรปการ  ขึ้นเป็นพระองค์เจ้าต่างกรมผู้ใหญ่  มีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นเทวะวงศ์วโรปการ นาคนาม  ทรงศักดินา ๑๕๐๐  ตามพระราชกำหนดอย่างพระองค์เจ้าต่างกรมในพระบรมมหาราชวัง  จงทรงเจริญพระชนมายุ พรรณสุขพลปฏิภาณ คุณสารสมบัติ สรรพสิริสวัสดิพิพัฒนมงคล วิบุลยศุภผลธนสารสมบูรณ์ อดุลยเกียรติยศเดชานุภาพทุกประการเทอญ ให้ทรงเลื่อนเจ้ากรม  เป็นหลวงเทวะวงศ์วโรปการ ถือศักดินา ๖๐๐ ให้ทรงเลื่อนปลัดกรม  เป็นขุนภูบาลสวามิภัดิ ถือศักดินา ๔๐๐ ให้ทรงเลื่อนสมุหบาญชี  เป็นหมื่นรักษพยุหพล ถือศักดินา ๓๐๐ ให้ผู้ซึ่งได้รับตำแหน่งทั้ง ๓ นี้  ทำราชการในหลวงแลในกรมตามอย่างธรรมเนียม เจ้ากรม ปลัดกรม สมุหบาญชี ในพระองค์เจ้าต่างกรมทั้งปวงสืบไป  ให้มีความสุขสวัสดิเจริญเทอญ ตั้งแต่ ณ วัน ๖ฯ๑๑๖ ค่ำ ปีจออัฐศก ศักราช ๑๒๔๘  เป็นวันที่ ๖๔๐๗  ในรัชกาลปัจจุบันนี้ ถึงปีกุน พ.ศ. ๒๔๓๐  สมเด็จพระราชินีวิกตอเรียประเทศอังกฤษจะทรงฉลองรัชกาลครบ ๕๐ ปี  ในงานใหญ่เช่นนี้เป็นประเพณีที่พระเจ้าแผ่นดิน  แลประธานาธิบดีต่างประเทศที่เป็นสัมพันธมิตรไมตรี  ถ้ามิได้ไปช่วยงานเองก้ย่อมแต่งเจ้านายหรือข้าราชการผู้ใหญ่เป็นผู้แทนไปช่วยงาน  แลในครั้งนี้เมื่อรัฐบาลอังกฤษบอกกำหนดงานมากราบบังคมทูลฯ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  จึงโปรดฯให้สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการเสด็จไปช่วยงานฉลองราชสมบัติ ณ ประเทศอังกฤษแทนพระองค์  แล้วโปรดฯให้เสด็จไปยังประเทศฝรั่งเศส ประเทศสวีเดน  และไปถวายเครื่องราชอิสริยาภรณ์แก่สมเด็จพระเจ้าวิลเฮมที่ ๑ เอมปเรอเยอรมัน ณ ประเทศเยอรมันนีด้วย สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ เสด็จไปยุโรปครั้งนั้น  นอกจากที่เป็นผู้แทนพระองค์แลไปเจริญทางพระราชไมตรีดังกล่าวมา  ได้รับกระแสรับสั่งไปให้ทรงตรวจตราลักษณะการปกครองของนานาประเทศเป็นสำคัญด้วยอีกอย่างหนึ่ง  ด้วยในเวลานั้นกระทรวงเสนาบดีที่ได้จัดการเป็นระเบียบเรียบร้อยตามสมควรแก่สมัยแล้ว มีแต่กระทรวงการต่างประเทศกระทรวงเดียว  กระทรวงอื่นๆยังคงทำตามแบบโบราณบ้าง  ได้แก้ไขระเบียบการแต่เล็กน้อยบ้าง  กระทรวงแลกรมซึ่งทรงได้จัดตั้งขึ้นใหม่นอกจากกระทรวงเสนาบดีก็มี  พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชดำริว่าถึงเวลาสมควรจะจัดกระทรวงเสนาบดีทั้งปวง  ให้ทำหน้าที่ติดต่อเป็นรัฐบาลอันเดียวกันตามแบบแผนประเทศรุ่งเรือง  จึงโปรดฯให้สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ทรงตรวจตราลักษณะการปกครองของนายนาประเทศ มาประกอบการที่ทรงปพระราชดำริ  เพราะเหตุนี้ เมื่อเสร็จราชการในยุโรปแล้ว  สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการจึงเสด็จกลับมาทางอเมริกา และประเทศญี่ปุ่นด้วย  แลเมื่อเสด็จมาถึงประเทศญี่ปุ่นนั้น  รัฐบาลญี่ปุ้นแสดงความประสงค์ที่จะให้ทางพระราชไมตรีในระหว่างประเทศญี่ปุ่นกับประเทศสยามกลับมีขึ้นรเหมือนแต่โบราณ  จึงโปรดฯให้สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการทรงทำหนังสือแสดงทางไมตรีมีกับญี่ปุ่นในเวลาเสด็จประทับอยู่ ณ กรุงโตกิโอนั้น ครั้นสมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการเสด็จกลับมาถึงกรุงเทพฯ  กราบบังคมทูลรายงานที่ได้ไปตรวจตราวิธีการปกครองในนานาประเทศ  จึงโปรดฯให้เริ่มตั้งเสนาบดีสภาขึ้นในปีชวด พ.ศ. ๒๔๓๑   แต่มีพระราชประสงค์จะทรงทดลองการที่ทรงมีพระราชดำริจัดขึ้นใหม่นั้นให้เห็นประโยชน์แน่นอนก่อน  จึงยังมิได้ประกาศแก้ไขตำแหน่งเสนาบดี  คืออัครมหาเสนาบดีกระทรวงมหาดไทน ๑ อัครมหาเสนาบดีกระทรวงกลาโหม ๑  เสนาบดีกระทรวงการต่างประเทศ ๑  นายกกรรมการซึ่งบัญชาการในตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงนครบาล ๑  เสนาบดีกระทรวงวัง ๑  เสนาบดีกระทรวงเกษตราธิการ ๑  กับอธิบดีกรมต่างๆ ซึ่งทรงกะว่าจะยกขึ้นเป็นกระทรวงเสนาบดีอีก ๖ ตำแหน่ง  คือกรมยุทธนาธิการ ๑  กรมพระคลังมหาสมบัติ ๑ กระทรวงศาลยุติธรรม ๑ กรมธรรมการ ๑  กรมโยธาธิการ ๑  กรมราชเลขาธิการ ๑  รวม ๑๒ ตำแหน่งนั่งประชุมเป็นเสนาบดีสภา  เสด็จประทับเป็นประธานเอง มีการประชุมปรึกษาหารือราชการต่างๆเป็นเนืองนิจมา ๓ ปี  จนทรงพระราชดำริเห็นว่า  ควรใช้เป็นแบบแผนในการปกครองพระราชอาณาจักรได้  จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ประกาศตั้งเสนาบดี ๑๒ ตำแหน่ง  เมื่อวันที่ ๑ เมษายน ปีมะโรง พ.ศ. ๒๔๓๕ มีความในประกาศ(๑)ดังนี้ .................................................................................................................................................... (๑) มีเชิงอรรถว่า  "ประกาศนี้เข้าใจว่า  สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ เป็รผู้ร่างตามกระแสรับสั่ง" จากคุณ : กัมม์ - [ 21 มิ.ย. 48 21:08:28 ]

ความคิดเห็นที่ 29 ............................................................ประกาศตั้งเสนาบดี............................................ มีพระบรมราชโองการมานบัณฑูรสุรสิงหนาทในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาจุฬาลงกรณ บดินทรเทพยมหามงกุฎ บุรุษยรัตนราชรวิวงศ วรุตมพงศบริพัตร วรขัตตินราชนิกโรดม จาตุรตนบรมมหาจักรพรรดิราชสังกาศ บรมธรรมมิกมหาราชาธิราช บรมนารถบพิตร พระจุลจอมเกล้าเจ้ากรุงสยามทั้งฝ่ายเหนือฝ่ายใต้ แลดินแดนทั้งหลายที่ใกล้เคียง คือลาว มลายู กะเหรี่ยง ฯลฯ  ดำรัสเหนือเกล้าฯสั่งให้ประกาศให้ทราบทั่วกันว่า  มีพระราชหฤทัยหวังจะทำนุบำรุงแผ่นดินให้เจริญยิ่งขึ้นไปทุกเวลา  แลจะรักษาขนบธรรมเนียมที่ดีให้คงมีอยู่  และจะผ่อนผันแก้ไขการที่เสียให้หมดสิ้นไป  เพื่อประโยชน์ที่อาณาประชาราษฎรจะได้อยู่เย็นเป็นสุขทำมาหากินโดยชอบ  บ้านเมืองจะได้เจริญทันกับกาลสมัยที่เป็นทั่วไปในโลกนี้  ทรงพระราชดำริเห็นว่าราชการบ้านเมืองย่อมจะเป็นที่เรียบร้อยได้  ด้วยจัดการแบ่งกระทรวงหน้าที่พนักงานให้ทำการเป็นหมวดเป็นหมู่  ให้สมควรแก่กำลังสติปัญญาสามารถของผู้ที่จะรับราชการฉลองพระเดชพระคุณในตำแหน่งนั้นๆ  แลต้องแบ่งหน้าที่ราชการให้เป็นส่วนเป็นแพนกตามกระทรวง  ราชการทั้งปวงจึงจะสำเร็จไปได้ทันกาลสมัยที่ควรจะเป็น  เพื่อว่าถ้าทรงพระราชดำริจะให้จัดการสิ่งใด ก็จะได้มีหน้าที่จัดการสิ่งนั้นทันท่วงที  ไม่มีที่ติดขัดข้องด้วยการดีการเจริญอันเป็นพระบรมราชประสงค์  ให้มีเพื่อประโยชน์และความสุขแก่ประชาชนนั้นจึงจะเป็นผลสำเร็จบริบูรณ์ได้  เพราะเหตุฉะนี้จึงได้ทรงพระราชดำริแก้ไขธรรมเนียมกระทรวงของการที่เสียอยู่ให้ดีขึ้นใหม่เป็นขั้นๆ  ตามกาลสมัยที่มีหน้าที่นั้นเกิดขึ้นใหม่  เพื่อความเจริญแก่บ้านเมืองดังกล่าวมาแล้ว  แลเจ้ากระทรวงใหญ่ในพระราชกำหนดกฎหมายเดิมมีอย่างไรไม่ต้องกล่าวด้วยย่อมทราบอยู่ทั่วกันแล้ว  แต่ตำแหน่งนั้นได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯตั้งเติมบ้างบางคราว  แลงดเสียบ้างตามเวลาที่ควรจะมีจะเป็น  จะกล่าวแต่ตำแหน่งเสนาบดี ๖ ตำแหน่งที่มีอยู่แต่แรกได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติมา  มีอัครมหาเสนาบดี ๒ คือ (๑) เสนาบดีกรมมหาดไทย ที่สมุหนายก ได้บังคับบัญชาการหัวเมืองฝ่ายเหนือทั้งปวง  (๒) เสนาบดีกรมพระกลาโหม ที่สมุหพระกลาโหม ได้บังคับบัญชาการหัวเมืองปักษ์ใต้ทั้งปวง แลกรมทหารบกทหารเรือ   จัตุสดมภ์ทั้ง ๔ คือ (๑) เสนาบดีที่พระคลัง ได้บังคับบัญชาการต่งประเทศและกรมพระคลัง  (๒) เสนาบดีกรมเมือง ได้บังคับบัญชาการรักษาพระนคร แลความนครบาล  (๓) เสนาบดีกรมวัง ได้บังคับบัญชาการในพระบรมมหาราชวัง  แล (๔) เสนาบดีกรมนาที่เกษตราธิการ ได้บังคับบัญชาการไร่นา  รวมเป็น ๖ ตำแหน่ง  นับว่าเป็นตำแหน่งประจำในที่ประชุมเสนาบดีฤาลูกขุน ณ ศาลา  แลในที่ประชุมนี้บางทีมีพระบรมวงศานุวงศ์บางพระองค์ แลขุนนางผู้ใหญ่บางท่าน  อย่างเช่นสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ แลเจ้าพระยาทิพากรวงศ์นั้นเป็นต้น อยู่ในที่ประชุมนี้ด้วย   ครั้นต่อมาในปีกุนสัแปตศก จุลศักราช ๑๒๓๗ (ร.ศ. ๙๔)  ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้แยกกระทรวงพระคลังออกจากกระทรวงการต่างประเทศ  ตั้งหอรัษฎากรพิพัฒน์ขึ้น(๑)  แลในปีมะแมเบญจศก จุลศักราช ๑๒๔๕ (ร.ศ. ๑๐๒)  ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เติมกระทรวงโทรเลขแลไปรษณีย์ขึ้นใหม่  แลในปีกุนนพศก จุลศักราช ๑๒๔ธ๙ (ร.ศ. ๑๐๖)  ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้แยกกรมทหารเรือทหารบกออกจากกรมพระกลาโหม  ตั้งกรมยุมธนาธิการขึ้น   แลในรัตนโกสินทรศก ๑๐๙  ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้รวมการโยธาต่างที่อยู่ในกระทรวงต่างๆมาตั้งเป็นกระทรวงโยธาธิการขึ้น  แลรวมกรมโทรเลขไปรษณีย์เข้ามาในกระทรวงโยธาธิการ  แลหรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ยกกรมธรรมการแลสังฆการีย์ที่ขึ้นอยู่ในกรมมหาดไทยมารวมกับกรมศึกษาธิการ เป็นกระทรวงหนึ่งต่างหากแล้ว  บัดนี้ทรงพระราชดำริเห็นว่า  กระทรวงเมืองซึ่งได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้พระบรมวงศานุวงศ์และข้าราชการเป็นกอมมิดตีบังคับการมาแต่ปีจออัฐศก จุลศักราช ๑๒๔๗ (ร.ศ. ๑๐๗)นั้น  ได้จัดการแก้ไขเป็นแบบแผนขึ้นใหม่ควรให้เลิกกอมมิดตีนั้นเสีย  ให้คงเป็นเสนาบดีไปตามเดิม  แลกระทรวงเกษตราธิการที่ได้บังคับการโรงภาษีสินค้าเข้าออกนั้น  ให้ยกขึ้นเป็นกระทรวงพระคลัง  ให้คงแต่เกษตรพาณิชการ แลการเกษตรากรที่จัดขึ้นใหม่ต่อไป   แลกระทรวงยุติธรรมที่ได้รวบรวมผู้พิพากษาและตระลาการพิจารณาคดีความนั้น  ก็ให้จัดการขั้นต้นพอจะให้ราชการเป็นไปได้ในแห่งเดียวกัน  จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ตั้งเป็นกระทรวงใหม่ขึ้น  แลกรมอาลักษณ์มีราชการหน้าที่มากยิ่งขึ้นกว่าแต่ก่อนหลายเท่า  จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ยกขึ้นเป็นกระทรวงใหญ่เรียกว่ากระทรวงมุรธาธร  แลกระทรวงยุทธนาธิการนั้นทรงพระราชดำริเห็นว่าราชการจัดลงเป็นแบบแผน  และควรให้แก้กระทรวงลงเป็นกรมยุทธนาธิการ บังคับการกรมทหารบกทั้งปวง  มีผู้บัญชาการให้มีเสมอเสนาธิการ  แลให้เข้าที่ประชุมเสนาบดีด้วย  แต่การบัตรหมายราชการทั้งปวงนั้น ให้กรมพระกลาโหมเป็นเจ้าหน้าที่ไปตามธรรมเนียมเดิม  แลกรมทหารเรือ กรมช้าง กรมแสง ซึ่งยกเป็นกระทรวงยุทธนาธิการนั้น  ให้ยกมาขึ้นกรมพระกลาโหม  เมื่อได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้จัดมีกระทรวงใหญ่ให้ประชุมกันปรึกษาราชการตามหน้าที่ซึ่งเกี่ยวข้องกัน  เป็นที่ประชุมเสนาบดี ๑๒ ตำแหน่ง  เรียกว่าเสนาบดีสภา  ฤาลูกขุน ณ ศาลา  อันจะมีหน้าที่รวมกันแลต่างกันโดยแพนก  ซึ่งมีพระราชบัญญัติต่างหากจะประกาศต่อไปภายหลังแล้วดังนี้  จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯสั่งว่า  ให้บรรดาเสนาบดีทั้งปวงนี้ให้มียศเสมอเหมือนกันทั้งสิ้น  ไม่ให้ถือว่าเป็นอัครมหาเสนาบดี  ฤาเป็นจัตุสดมภ์  ฤาเป็นเสนาบดีตำแหน่งใหม่  แลพนักงานหน้าที่ของกระทรวงต่างๆ ทั้งปวงนี้จะได้มีพระราชบัญญัติออกต่อไปในภายหลังด้วย เมื่อได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯตั้งตำแหน่งใหม่ฉะนี้แล้ว  จึงทรงพระราชดำริว่าราชการกรมมหาดไทยทุกวันนี้มีมากขึ้น  แลต้องการเร็วจะทอดทิ้งเป็นไปเหมือนแต่ก่อนไม่ได้  เจ้าพระยารัตนบดินทรที่สมุหนายกนั้นก็ชรา  ร่างกายทุพพลภาพมากจะเข้ามารับราชการประจำตามหน้าที่ ซึ่งต้องเป็นไปในระดับปัจจุบันนี้ไม่ไหว  แต่เจ้าพระยารัตนบดินทรได้รับราชการมีความชอบมา  หาได้มีความผิดร้ายในราชการอย่างหนึ่งอย่างใดไม่  จึงโปรดเกล้าฯให้ยกขึ้นเป็นเสนาบดีผู้ใหญ่ ไม่ประจำการกระทรวงตามอย่างเช่นเคยมีมาแต่ก่อน  แลให้เข้าในที่ประชุมเสนาบดีสภาได้เป็นครั้งเป็นคราวตามเวลาที่สามารถทำได้  คงให้มีบรรดาศักดิ์สมุหนายกอยู่ตามเดิม  แลโปรดเกล้าฯให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นดำรงราชานุภาพ รับตำแหน่งที่เสนาบดี  บังคับการในกระทรวงนั้นทั่วไป  อนึ่งกระทรวงเมืองนั้นทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นนเรศวรฤทธิ์ ซึ่งได้เป็นกอมมิดตีผู้หนึ่งแต่ก่อนนั้น  เป็นเสนาบดีว่าการกรมพระนครบาล  อนึ่ง กระทรวงโยธาธิการที่โปรดเกล้าฯให้พระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัดติวงศ์ เป็นอธิบดีอยู่ก่อนแล้วนั้น  ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ยกเป็นเสนาบดีขึ้น  อนึ่ง กระทรวงธรรมการและศึกษาธิการที่ว่างอยู่  ด้วยโปรดเกล้าฯให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นดำรงราชานุภาพ ไปเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทยแล้วนั้น  ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ย้ายเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ เสนาบดีกระทรวงเกษตรพานิชการมาเป็นเสนาบดีกระทรวงธรรมการแลศึกษาธิการ  อนึ่งกระทรวงเกษตรพานิชการที่ว่างอยู่ด้วยเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ไปเป็นเสนาบดีกระทรวงธรรมการและศึกษาธิการนั้น  ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้พระยาสรุศักดิ์มนตรี เป็นเสนาบดีกระทรวงเกษตรพานิชการ  อนึ่ง กระทรวงยุติธรรมและกระทรวงมุรธาธรที่โปรดเกล้าฯให้ตั้งขึ้นใหม่นั้น  ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นพิทยลาภพฤติธาดา เป็นเสนาบดีกระทรวงมุรธาธร  อนึ่งกรมยุทธนาธิการนั้น  ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระภาณุพันธุวงศ์วรเดชเป็นผู้บัญชาการ  อนึ่งตำแหน่งเสนาบดีอีก ๔ กระทรวงที่ไม่ได้เปลี่ยนแปลงนี้  ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้คงอยู่ตามเดิม(๒)  ให้ผู้ที่ได้รับตำแหน่งแลยศเสนาบดีทั้งปวงนี้ อุตส่าห์ทำการตามหน้าที่ให้สำเร็จโดยพระบรมราชประสงค์  ความงามความดีจะได้มีแก่ราชการบ้านเมืองจะได้เจริญยิ่งขึ้นไป ประกาศมาแต่พระที่นั่งจักรีมหาปราสาท  วันที่ ๑  เมษายน  รัตนโกสินทรศก ๑๑๑  เป็นศกที่ ๘๕๔๓ ในรัชกาลประจุบันนี้ .................................................................................................................................................... (๑) ปีระกาตั้งหอรัษฎากรพิพัฒน์  ปีกุนประกาศแยกกระทรวง (๒) คือ ๑. เจ้าพระยารัตนาธิเบศร์ เสนาบดีกระทรวงกลาโหม   ๒. กรมหลวงเทวะวงศืวโรปการ เสนาบดีกระทรวงต่างประเทศ ๓. สมเด็จฯเจ้าฟ้า กรมพระจักรพรรดิพงศ์ เสนาบดีกระทรวงคลัง ๔. กรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคม เสนาบดีกระทรวงวัง จากคุณ : กัมม์ - [ 21 มิ.ย. 48 21:08:43 ]

ความคิดเห็นที่ 30 มาตามอ่านด้วยคนครับ จากคุณ : รอยใบลาน - [ 22 มิ.ย. 48 09:17:15 ]

ความคิดเห็นที่ 31 ยินดีครับ  ยินดี คุณ รอยใบลาน จากคุณ : กัมม์ - [ 22 มิ.ย. 48 14:00:34 ]

ความคิดเห็นที่ 32 (ต่อ) ในการจักตั้งเสนาบดีสภานี้  เป็นการสำคัญอย่างยิ่งอย่างหนึ่งซึ่งสมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการได้เป็นที่ทรงปรึกษาหารือโดยเฉพาะพระองค์มาแต่แรก  แลเมื่อตั้งที่ประชุมเสนาบดีสภาแล้ว  ได้ทรงเป็นหัวหน้าเสนาบดีในที่ประชุมเสนาบดีสภามาทั้ง ๒ รัชกาลจนตลอดพระชนมายุ  ถ้าจะประมวลเวลาได้ถึง ๓๑ ปี  เรื่องพระประวัติของสมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการแต่ตั้งเสนาบดีสภาแล้ว ยากที่จะนำมาเรียบเรียงในที่นี้เพราะราชการบ้านเมืองในรัชกาลที่ ๕ ที่ได้จัดให้เจริญรุ่งเรืองขึ้นในระยะเวลา ๑๘ ปี  นั้นมากมายหลายอย่างนัก  อย่างใดที่จะไม่ได้เกี่ยวเนื่องถึงพระประวัติของสมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการนั้นแทบจะไม่มี  ถ้าจะพรรณนาให้หมด ก็คือต้องแต่งเรื่องพระราชพงศาวดารรัชกาลที่ ๕ ตลอดในตอนนั้น  เห็นจะยืดยาวเกินประมาณ  แต่การที่สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการได้รับราชการสนองพระเดชพระคุณมาในตอนนี้อย่างไร  มีกระแสพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวปรากฎอยู่ในพระราชหัตถเลขาซึ่งพระราชทานพระพรแก่สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ  เมื่อพระชันษาครบ ๕๐ ได้นำสำเนามาพิมพ์ไว้ต่อไปนี้ .................................................................สวนดุสิต .......................................................วันที่ ๒๗ พฤศจิกายน รัตนโกสินทร์ศก ๑๒๗ ถึง กรมหลวงเทวะวงศ์วโรปการ ฉันได้ทราบว่าปีนี้เป็นปีที่เธอทำบุญวันเกิดอายุครบ ๕๐ ปี  จะกล่าวว่ายินดีที่เธอมีอายุมาถึงเพียงนั้นก็ไม่ใช่  ความยินดีบังเกิดจากแลถอยหลังขึ้นไป  ว่าเธอกับฉันได้ทำราชการแลมีความรักใคร่อาศัยกันแลกันส่วนพี่น้อง  ตั้งแต่เรายังเป็นเด็กด้วยกันมาล่วงเวลาช้านานจนถึงนับว่าเป็นคนแก่ด้วยกัน  การที่ได้ทำมาแล้วล้วนเป็นการสำคัญๆ ที่ได้ก้าวล่วงเข้ามาหาเป็นชั้นๆจนถึงเวลาบัดนี้  เป็นข้อที่ควรยินดีต่อความสำเร็จอันเรามุ่งหมายได้กระทำให้เป็นไปได้ถึงเพียงนี้  เมื่อระลึกถึงการล่วงมาแล้วเช่นนี้ ให้บังเกิดความยินดีปลื้มเปรมในใจ  จึงอาจจะนำมาชักชวนเธอให้ระลึกถึง แล้วบังเกิดความยินดีในใจเช่นได้เกิดขึ้นแก่ตัวฉัน  เมื่อความยินดีเกิดขึ้นเช่นนั้นก็นับว่าเป็นมงคลอันอุดม ส่วนการในอนาคต เมื่อพิจารณาดูฉันกับเธอก็ยังทำการมาด้วยกันอย่ในเวลานี้มีท่าทางจะได้อาศัยกันแลกัน  ทั้งราชการแผ่นดินแลในการส่วนตัวสืบไปภายหน้าอีกช้านาน  ไม่มีเหตุอันใดที่จะสอดแคล้วสงสัย  ว่าเราจะไม่ได้ทำการไปด้วยกันจนสุดความสามารถ  เมื่อแลดูการเช่นนี้ก็ให้เกิดความยินดีปรีดาในใจ  ว่ายังจะได้ร่วมสุขร่วมทุกข์กันไปอีกนาน  นับว่าเป็นมงคลประการที่สอง อนึ่งด้วยเดชะความสัตย์ที่ฉันตั้งใจพระพฤติตัวอยู่ในธรรม ดำเนินราชการด้วยความมุ่งหมายให้ดำรงอิสรภาพของแผ่นดิน แลให้มีความสมัครสโมสรในพระราชวงศานุวงศ์  แลให้อาณาประชาราษฎรมีความสุขสำราญเจริญด้วยโภคทรัพย์  นี่เป็นความสัตย์ซึ่งตั้งอยู่ในใจฉัน  อันสัตยาธิษฐานนี้ย่อมถือมาแต่โบราณ  ว่าเมื่อนำมาแสดงเป็นสัจจาธิษฐานแล้ว  จึงตั้งความปรารถนาอย่างหนึ่งอย่างใดก็อาจจะสำเร็จได้โยมากดังนี้ อาศัยเหตุที่ตั้งแห่งความสวัสดี  ที่ได้ยกมากล่าวแล้ว ๓ ประการเป็นที่ตั้ง  ขออำนวยพระให้เธอมีชนมายุยืนนาน  ประกอบด้วยกำลังกายแลปฏิภาณยั่งยืนมั่งคงสืบไปในถายหน้า  ความมั่นคงอันนี้จงเป็นเครื่องนำมาแห่งความสุขโสมนัสสวัสดิมงคลแก่ตัวเธอ  ในอภิลักขิตสมัยอันนี้แลปีซึ่งจะเป็นไปในภายหน้า ฉันได้ส่งเงิน ๕๐ ชั่งมาทำขวัญเท่าปีอายุของธอปีละชั่งเป็นส่วยพระราชทานของพระราชา  กับดุมมือสำรับหนึ่งส่งมาเป็นส่วนซึ่งมิตรที่รักให้ต่อเธอ  ขอให้รับไว้ใช้เป็นที่ระลึกกันสืบไป ......................................................(พระปรมาภิธัย) จุฬาลงกรณ์ ป.ร. ถึงรัชกาลปัจจุบันนี้ทั้งตำแหน่งแลหน้าที่ของสมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ  ยิ่งสำคัญขึ้นกว่าในรัชกาลก่อนเพราะเป็นเวลาเปลี่ยนรัชกาล  แลพระองค์ทรงเป็นหัวหน้าเสนาบดีทั้งปวงดังกล่าวมาแล้วประการ ๑  เพราะพระองค์ทรงเป็นพระมาตุลาผู้ใหญ่ในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอีกประการ ๑  ประกอบด้วยทรงเกียรติคุณสุนทรจรรยา เป็นที่สรรเสริญของบุคคลทุกชาติทุกชั้นบรรดาศักดิ์  จึงได้ทรงรับความนับถือของคนทั้งหลายทั่วไปว่าเป็นหลบักในราชการแผ่นดิน รองแต่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวลงมา  ด้วยประการฉะนี้ทรงพระกรุณาโปรดฯให้เลื่อนพระเกียรติยศขึ้นเป็นกรมพระ  ในคราวทรงตั้งกรมเจ้านายเป็นฤกษ์ในรัชกาลปัจจุบันนี้ เมื่อปีกุน พ.ศ. ๒๔๕๔  มีคำประกาศทรงยกย่องพระเกียรติคุณแลความชอบความดีดังนี้ ..............................................................คำประกาศ.......................................................... อนึ่งทรงพระราชดำริว่า  พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงเทวะวงศ์วโรปการเป็นพระเจ้าบรมวงศ์ผู้ใหญ่  อันพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงยกย่องแลทรงเมตตาเป็นอันมาก  ทั้งเป็นที่ทรงไว้วางพระราชหฤทัยอย่างยิ่ง  ได้ทรงรับราชการฉลองพระเดชพระคุณเป็นเสนาบดีมานานยิ่งกว่าเสนาบดีทั้งปวงในกาลบัดนี้  อันหน้าที่ในราชการในแผนกว่าการต่างประเทศนั้นเล่า ก็นับว่าเป็นราชการอันสำคัญแลยากยิ่งนัก  เพราะต้องทรงพระราชดำริคอยหาอุบายที่จะรักษาทางพระราชไมตรีระหว่างกรุงสยามกับนานาประเทศให้คงดีเป็นที่ปรองดองกันอยู่เสมอ  ต้องคอยระวังรักษาพระเกียรติยศแห่งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวแลเกียรติยศแห่งชาติบ้านเมือง  มิให้มีสิ่งใดมากระทั่งกระเทือนอันจะทำให้พระบรมเดชานุภาพมีหนทางที่จะเสื่อมถอย หรือเป็นที่สบประมาทได้แม้แต่นิดเดียว  คอยทรงระวังพิจารณาดูความเจริญแห่งชาติอื่นๆว่าจะดำเนินไปทางใด  แล้วแลคอยจัดการทางฝ่ายกรุงสยามให้เป็นไปตามสมควรเทียมทันนานาประเทศมิให้เสียเปรียบเข้าได้  ในการเหล่านี้ก็ย่อมจะต้องมีเวลาที่ทรงศึกษาโต้เถียงข้อราชการ กับผู้แทนรัฐบาลต่างประเทศอยู่เนื่องๆ  การที่ได้ทรงทำมาแล้วในทางนี้ นับว่าเป็นที่เรียบร้อยทุกคราวมา  ทั้งชนชาวต่างประเทศก็พากันสรรเสริญพระปรีชาสามารถแลเป็นที่นิยมในพระอัธยาศัยอันสุภาพ  ฝ่ายชาวไทยทั่วไปก็นิยมอยู่ว่าพระเจ้าบรมวงศ์เธอฯประกอบด้วยพระสติปัญญาสามารถ  ทรงรอบรู้ในวิทยาสาตร์ต่างๆ  ทั้งหนทางแห่งพระดำริก็เป็นอย่างสุขุมรอบคอบ ปราศจากอคติทั้ง ๔ ประการ  พระวาจาก็ไพเราะอ่อนหวานเป็นที่พึงใจ มีพระอัธยาศัยกอปรด้วยพระเมตตาการุณาภาพจึงเป็นที่ควรนับถือได้ อนึ่งพระเจ้าบรมวงศ์เธอฯ ก็เป็นพระราชโสทรเชษฐาธิบดีแห่งสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี  ได้ทรงสำแดงความจงรักภักดีในส่วนพระองค์มาโดยเอนกประการ  นับว่าเป็นมนตรีที่ปรึกษาส่วนพระองค์อันประเสรฐ  สมควรที่จะเลื่อนพระอิสริยยศขึ้นเป็นพระบรมวงศ์ผู้ใหญ่เป็นที่ควรเคารพได้ จึงมีพระบรมราชโองการ ดำรัสสั่งให้เลื่อนพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงเทวะวงศ์วโรปการ  ขึ้นเป็นกรมพระมีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระเทวะวงศ์วโรปการ ขัตติยพิศาลสุรบดี ศรีพัชรินทรภราดร สโมสรเอนกศาสตร์วิบูลย์ เกียรติจำรูญไพรัชการสุภสมาจารสารสมบัติ มัทวเมตตาธยาศรัย ศรีรัตนตรัยคุณานุสร สุนทรธรมิกบพิตร นาคนามให้ทรงศักดินา ๑๕๐๐๐ ตามพระราชกำหนดอย่างพระองค์เจ้าต่างกรม ในพระบรมมหาราชวัง  จงทรงจำเริญพระชนมายุ พรรณสุขพลปฏิ๓ณ คุณสารสมบัติ สรรสิริสวัสดิพิพัฒนมงคล วิบูลยศุภผลสกลเกียรติยศ เดชานุภาพมโหราฬทุกประการ ให้ทรงเลื่อนเจ้ากรม เป็นพระเทวะวงศ์วโรปการ ถือศักดินา ๘๐๐ ให้ทรงเลื่อนปลัดกรม  เป็นหลวงภูบาลสวามิภักดิ ถือศักดินา ๖๐๐ ให้ทรงเลื่อนสมุหบาญชี  เป็นขุนรักษ์พยุหพล ถือศักดินา ๔๐๐ จากคุณ : กัมม์ - [ 22 มิ.ย. 48 16:16:00 ]

ความคิดเห็นที่ 33 ต่อมาทรงพระราชดำริว่า  ที่ได้ทรงเลื่อนเป็นกรมพระนั้นยังไม่พอแก่ความชอบความดีที่ได้มีมาแต่หนหลัง  แลยังไม่สมแก่ที่ทรงเคารพนับถือ  จึงโปรดฯให้เลื่อนพระเกียรติยศขึ้นเป็นสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาฯ เมื่อปีมะโรง พ.ศ. ๒๔๕๙ อีดครั้ง  มีคำประกาศดังนี้ .............................................................คำประกาศ.......................................................... อนึ่งทรงพระราชดำริว่า  พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระเทวะวงศ์วโรปการ ได้ทรงรับราชการสนองพระเดชพระคุณในตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงการต่างประเทศมาช้านาน  ได้ทรงกระทำความดีความชอบทั้งในราชการแผ่นดิน  แลในส่วนพระองค์แต่ในรัชกาลที่ ๕ มาจนรัชกาลปัจจุบัน  ราชการในหน้าที่จะมีสำคัญประการใด  แลได้ทรงจัดราชการนั้นๆให้เป็นไปโดยเรียบร้อยประการใดมีปรากฏในประกาศเลื่อนกรมครั้งก่อนนั้แล้ว  ต่อมาราชการในหน้าที่ยิ่งสำคัญมากขึ้น  กล่าวคือการรักษาความเป็นกลางในระหว่างมหาประเทศ  ที่มีทางพระราชไมตรีกับกรุงสยามทำสงครามแก่กัน  จึงได้ทรงผ่อนผันจัดราชการนั้นๆให้เป็นไปตามกระแสพระบรมราโชบายมิได้คลายเคลื่อน  จึงมิได้มีเหตุกระทบกระเทือนให้เป็นที่มัวหมองแก่ทางพระราชไมตรีกับนานาประเทศแม้แต่เล็กน้อย  เป็นเหตุประกอบให้เจริญพระราชอิสริยยศปรากฏพระเกียรติคุณแผ่พ่านไป  กระทำให้มหาประเทศทั้งปวงมีความนับถือพระราชกฤดาภินิหารยิ่งขึ้น  จนสมเด็จพระเจ้ากรุงอังกฤษทรงถวานพระราชอสริยยศตำแหน่งนายพลเอกพิเศษกองทัพบกอังกฤษ  แลทรงรับตำแหน่งนายพลเอกพิเศษกองทัพบกสยาม  อันพระราชาธิบดีในชมภูทวีปยังมิเคยทรงรับเลยนั้นเป็นต้น  ในส่วนพระองค์ทรงนับว่าพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระเทวะวงศ์วโรปการเป็นเอกอัครมนตรี  ผู้ที่ได้ทรงปรึกษาสรรพราชกิจน้อยใหญ่ได้สมพระราชหฤทัยได้ทุกเมื่อ  เพราะพระเจ้าบรมวงศ์เธอฯพระองค์นั้น  ทรงมีความชำนาญในเชิงรัฐประศาสโนบายหาผู้ใดเปรียบปานได้โดยยาก  ทั้งทรงเป็นผู้ที่กราบบังคมทูลความเห็นโดยตรงทุกเมื่อโดยความจงรักภักดี  และประกอบด้วยสัตยธรรมสุจริต ปราศจากอคติทั้งสี่ประกาณ  จึงเป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัยแลทรงเคารพอยู้พระองค์หนึ่ง อนึ่งก็ทรงพระเจริญวัยอยู่ในชั้นพระบรมวงศ์ผู้ใหญ่แล้วสมควรจะเพิ่มพระราชอิสริยยศให้ใหญ่ยิ่งขึ้น จึงมีพระบรมราชโองการดำรัสสั่งให้เลื่อนพระบรมวงศ์เธอ กรมพระเทวะวงศ์วโรปการ เป็นสมเด็จกรมพระยา  มีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ขัตติยพิศาลสุรบดี บรมราชินีศรีพัชรินทรภราดร สโมสรเอนกนิติปรีชา มทาสุมัตยานุวัตรวิบูลย์ ไพรัชราชกิจจาดุลย์สุนทรปฏิภาณ นิรุกติญาณวิทยาคณนาทิศาสตร์ โหรกลานุวาทนานาปกรณ์ เกียรติกำจรจิรกาล บริบูรณ์คุณสารสมบัติ สุจริตสมาจารย์วัตรมัทวเมตตาชวาธยาศรัย ศรีรัตนตรัยสรณธาดา กัลยาณธรรมิกนาถบพิตร นาคนาม  ให้ทรงศักดินา ๓๕๐๐๐ เป็นพิเศษ  ในตำแหน่งพระองค์เจ้าต่างกรมผู้ใหญ่ในพระบรมมหาราชวัง  จงทรงเจริญพระชนมายุ พรรณสุขพลปฏิภาณ คุณสารสมบัติสรรสิริสวัสดิพิพัฒนมงคล วิบูลยศุภผลเกียรติยศ อิสริยศักดิเดชานุภาพมโหฬารทุกประการ ให้ทรงเลื่อนเจ้ากรม  เป็นพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ถือศักดินา ๑๐๐๐ ให้ทรงเลื่อนปลัดกรม  เป็นพระภูบาลสวามิภักดิ ถือศักดินา ๘๐๐ ให้ทรงเลื่อนสมุหบาญชี  เป็นหลวงรักษ์พยุหพล ถือศักดินา ๕๐๐ นอกจากพระราชทานพระเกียรติยศดังกล่าวมา  ยังทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างวังเทวะเวสม์พระราชทานที่ริมแม่น้ำ ณ ตำบลบางขุนพรหม  ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงพระราชทานที่ดินไว้แต่ก่อนนั้น  ให้เป็นที่ประทับให้ทรงพระเกษมสำราญในเวลาเมื่อมีพระชันษามาก  เมื่อสร้างวังนั้นสำเร็จไสด็จขึ้นวังพร้อมกับทรงบำเพ็ญพระกุศล ฉลองพระชนมายุ แลอายุหม่อมใหญ่ เทวกุล ณ กรุงเทพฯ ครบ ๖๐ ปีบริบูรณ์ เมื่อพ.ศ. ๒๔๖๑   (ไฟล์ภาพ จาก http://www.thairath.co.th) จากคุณ : กัมม์ - [ 22 มิ.ย. 48 16:16:39 ]

ความคิดเห็นที่ 34 (ต่อ) สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการทรงระลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณ  ได้ทรงพระนิพนธ์คำประกาศไว้ข้างต้นหนังสือแสดงคุณานุคุณซึ่งทรงพิมพ์แจกในงานนั้น  มีความดังนี้ คำประการแจ้งความ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ขัตติยพิศาลสุรบดี บรมราชินีศรีพัชรินทรภราดร สโมสรเอนกนิติปรีชา มหาสุมันตยานุวัตรวิบูลย์ ไพรัชราชกิจจาดุลย์สุนทรปฏิภาณ นิรุกติญาณวิทยาคณนาทิศาสตร์ โหรกลานุวาทนานาปกรณ์ เกียรติกำจรจิรกาลบริบูรณ์คุณสารสมบัติ สุจริตสมาจารย์วัตรมัทวเมตตาชวาธยาศรัย ศรีรัตนไตรสรณธาดา กัลยาณธรรมมิกนาถบพิตร  ขอประกาศแด่พระสงฆ์เถรานุเถระเป็นอาทิ  แลแก่คนทั้งหลายทั้งปวงผู้ซึ่งพบปะคำประกาศนี้โดยความคารวะว่า ข้าพระพุทธเจ้ามาระลึกถึงอายุซึ่งล่วงมาครบ ๖๐ ปี  อันเป็นกาลกำหนดที่นิยมกันในทวีปตะวันออก ว่าเป็นเขตของความชรา  แลถ้าว่าตามจำนวนในสถิติพยากรณ์ของประเทศ  ซึ่งรอบรู้วิชารักษาโรคอย่างดีที่สุดแล้ว  ก็ปรากฏว่าบรรดามนุษยชนที่เกิดมาในโลกนี้นับประมาณว่า ๕ คนแล้ว  เมื่อมีอายุถึง ๖๐ ปีก็คงจะมีชีวิตเหลืออยู่สัก ๒ คนเป็นมากที่สุด  มีแต่จะน้อยลงไปกว่านี้ตามความไม่เที่ยงของสังขารทั้งปวง ข้าพระพุทธเจ้ามีความปิติยินดีนัก  ที่เป็นบุญของข้าพระพุทธเจ้าได้มาประสบพบปะพระบรมพุทธศาสนา  ได้มีบุรพการีทั้งหลายซึ่งประกอบด้วยบุญญาบารมีแลกรุณาบารมีอย่างยิ่งแล้ว  แลได้มีเจ้านายอันประเสริฐของตนทรงอุปการะทำนุบำรุงแลชุบเกล้าฯ เลี้ยงไว้ให้บริบูรณ์ด้วยยศศักดิ์แลสมบัติทั้งปวง  อันควรที่วิญญูชนจะพึงปรารถนาได้โดยเอนกประการ เหลือที่จะพรรณนาแล้ว  ข้าพระพุทธเจ้ามีความระลึกถึงพระเดชพระคุณแห่งบุรพการีแลคุณานุคุณูปการทั้งหลาย  มีพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเป็นต้น  เป็นล้นเกล้าล้นกระหม่อมหาที่สุดมิได้  ข้าพระพุทธเจ้าได้ตั้งใจแลประกอบการที่ฉลองพระเดชพระคุณอยู่เสมอมิได้ขาด  แต่กระนั้นแล้วก็ยังหาคุ้มเท่าหรือเทียมทันพระคุณทั้งหลายที่ได้ทรงมีอยู่แก่ข้าพระพุทธเจ้านี้ไม่ อีกประการหนึ่ง  ข้าพระพุทธเจ้ามาคำนึงถึงเหตุการณ์ที่เกิดมีมหาสงครามขึ้นแพร่หลายทั่วไปในโลกนี้อยู่กว่า ๔ ปีเศษ พึ่งสงบลงได้ในเร็วๆนี้ด้วยความเป็นธรรมมีไชยชนะความไม่เป็นธรรม  แลข้าพระพุทธเจ้าได้แลเห็นของลักษณะการปกครองของประเทศทั้งหลายในโลกนี้  ที่มีวิธีต่างๆกันตามความนิยมของประเทศต่างๆทั้งหลายนั้นโดยชัดเจนแล้ว  ว่าประเทศใดซึ่งผู้เป็นเจ้าเป็นใหญ่สถิตย์อยู่ในธรรม ประเทศนั้นๆย่อมอยู่เย็นเป็นสุขทั่วไปทั้งประเทศ  แลคุณความดีของผู้ปกครองประเทศที่เป็นธรรมนั้นย่อมมีไชยชนะความไม่เป็นธรรมในประเทศอื่นได้  เพราะเหตุฉะนี้มหาประเทศทั้งหลายจึงได้ตกลงกันตามความประธานาธิบดีอเมริกันได้ริขึ้น ให้จัดการเพื่อให้ประเทศทั้งปวงเข้ารวมกันเป็นสามัคคีพวกเดียวกัน  ที่จะให้มีความสงบเรียบร้อยในโลก  โดยรกษาธรรมในระหว่าประเทศทั้งหลายให้มั่นคงยิ่งขึ้นกว่าก่อนๆมา เมื่อว่าถึงทศพิธราชธรรมแล้ว  แม้จะนับแต่เพียงองค์น้อยแห่งธรรมนั้น  วิญญูชนผู้ใหญ่ในประเทศที่เป็นอารยธรรมทั้งหลายก็ได้แสดงว่าเป็นเครื่องนำมาแห่งความสงบราบคาบเรียบร้อยได้ทั่วไป  มีตัวอย่างซึ่งจะยกขึ้นกล่าวได้ดังต่อไปนี้ คือ ท่านอัครมหาเสนาบดีอังกฤษคนก่อนผู้มีนามว่า แอสควิถ  ได้กล่าวอ้างถึงคำประธานาธิบดีคนก่อนผู้มีนามว่า ลินคัลน์  ว่าได้กล่าวถ้อยคำอันควรจดจำไว้ดังนี้ว่า  ด้วยความไม่ปองร้ายเกรี้ยวกราดแก่ใคร ๑  ด้วยการบำเพ็ญทานทั่วไป ๑  ด้วยความมั่นคงอยู่ในธนนม ๑  ควรที่เราทั้งหลายจะพยายามให้เป็นผลสำเร็จได้  เพื่อให้มีความสงบราบคาบเรียบร้อยโดยตรงแลโดยช้านานที่สุดแก่ประเทศของเราเอง  กับทั้งประเทศทั้งหลายด้วยแล้ว  แลกล่าวเติมว่าประธารนาธิบดีอเมริกันผู้มีนามว่า วิลสัน ในปัจจุบันนี้  ก็ได้กล่าวความตามทำนองเดียวกันนี้อีกด้วยเหมือนกัน อนึ่งอัครมหาเสนาบดีฝรั่งเศสในปัจจับันนี้ ผู้มีนานว่า คลามังโซ ได้กล่าวไว้ในที่ประชุมผู้แทนราษฎรเมื่อสงบศึกลง  แลได้พิมพ์ประกาศไว้ทุกๆหัวเมืองในประเทศฝรั่งเศสแล้วนั้น  ว่าประเทศฝรั่งเศสเป็นผู้ตั้งอยู่ในความที่ควรจะคิดเห็นแลรู้ได้ดีอย่างยิ่งแห่งความที่ไม่มีเบียดเบียนหรือความกรุณาต่อมนุษย์ซึ่งมีอยู่ทั่วไปในโลกแล้ว  แลประเทศฝรั่งเศสปรารถนาที่จะรักษาแลพยายามให้คนถือธรรมอันนี้ไว้ อนึ่งอัครมหาเสนาบดีญี่ปุ่นในปัจจุบันนี้ ผู้มีนามว่า ฮารา นั้น  ได้กล่าว่าตั้งแต่สงครามครั้งนี้สงบแล้ว ประเทศทั้งหลายทั้งปวงคงต้องเปลี่ยนธรรมเนียมนิยมระหว่างนานาประเทศโดยใช้ความเที่ยงตรงแลความไม่เบียดเบียน  หรือความกรุณาต่อมนุษย์  ทั้งสาองนี้เป็นหลักสำหรับการที่คบหากันในระหว่างนานาประเทศทั้งปวง ส่วนพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวของเราทั้งหลาย  ทรงสถิตย์อยู่ในราชธรรม ๑๐ ประการ  มีทานเป็นองค์ธรรมเบื้องต้น จนอวิโรธน์เป็นอวสาน  อย่างนี้ยิ่งมากกว่าแลดียิ่งกว่าที่กล่าวมาแล้ว  แลโดยเดชะพระบารมีนั้น กรุงสยามจึงมีความอยู่เย็นเป็นสุขแลมีความสงบราบคาบเรียบร้อยทั้งภายในแลภายนอกประเทศ  เป็นที่พึ่งแลที่พำนักของคนไทยทั้งปวง  พระเดชพระคุณอันยิ่งใหญ่หลวงหาที่สุดมิได้ ข้าพระพุทธเจ้ามีความระลึกแลรู่สำนึกในใจอยู่ดังกล่าวมาข้างต้นนี้แล้ว  จึงถือเอาโอกาสนี้ที่จะบำเพ็ญการกุศล ทำบุญอายุพร้อมกับการขึ้นบ้านเรือนใหม่  ซึ่งได้พระกรุณาโปรดเกล้าฯพระราชทานแก่ข้าพระพุทธเจ้าแลบุตรทั้งหลายของข้าพระพุทธเจ้าด้วย  แลในการงานอย่างนี้  มีธรรมเนียมดีอย่างหนึ่งซึ่งพิมพ์หนังสือแจกกัน ข้าพระพุทธเจ้าเห็นว่าหนังสือพระราชนิพนธ์แสดงคุณานุคุณอันเป็นพระบรมราชานุศาสนีย์นั้น เป็นหนังสือดีที่สุด  ใช้ได้ทั้งสมณแลฆราวาสจึงได้จักซื้อหนังสือนี้ ๖๖๐ เล่มเพื่อถวายแด่พระภิกษุซึ่งได้นิมนต์มาในงานนี้  แลเหลือจากนั้นจะแจกไปสำหรับที่ว่าการ มณฑล  จังหวัด แลอำเภอทั่งไปทุกแห่งที่มีในพระราชอาณาจักร  กับได้พิมพ์หนังสือที่เป็นกลอนคดีโลกสำหรับแจกฆราวาสผู้ที่มีไมตรีจิตรมาช่วยในงานของข้าพระพุทธเจ้านี้ด้วย จากคุณ : กัมม์ - [ 23 มิ.ย. 48 16:56:19 ]

ความคิดเห็นที่ 35 ในครั้งนี้ ข้าพระพุทธเจ้าได้แต่งความตามประสงค์แล้ว แลกราบทูลขอสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาวชิรญาณวโรรสฯ สมเด็จพระมหาสมณ ทรงนิพนธ์เป็นคาถาแสดงพระคุณแห่งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว แลได้อาราธนาพระธรรฒไตรโลกาจารย์ ช่วยเก็บความตามข้าพระพุทธเจ้าต้องการจากพระราชนิพนธ์รัชกาลที่ ๔ บางแห่งมาประพันธ์เป็นคาถาถวายพระพรไชยรวมกัน ๑๑ คาถา  ดังมีอยู่พร้อมทั้งคำแปลภาษาสยาม  ต่อไปนี้ สยามินฺโท  ฉฎฺ  ฐโม  ราโม เทโว  เทวาภิรกฺขิโต วชิราวุธหตฺเถน ธมฺมิโก  ธมฺมตาณโก จอมสยามพระรามลำดับ ๖  อัยอุปบัติเทพอภิบาลรักษาเป็นพระเจ้าทรงธรรม  ทรงวชิราวุธ ป้องกันธรรม พระองค์ทรงบำเพ็ญทศพิธราชธรรมเหล่านี้คือ. ทานํ  สีลํ  ปริจฺจาคํ อาชวํ  มทฺทวํ  ตปํ อกฺโกธํ  อวิหิสญฺ จ ขนฺติ  จ  อวิโรธนํ ทรงทาน ทรงศีล ทรงบริจาค ทรงเที่ยงธรรม ทรงอ่อนโยน ทรงเพียร ไม่ทรงกริ้วกราดปองร้าย ไม่ทรงเบียดเบียน ทรงกรุณาต่อมนุษย์ ทรงอดทน ไม่ทรงยินดียินร้าย. อิจฺเจเต  ราชธมฺเม  โส ปูเรติ  มสธา  ฐิเต เยหิ  สํวิหิจารกฺขํ ปชํ  นาโถ  ปสาสติ ด้วยราชธรรมไรเล่า  ทรงเป็นที่พึ่งที่พำนัก ปกครองทวยประชา ให้ได้รับอารักขาอันทรงจัดไว้ดีแล้ว. ตายนฺโต  โส สทา ธมฺมํ ธมฺมราโธ อธมฺมโต อปิ  อคฺเฆน  อาเนติ สนฺติ  สนุตรพาหิรำ พรองค์มีธรรมเป็นที่ทรงยินดี  ทรงป้องกันธรรมไว้จากอธรรมทุกเมื่อ  แม้ต้องเสียราคาค่างวดเท่าไรๆก็ยังทรงนำมาซึ่งความสงบราบคาบ  ทั้งภายในทั้งภายนอก. สพฺพทา  พหุกาโรว มมานุกมฺปมานสา อหิตานิ  อปเนติ หิตานิ  อุปเนติ  จ ทรงพระมหากรุณาอุปการะข้าพระพุทธเจ้าเป็นอันมากเสมอมา  ทรงนำไปเสียซึ่งสิ่งอันไม่เป็นประโยชน์  แลทรงนำมาซึ่งสิ่งอันเป็นประโยชน์. ปฏิการมปสฺสนฺโต มุเขน  เยนเกนจิ รามสุสาหํ  นิยาเทมิ สรีรญฺชีวิตญฺจิทํ ข้าพระพุทธเจ้าไม่แลเห็นว่าจะฉลองพระเดชพระคุณให้คุ้มได้ด้วยทางใดทางหนึ่ง  ขอพระราชทานมอบกายถวายชีวิตไว้ในพระบาทสมเด็จพระรามพระองค์นี้. สฏฺวสฺสายุกาเลปิ สมุมานนำ  กโรติ  โส วรมสฺส  ปวกฺขามิ มนสา  เม  ยถิจฺฉิตํ แม้ในการที่ข้าพระพุทธเจ้ามีอายุครบหกสิบปี  แล้วยังทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯยกย่องอีก  ข้าพระพุทธเจ้าขอถวายพระพรไชยอันใจข้าพระพุทธเจ้าปรารถนาไว้นั้น. รตนตฺตยานุภาเวน มยฺหญฺจ  ปุญฺญเตชสา อุปทฺทวนฺตรายา  จ อุปสคิคา  จ  สพฺพโส ด้วยอานุภาพแห่งพระรัตนตรัย  แลเดชะผลบุญซึ่งข้าพระพุทธเจ้าได้กระทำมา  ขออย่าให้มีเหตุอันตรายอันเสียหาย  แลความขัดข้องทั้งหลายทั้งปวง. มา  กทาจิ  สมฺผุสึสุ รฏฺฐํ  สฺยามานเมวิทำ ทีฆายุโก  อยํ  ราชา อนีโฆ  มม  สามิโก มาถูกต้องพ้องพานสยามรัฐนี้ในการทุกเมื่อ  ขอพระบาทสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินอันเป็นพระเจ้าอยู่หัวของข้าพุทธพระเจ้า. อโรโค  สุขิโต  โหตุ กิตติมา  จ  มหทฺธโน อิสฺสริเย  ปติฏฐาตุ รชชํ  กาเรตุ  โส  จิรํ พระองค์นี้จงมีพระชนม์ยืนยาวนาน  ทรงพระเกษมสำราญ  ไร้พระโรคาพาส  นิราศทุกข์รันทด  มีพระเกียรติยศแผ่ไปในโลก  ทรงบริบูรณ์ด้วยโภคสมบัติพระราชทรัพย์  ทรงดำรงในพระราชอิสริยยศ  แลเสวยราชสมบัติอยู่ตลอดกาลนาน. ชยตํ  ปถวี  สพฺพํ ชยตํ  อรโย  สทา สฺยามินฺโท  โส  มหาราชา โยภิวนฺทิยเต  มยา ขอพระบาทสมเด็จพระบรมราชาธิราชเจ้าจอมสยาม  จงทรงมีไชยชำนะปภพีทั้งปวง  จงมีไชยชำนะอริราชศัตรูทุกเมื่อ  พระองค์ไรเล่าอันข้าพระพุทธเจ้าถวายอภิวาทบังคมอยู่บัดนี้. ด้วยเดชะผลแห่งจิตที่ข้าพระพุทธเจ้ามีความเลื่อมใสในพระรัตนตรัย  ขอความสำเร็จจงมีแด่พระมหากษัตริย์อันเป็นพระเจ้าอยู่หัวของเรา  ขอความสำเร็จจงมีแก่ชาติแลประเทศสยาม แลข้าพระพุทธเจ้าขออุทิศส่วนกุศล ที่ได้บำเพ็ญครั้งนี้แก่ท่านทั้งหลายทั้งปวง  ผู้ซึ่งมีความยินดีตามในการบุญอันนี้เทอญ. กรุงเทพฯ วันที่ ๑๒  ธันวาคม  พ.ศ. ๒๔๖๑ เทวะวงศ์วโรปการ จากคุณ : กัมม์ - [ 23 มิ.ย. 48 16:56:36 ]

ความคิดเห็นที่ 36 ในรัชกาลปัจจุบันนี้นอกจากทรงปฏิบัติราชการดังกล่าวมาแล้ว สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการได้ทรงรับราชการเป็นตำแหน่งพิเศษซึ่งทรงพระมหากรุณาโปรดเกล้าฯให้ทรงทำโดยเฉพาะพระองค์อักหลายอย่าง  เป็นต้นว่าเป็นผู้รักษาพระนครในเวลาเสด็จไม่อยู่  แลเป็นนายกสภาการคลัง เป็นนายกกรรมการตรวจร่างประมวลกฎหมาย แลที่สุดเป็นพนักงานสอบปฏิทินประจำปีที่ใช้ในราชการเป็นต้น ทั้งเป็นที่ทรงปรึกษาราชการแผ่นดิน แลราชการในพระองค์เป็นนิจนิรันดร  สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการแม้พระชันษามากแล้วยังทรงพระอุตสาหะรับราชการสนองพระเดชพระคุณโดยเต็มพระกำลังมิได้ย่อหย่อน  จะยกมากล่าวพอเป็นทัศนอุทาหรณ์  ดังเช่นในการตรวจประมวลกฎหมาย ซึ่งข้าพเจ้าผู้แต่งเรื่องพระประวัตินี้ได้มีหน้าที่ร่วมราชการแต่แรกตั้งกรรมการนั้น  สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการได้ทรงพระอุตสาหะเสด็จประทับเป็นประธารในที่ประชุมสัปดาห์ละ ๒ ครั้ง  แลครั้งหนึ่งประชุมราวสามสี่ชั่วโมงเป็นนิจ ไม่มีเวลาที่จะทรงขาดประชุม  แม้เมื่อเริ่มประชวรพระยอดหัวใหญ่ในคราวที่จะสิ้นพระชนม์  มีพระอาการเป็นไข้อยู่แล้วยังอุตส่าห์เสด็จไปประชุมไม่ตรัสบอกแก่สมาชิกที่นั่งในที่ประชุมนั้น  จนพระอาการมากไม่สามารถจะเสด็จได้  สมาชิกในที่ประชุมตกใจพากันไปเยี่ยมประชวรที่วัง  ยังเฝ้าทรงสั่งกำชับวิงวอนขอให้ช่วยทำกันต่อไปอย่าให้เสียราชการเพราะเหตุที่พระองค์ทรงประชวร  ถึงรีชการอื่นๆในหน้าที่อย่างใดที่พอจะทรงทำได้  ก็ตรัสเรียกไปทำในเวลาทรงประชวรอยู่นั้นตามเคย  ถ้าแพทย์แลผู้รักษาพยาบาลทูลทัดทานก็ทรงโทมนัสขัดเคือง  ต้องผ่อนผันถวายให้ทรงทำราชการตามอัธยาศัย  จนพระอาการเพียบหนักไม่สามารถจะทรงทำได้  จึงต้องทรงละราชการได้ ๓ วันก็สิ้นพระชนม์  เมื่อวันที่ ๒๘ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๖๖ พระชันษาได้ ๖๖ ปี  ได้เสด็จอยู่ในตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงการต่างประเทศสืบเนื่องมา ๓๘ ปี ได้ทรงรับราชการในตำแหน่งอื่นนั้น ๑๑ ปี  ประมวลเวลาที่สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการได้ทรงรับราชการประจำตำแหน่งสนองพระเดชพระคุณสืบเนื่องมาใน ๒ รัชกาล  ถึง ๔๙ ปี ในเวลานั้นพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จประทับอยู่ที่พระราชวังสนามจันทร์ ณ พระนครปฐม  ทรงพระอาลัยในสมเด็จพระมาตุลาธิบดียิ่งนัก  รีบเสด็จกลับเข้ามาสรงน้ำจัดการพระศพตามราชประเพณี  ทรงพระกรุณาโปรดฯพระราชทานโกษทองน้อยทรงพระศพเป็นพระเกียรติยศพิเศษ  ประดิษฐานไว้ ณ ตำหนักวังเทวะเวสม์ และทรงบำเพ็ญพระราชกุศลพระราชทานเป็นนิจมา  จนถึงวันที่ ๑๔ ธันวาคม จึงโปรดฯให้เชิญโกษพระศพซึ่งโปรดฯให้ประกอบพระโกษทองใหญ่ตั้งเหนือเวชยันตราชรถแห่พร้อมด้วยกระบวนทหารแลพลเรือนไปพระราชทานเพลิง ณ พระเมรุท้องสนามหลวง สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ได้เสด็จดำรงฐานันดรยศเป็นมหาอำมาตย์เอก รัฐมนตรี องคมนตรี  และเป็นนายทหารพิเศษยศชั้นนายพันเอกมาในรัชกาลที่ ๕ ถึงรัชกาลปัจจุบันนี้  ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯตั้งเป็นสมุหมนตรี  แล้วทรงเลื่อนจากมหาอำมาตย์เอกขึ้นเป็นมหาอำมาตย์นายก(๑)  และพระราชทานยศพิเศษตำแหน่งนายกองตรีในคณะเสือป่าด้วยอีกอย่าง ๑ เครื่องราชอิสริยยศต่างๆ ซึ่งสมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการได้รับพระราชทานตั้งแต่ในรัชกาลที่ ๕ มาจนในรัชกาลปัจจุบันนี้  ได้รับพระราชทานเป็นลำดับมาดังนี้ คือ ในรัชการที่ ๕ เมื่อปีระกา พ.ศ. ๒๔๑๖  ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ เมื่อปีกุน พ.ศ. ๒๔๑๗  ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ มงกุฎสยามชั้นที่ ๒ เมื่อปีมะโรง พ.ศ. ๒๔๒๓  ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ช้างเผือกชั้นที่ ๓ เมื่อปีมะเส็ง พ.ศ. ๒๔๒๔  ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ มงกุฎสยามชั้นที่ ๑ เมื่อปีระกา พ.ศ. ๒๔๒๘  ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ปฐมจุลจอมเกล้า เมื่อปีจอ พ.ศ. ๒๔๒๙  ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ช้างเผือกชั้นที่ ๑ เมื่อปีขาล พ.ศ. ๒๔๓๓  ได้รับพระราชทานเหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา เมื่อปีมะเส็ง พ.ศ. ๒๔๓๖  ได้รับพระราชทานเพิ่มเข็มราชการแผ่นดิน แลเข็มราชการในพระองค์ในเหรียญดุษฎีมาลา เมื่อปีระกา พ.ศ. ๒๔๔๐  ได้รับพระราชทานเหรียญราชินี เมื่อปีชวด พ.ศ. ๒๔๔๓  ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ปฐมจุลจอมเกล้าวิเศษ เมื่อปีฉลู พ.ศ. ๒๔๔๔  ได้รับพระราชทานเหรียญ รัตนภรณ์ชั้นที่ ๒ เมื่อปีมะโรง พ.ศ. ๒๔๔๗  ได้รับพระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๔ ชั้นที่ ๒ เมื่อปีจอ พ.ศ. ๒๔๕๓  ได้รับพระราชทานเหรียญรัตนภรณ์ เลื่อนเป็นชั้นที่ ๑ รัชกาลปัจจุบัน เมื่อปีจอ พ.ศ. ๒๔๕๓  ได้รับพระราชทานเหรียญ รัตนภรณ์ชั้นที่ ๑ เมื่อปีกุน พ.ศ. ๒๔๕๔  ได้รับพระราชทานเหรียญ วชิรมาลา เมื่อปีกุน พ.ศ. ๒๔๕๔  ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ มหาปรมาภรณ์ช้างเผือก เมื่อปีกุน พ.ศ. ๒๔๕๔  ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ รัตนวราภรณ์ เมื่อปีมะโรง พ.ศ. ๒๔๕๙  ได้รับพระราชทานสังวาลลงยาราชาวดี เครื่องราชอิสริยาภรณ์ จุลจอมเกล้า เมื่อปีมะเมีย พ.ศ. ๒๔๖๑  ได้รับพระราชทานดาราประดับเพชรเครื่องราชอิสริยาภรณ์ มหาวชิราภรณ์มงกุฎสยาม นอกจากนี้ได้รับพระราชทานเหรียญและเข็มที่ระลึกต่างๆอย่างชั้นสูงสุดตามพระเกียรติยศอีกหลายอย่าง  รวมทั้งพระชัยวัฒนวราภรณ์ ซึ่งพระราชทานในรัชกาลที่ ๕ .................................................................................................................................................... (๑) ๑ ใน ๒ เท่านั้น  อีกท่านหนึ่งคือ เจ้าพระยายมราช(ปั้น สุขุม)  ตำแหน่งมหาอำมาตย์นายกนี้ เป็นที่สุดของตำแหน่งฝ่ายพลเรือน จากคุณ : กัมม์ - [ 24 มิ.ย. 48 14:10:28 ]

ความคิดเห็นที่ 37 ส่วนเครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ  ซึ่งสมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการทรงได้รับนั้นล้วนชั้นที่ ๑ ทั้งนั้น  จะกล่าวแต่นมประเทศและเครื่องราชอิสริยาภรณ์มีดังต่อไปนี้ ประเทศรุสเซีย  เซนต์อเลกซานเดอร์เนฟสกีประดับเพชร ๑ ประเทศรุสเซีย  เซนต์แอน ๑ ประเทศฝรั่งเศส  เลยองดอนเนอร์ ๑ ประเทศญี่ปุ่น  ดอกโปโลเนีย ๑ ประเทศญี่ปุ่น  อาทิตย์อุทัย ๑ ประเทศปรุสเซีย  นกอินทรีย์แดง ๑ ประเทศปรุสเซีย  มงกุฎปรุสเซีย ๑ ประเทศอิตาลี  เซนต์มอริสลาซารุศ ๑ ประเทศอิตาลี  มงกุฎอิตาลี ๑ ประเทศอังกฤษ  ปริติซเอมไปอาว์ ๑ ประเทศเอาสเตรีย  ลีโอโปลด์ ๑ ประเทศเดนมาร์ก  เดนบรอก ๑ ประเทศสวีเดน  วาซา ๑ ประเทศโปรตุเกศ  เยซูคริสต์ ๑ ประเทศราชบรุนสวิก  เฮนรีธิไลออน ๑ สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ  มีพระโอรสธิดาด้วยหม่อมใหญ่ เทวกุล ณ กรุงเทะพฯ ท.จ.ว.เป็นต้น  และมีหม่อมเจ้า หม่อมราชวงศ์ เป็นพระนัดดา ปนัดดามากหลาย  จะกล่าวพระนามในที่นี้แต่พระองค์เจ้าและหม่อมเจ้าที่เป็นพระโอรสธิดา  ทั้งที่ได้มีตำแหน่งรับราชการ และยังมิได้รับราชการ  และที่สิ้นชีพิตักษัยแล้ว  มีราบพระนามดังนี้ พระโอรสและธิดา ในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ หม่อมเจ้าหญิงอับสรสมาน  ท.จ.ว. เป็นชายาในพระเจ้าพี่ยาเธอ กรมพระจันทบุรีนฤนาถ หม่อมเจ้าหญิงบรรสานสนิท หม่อมเจ้าหญิงพิจิตรจิราภา  ท.จ. เป็นอาจารย์ใหญ่โรงเรียนราชินี หม่อมเจ้าชายสุธาสิโนทัย  ท.จ.ว.,ต.ช.,ต.ม., เป็นมหาอำมาตย์ตรีรับราชการในกระทรวงพระคลังฯ พระองค์เจ้าชายไตรทศประพันธ์  ป.จ.,ป.ช.,ป.ม. เป็นมหาอำมาตย์โท ผู้ทำการแทนเสนาบดีกระทรวงการต่างประเทศ หม่อมเจ้าหญิงจันทรนิภา  เป็นอาจารย์ใหญ่โรงเรียนเบญจมราชาลัย หม่อมเจ้าชายทิศากร  สิ้นชีพิตักษัย หม่อมเจ้าหญิงบังอรรัตน  สิ้นชีพิตักษัย หม่อมเจ้าชายดำรัสดำรง  ต.ช.,ต.ม. เป็นอำมาตย์เอกอุปทูตสยาม ณ กรุงเฮก หม่อมเจ้าชายพงศทินเทพ  จ.ช.,จ.ม. เป็นนายพันโทเสนาธิการกองพลทหารราบบกที่ ๑ หม่อมเจ้าชายเสพยสุมนัส  สิ้นชีพิตักษัย หม่อมเจ้าหญิงทิพยรัตนประภา หม่อมเจ้าหญิงนาราวดี หม่อมเจ้าชายตรีทิเพศพงษ์  จ.ช.,จ.ม. นายพันตรีหัวหน้าแผนกที่ ๑ กรมช่างแสงทหารบก หม่อมเจ้าชายวงศนิรชร  จ.ม.,บ.ช. นายพันตรี หัวหน้าแผนกสำรวจกรมแผนที่ทหารบก หม่อมเจ้าชายมรุพรพันธุ์  สิ้นชีพิตักษัย หม่อมเจ้าหญิงกันดาภา หม่อมเจ้าหญิงดาราจรัสศรี หม่อมเจ้าชายปรีดิเทพยพงศ์ จ.ม.,บ.ช. นายพันโทประจำเสนาธิการทหารบก หม่อมเจ้าหญิงวงศ์ทิพยสุดา หม่อมเจ้าหญิงอัจฉราฉวี หม่อมเจ้าหญิงศรีทศาลัย หม่อมเจ้าชายไตรทิพเทพสุต  จ.ม. นายร้อยโท สำรองราชการกรมช่างแสงทหารบก หม่อมเจ้าชายสุรวุฒิประวัติ  นายร้อยโทประจำกรมตำราทหารบก หม่อมเจ้าหญิงทัศศิธร  สิ้นชีพิตักษัย หม่อมเจ้าชายนิกรเทวัญ  เป็นรองอำมาตย์เอก  ผู้ช่วยมี่ ๑ กระทรวงการต่างประเทศ หม่อมเจ้าชายอนันตนรชัย  นายร้อยตรี นายทหารฝ่ายเสนาธิการ กองพลมหารบกที่ ๑ รักษาพระองค์ หม่อมเจ้าหญิงวิลัยกัญญา  ท.จ. เป็นชายาพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นภาณุพงศ์พิริยเดช หม่อมเจ้าหญิงสุชาดามณี หม่อมเจ้าหญิงสมรศรีโสภา หม่อมเจ้าชายอาทิตย์อุทัย  ศึกษาอยู่ที่ประเทศอังกฤษ หม่อมเจ้าชายเจริญวัยวัฒนา  สิ้นชีพิตักษัย หม่อมเจ้าชายวงศานุวัติ  ศึกษาอยู่ที่ประเทศอังกฤษ หม่อมเจ้าหญิงพวงรัตนประไพ หม่อมเจ้าหญิงแขไขจรัส หม่อมเจ้าชายอัสนีฟ่องฟ้า  เป็นมหาดเล็กรับใช้ หม่อมเจ้าหญิงประภากรณี  สิ้นชีพิตักษัย หม่อมเจ้าชายโชติศรีกฤติกา  เป็นมหาดเล็กรับใช้ หม่อมเจ้าหญิงจีราโรหินี  สิ้นชีพิตักษัย พระประวัติสมเด็จฯพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ที่ได้เก็บเนื้อความมาเรียบเรียงไว้นี้  สาธุชนใดได้อ่านทราบ คงจะมีความ้ห็นเป็นยุติต้องกันว่า  พระองค์ทรงสมบูรณ์ด้วยวุฒิทั้งพระชาติ พระชนม์ แลพระคุณ  ควรนับว่าเป็นบุรุษพิเศษ  ซึ่งพระนามและความดีจะปรากฏอยู่ในพงศาวดารของสยามประเทศตลอดสืบไป  เพราะเหตุที่ได้ทรงปฏิบัติราชการสนองพระเดชพระคุณพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว โดยความสัตย์สุจริตซื่อตรง จงรักภักดี  เพิ่มพูลพระเกียรติยศ ๒ รัชกาล  สมด้วยคาถาพระพุทธภาษิตทรงบริหารว่า "ทุลฺลโภ  ปุริสาชญโญ  น  โส  สพฺพตฺถ  ชายติยตฺถ  โส  ชายตี  ธีโร  ตํ  กุลํ  สุขเมธติ" บุรุษอาชาไนยคือท่านผู้องอาจ  ย่อมหาได้ยาก ย่อมไม่เกิดในที่งปวง  ผู้มีปัญญาอาชาไนยนั้น  เกิดขึ้นในตระกูลใด ตระกูลนั้นย่อมได้ความสุข  ดังนี้ พระประวัติสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการล้วนข้อความสำคัญแต่งยาก  แลเวลาที่แต่งก็มีน้อย  เหตุด้วยพ้องกับการที่ต้องทำสำหรับงานอื่นๆอีกหลายงาน ข้าพเจ้าได้เรียบเรียงเต็มสติปัญญาสามารถ  แลด้วยความเคารพรักใคร่ในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธฯ พระองค์นั้นเป็นกำลัง  ตั้งใจแต่งแต่ล้วนข้อความซึ่งเห็นว่าเป็นความจริงข้อสำคัญในเรื่องพระประวัติ  ข้าพเจ้ายังนึกกริ่งเกรงว่าความที่ข้าพเจ้าเรียบเรียง บางทีจะยังบกพร่องหรือวิปลาศคลาดเคลื่อนได้บ้าง  ภ้าเป็นเช่นนั้นขออภัยแด่ท่านทั้งหลายด้วย .................................................................ดำรงราชานุภาพ............................................................ ..................................................วันที่ ๑๑ ธันวาคม พระพุทธศักราช ๒๔๖๖........................................... (คัดจากหนังสือพระประวัติ สมเด็จฯกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ  กับเทศนา เทวธรรมกถา ของสมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ) แก้ไขเมื่อ 24 มิ.ย. 48 14:13:43 แก้ไขเมื่อ 24 มิ.ย. 48 14:12:29 จากคุณ : กัมม์ - [ 24 มิ.ย. 48 14:10:49 ]

ความคิดเห็นที่ 38 จบแล้วครับ จากคุณ : กัมม์ - [ 24 มิ.ย. 48 14:11:34 ]

ความคิดเห็นที่ 39 ตามอ่านจนจบเช่นกันค่ะ เข้ามาอ่านทุกวันเรย ขอชมคุณกัมม์ค่ะว่าขยันพิมพ์มาให้อ่านกัน ขอบคุณมากค่ะที่ให้ความรู้และสิ่งดีๆ ว่าแต่เรื่องหน้าเป็นเรื่องของท่านใดคะ จากคุณ : พัชร์เฟื่อง - [ 24 มิ.ย. 48 23:21:00 ]

ความคิดเห็นที่ 40 ขอบคุณคุณกัมม์นะคะ save ไว้ในเครื่องแล้วค่ะ จากคุณ : little kitty - [ 25 มิ.ย. 48 15:47:43 ]

ความคิดเห็นที่ 41 สวัสดีครับ คุณพัชร์  คุณ kitty ตอนต่อไปเอาเป็นพระราชหัตถ์ซ้ายนะครับ พระองค์ท่านไมjได้ทรงแต่งพระประวัติของพระองค์เองไว้ ต้องเก็บจากพระนิพนธ์หลายๆเรื่อง จึงค่อนข้างจะยาว ขอแบ่งเป็นตอนๆนะครับ  คลิ๊กที่นี้ http://www.pantip.com/cafe/library/topic/K3569691/K3569691.html มีเกร็ดประวัติศาสตร์  ความรู้ และความสนุกสนานมากมายครับ จากคุณ : กัมม์ - [ 27 มิ.ย. 48 12:15:51 ]

ความคิดเห็นที่ 42 ที่(ขยัน)พิมพ์เพราะ ๑.ใช้เวลาที่ว่างๆให้เกิดประโยชน์กับผู้อื่น ๒.สนองพระเดชพระคุณและพระประสงค์ของเสด็จในกรมองค์ผู้ทรงพระนิพนธ์ที่จะทรงเผยแพร่ความรู้ ๓.เนื่องจากพระราชดำรัสองค์หนึ่งที่ว่า "เมื่อรู้แล้ว ก็บอกให้คนอื่นได้รู้บ้าง" จากคุณ : กัมม์ - [ 27 มิ.ย. 48 14:29:10 ]

ความคิดเห็นที่ 43 คุณกัมม์ อึดมากค่ะ สุดยอดๆ จากคุณ : คุโร่คุง - [ 2 ก.ค. 48 20:09:19 ]

ความคิดเห็นที่ 44 มิได้ มิได้ มิได้สุดยอด ไอ้เรามันเกิดมาโง่  ไม่มีความสามารถที่จะแต่งเรื่องต่างๆได้ ก็ต้องอาศัยความอึดนี่แหละครับทดแทนกันไป จากคุณ : กัมม์ - [ 6 ก.ค. 48 18:49:34 ]