L2490194 }} เรื่องเล่าจากล้านนา(เฝ้าหน้าวัด ตอน" ก็มันอยากรู้อ่ะ") {{ [35up club]

ความคิดเห็นที่ 2

รูปหล่อสัตว์หิมพานต์ โดย รุ่งอรุณ กุลธำรง

ในปัจจุบันบริเวณบนพื้นฐานไพที (ไพที คือพื้นที่รอง) ของประสาทพระเทพบิดรในวัดพระศรีรัตนศาสดาราม พระบรมมหาราชวัง มีสิ่งประดับตกแต่งหลายอย่าง อย่างหนึ่งที่ดูเด่นวิจิตรงดงาม คือ รูปหล่อสัตว์หิมพานต์

รูปหล่อสัตว์หิมพานต์ดังกล่าว มีทั้งหมด ๗ ชนิด ชนิดละ ๒ รูป รวมทั้งสิ้น ๑๔ รูป ทั้งหมดมีกิริยายืนด้วยขา ๒ ขา กล่าวคือ

๑. รูปหล่อสิงหพานร มีลักษณะร่างกายท่อนบนเป็นพระยาวานร หัวสวมมงกุฎ มือทั้งสองอยู่ระดับอกกุมกระบอง ร่างกายท่อนล่างเป็นราชสีห์

๒. รูปหล่ออัปสรสีห์ มีลักษณะร่างกายท่อนบนเป็นนางฟ้า หัวสวมมงกุฎ พนมมืออยู่ระดับอก ร่างกายท่อนล่างเป็นราชสีห์

๓. รูปหล่อเทพนรสิงห์ มีลักษณะร่างกายท่อนบนเป็นเทวดา หัวสวมมงกุฎ มือข้างหนึ่งเท้าที่บั้นเอว มืออีกข้างหนึ่งถือกิ่งไม้ชูระดับอก ร่างกายท่อนล่างเป็นราชสีห์

๔. รูปหล่อเทพปักษี มีลักษณะร่างกายท่อนบนเป็นเทวดา หัวสวมมงกุฎ มือข้างหนึ่งถือพระขรรค์ มืออีกข้างหนึ่งยกขึ้นจีบระดับอก ร่างกายท่อนล่างเป็นนก

๕. รูปหล่ออสุรปักษี มีลักษณะร่างกายท่อนบนเป็นยักษ์ หัวสวมมงกุฎหางไหล (หางไหล คือชื่อลาย) มือข้างหนึ่งเท้าที่บั้นเอว มืออีกข้างหนึ่งยื่นไปข้างหน้าเล็กน้อยอยู่ระดับเอว ร่างกายท่อนล่างเป็นนก

๖. รูปหล่ออสุรวายุภักษ์ มีลักษณะร่างกายท่อนบนเป็นยักษ์ หัวสวมมงกุฎ มือทั้งสองอยู่ระดับอก กุมกระบองเกลียว ร่างกายท่อนล่างเป็นนก

๗. รูปหล่อกินนร มีลักษณะร่างกายท่อนบนเป็นมนุษย์เพศชาย หัวสวมมงกุฎ มือข้างหนึ่งยกขึ้นระดับอก มืออีกข้างหนึ่งเท้าที่บั้นเอว ร่างกายท่อนล่างเป็นนก

รูปหล่อสัตว์หิมพานต์เหล่านี้ กล่าวกันว่าพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประดิษฐวรการ (หม่อมเจ้าชายดิศ) พระองค์เจ้าหลานเธอในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ผู้บังคับบัญชากรมช่างสิบหมู่ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ปั้นหุ่นและหล่อโลหะปิดทอง เมื่อ พ.ศ. ๒๔๒๒

รูปหล่อสัตว์หิมพานต์ทั้ง ๗ ชนิด แต่ละชนิดล้วนเป็นการผสมผสานกันระหว่างสัตว์ ๒ ชนิดทั้งสิ้น กล่าวคือ

- พระยาวานรกับราชสีห์ คือ สิงหพานร

- อัปสรกับราชสีห์ คือ อัปสรสีห์

- เทวดากับราชสีห์ คือ เทพนรสิงห์

- เทวดากับนก คือ เทพปักษี

- ยักษ์กับนก คือ อสุรปักษี

อสุรวายุภักษ์

- มนุษย์ (ชาย) กับนก คือ กินนร

ช่างโบราณได้ปั้นหล่อรูปสัตว์นี้ขึ้นมาตามอุดมคติที่เกิดจากแรงบันดาลใจเกี่ยวกับสัตว์หิมพานต์ในป่าหิมพานต์ในเรื่องไตรภูมิ สืบทอดต่อกันมาจนกระทั่งมีสัตว์หิมพานต์ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์เพิ่มมากขึ้นกว่า ๗๐ ชนิด อันได้แก่ ครุฑ นกหัสดิน หงส์ นกทัณฑิมา เหมราช คชสีหะ มัจฉานุ อสุรปักษา ม้ารีศ นาคาปักษิณ สางแปรง สินธุปักษี พานรมฤค ไกรเทพปักษี สีหสุบรรณ เป็นต้น ดังปรากฏหลักฐานในภาพสัตว์หิมพานต์จากสมุดไทยดำของหอสมุดแห่งชาติ ในสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวซึ่งมีการผูกหุ่นรูปสัตว์หิมพานต์เข้ากระบวนแห่พระบรมศพและพระศพเจ้านายบางพระองค์

สัตว์หิมพานต์ต่าง ๆ นั้นเป็นส่วนประกอบส่วนหนึ่งของศิลปะไทย อาทิ ภาพจิตรกรรมฝาผนังในวัดต่าง ๆ รูปแกะสลักไม้ รูปปูนปั้น รูปหล่อ ตู้ลายรดน้ำ ภาพในสมุดไทย เครื่องตกแต่งประดับอาคาร

รูปหล่อสัตว์หิมพานต์ทั้ง ๗ ชนิดบนฐานไพทีปราสาทพระเทพบิดร จึงมิได้เป็นเพียงเครื่องประดับ ตกแต่งปราสาทพระเทพบิดรเท่านั้น แต่ยังได้แสดงให้เห็นถึงภูมิปัญญาของช่างสิบหมู่ที่ได้บูรณาการองค์ความรู้ของไทยในอดีตเกี่ยวกับสัตว์หิมพานต์ แล้วจินตนาการ แสดงออกในงานช่างเขียน ช่างปั้น ช่างหล่อ ช่างรัก สร้างสรรค์เป็นรูปหล่อสัตว์หิมพานต์ อันเป็นมรดกทรัพย์สินทางปัญญาการช่างของไทยสู่อนุชนชาวไทย เพื่อเป็นศิลปวัฒนธรรมไทยสืบไป

วันที่ ๒๒ เมษายน ๒๕๔๕

จากคุณ : อีกาสีขาว - [ 9 ต.ค. 46 17:35:44 ]