พระราชพิธีที่เกี่ยวข้องกับการครองราชย์

นับแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยาเป็นต้นมา พระราชพิธีที่เกี่ยวข้องกับการครองราชย์ของพระมหากษัตริย์ จะเป็นพระราชพิธีราชาภิเษกหรือปราบดาภิเษกเพื่อขึ้นเป็นกษัตริย์ แต่พระราชพิธีที่นับปีการครองราชย์และมีการฉลองสมโภชนั้น เป็นสิ่งที่ริเริ่มขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ แห่งราชวงศ์จักรีนี้เอง

ธรรมเนียมการเฉลิมฉลองการครองสิริราชสมบัตินั้น ได้แนวคิดจากงานฉลองครบรอบ ๒๕ ปี (silver jubilee) ครบรอบ ๕๐ ปี (golden jubilee) หรือครบรอบ ๖๐ ปี (diamond jubilee) แห่งการครองราชย์ของกษัตริย์ทางยุโรป ตลอดจนเป็นแนวคิดที่มาจากทางจีนในการฉลองอายุครบรอบต่างๆ เป็นดังงานเฉลิมพระชนมพรรษาอย่างใหญ่กว่าที่จัดโดยทั่วไป เช่น ครบรอบพระชนมายุได้ ๖๐ พรรษา

ครั้งแรกที่มีบันทึกถึงพระราชพิธีในลักษณะนี้คือในงาน "เฉลิมพระชนมพรรษา ๖๐" ของรัชกาลที่ ๔ ดังที่บันทึกในพระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๔ ฉบับเจ้าพระยาทิพากรวงศ์ฯ ดังนี้

"ครั้นมาถึงเดือนสิบเอ็ด ทรงพระราชดำริห์ว่า พระชัณษาครบเต็มบริบูรณหกสิบ จะทำการเฉลิมพระชัณษาอย่างใหญ่เหมือนอย่างเจ้าแผ่นดินเมืองจีนเมืองยุโรปเขาก็ทำเป็นการใหญ่ตามวิไสยเฃา เมื่อเวลาครบหกปี จึงโปรดเกล้าให้ตั้งสวดพระพุทธมนต์ มีธรรมเทศนาณเดือนสิบเอ็จแรมค่ำหนึ่งแรมสองค่ำแรมสามค่ำวันพุฒเดือนสิบเอ็จแรมสี่ค่ำ [คือระหว่างวันที่ ๑๖-๑๙ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๐๗] พระฤกษได้สรงน้ำพระมุรธาภิเศก พระบรมวงษานุวงษท่านเสนาบดีฃ้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อย คิดกันทำการฉลองพระเดชพระคุณเพื่อจะให้พระชนมายุเจริญนาน จึงป่าวร้องบอกกล่าวกันทั้งกรุงเทพมหานครแลหัวเมืองปากใต้ฝ่ายเหนือใน พระราชอาณาจักรกรุงเทพมหานคร...การเฉลิมพระชัณษาครั้งนั้นทั่วหัวเมืองแลในพระราชอาณาจักร กงสุลฝ่ายสยามที่ได้ทรงตั้งไปอยู่เมืองต่างประเทศรู้เหตุแต่เดิมก็มีหนังสือถามเฃ้ามาว่าวันไร เจ้าพนักงานก็ได้บอกออกไป กงสุลเหล่านั้นก็ทำตามนิไสยเฃา ก็เป็นพระราชกุศลใหญ่คราวหนึ่ง..."๑

ในรัชกาลต่อมาจึงได้ใช้พระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษาครบ ๖๐ พรรษา ในครั้งนี้เป็นแนวทางสืบมาจนปัจจุบัน๒

แต่พระราชพิธีที่เกี่ยวข้องกับการครองราชย์โดยแท้จริงเริ่มในครั้งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ เมื่อวันที่ ๑๕ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๒๖ คือ

พระราชพิธีสมภาคาภิเษกเท่ารัชกาลที่ ๒ ทรงครองสิริราชสมบัตินานเท่าพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เป็นเวลา ๑๖ ปี เท่ากันทั้งจำนวนปี เดือน และวัน กำหนดการพระราชพิธีระหว่างวันที่ ๑๔-๑๙ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๒๖

ในรัชกาลนี้ยังมีพระราชพิธีที่เกี่ยวข้องกับการครองราชย์นอกเหนือจากครั้งนี้ต่อมาอีก ๙ ครั้งด้วยกัน ดังรายละเอียดต่อไปนี้

พระราชพิธีสมภาคาภิเษกเท่ารัชกาลที่ ๔ ทรงครองสิริราชสมบัตินานเท่าพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นเวลา ๑๘ ปี เท่ากันทั้งจำนวนวัน เดือน ปี ในวันที่ ๒ เมษายน พ.ศ. ๒๔๒๙ กำหนดให้จัดการเป็นมงคลราชพิธีพิเศษระหว่างวันที่ ๓๐ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๒๘ ถึง ๑๐ เมษายน พ.ศ. ๒๔๒๙

พระราชพิธีสมโภชสิริราชสมบัติเสมอด้วยรัชกาลที่ ๒ ทวีคูณ เนื่องในวโรกาสที่ทรงครองสิริราชสมบัติเสมอด้วยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยเป็น ๒ เท่า เป็นเวลา ๓๑ ปี ในวันที่ ๑๙ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๓๑ กำหนดการพระราชพิธีบำเพ็ญพระราชกุศลระหว่างวันที่ ๑๗-๑๙ กรกฎาคม และในวันที่ ๒๗ กรกฎาคม ปีเดียวกัน ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดกระบวนแห่อัญเชิญพระบรมอัฐิพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยไปประดิษฐานในพระอุโบสถวัดอรุณราชวราราม

พระราชพิธีรัชดาภิเษก เนื่องในวโรกาสที่ทรงครองสิริราชสมบัติครบ ๒๕ บริบูรณ์๓ กำหนดการพระราชพิธีเป็น ๒ ครั้ง ครั้งแรก ครบรอบ ๒๕ ปี ที่ทรงครองราชย์ ตั้งแต่วันที่ ๑ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๑๑ ถึง ๒ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๓๖ กำหนดการพระราชพิธีระหว่างวันที่ ๓๐ กันยายน ถึง ๒ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๓๖ ณ พระราชวังบางปะอิน พระนครศรีอยุธยา เป็นการบำเพ็ญพระราชกุศลอุทิศถวายแด่สมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราชเจ้าทุกพระองค์ จำนวน ๓๘ องค์ และทรงสร้างเหรียญรัชดาภิเษกพระราชทานแก่พระบรมวงศานุวงศ์และข้าทูลละอองธุลีพระบาท

พระราชพิธีรัชดาภิเษก ครั้งที่ ๒ เป็นการครบรอบ ๒๕ ปี นับแต่ประกอบพิธีบรมราชาภิเษก ตั้งแต่วันที่ ๑๑ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๑๑ ถึง ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๓๖ กำหนดการพระราชพิธี ระหว่างวันที่ ๑-๘ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๓๖ ณ พระบรมมหาราชวัง

พระราชพิธีสมภาคาภิเษกเท่ารัชกาลที่ ๑ เนื่องในวโรกาสที่ทรงครองสิริราชสมบัตินานเท่าพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช เป็นเวลา ๒๘ ปี หรือ ๑๐,๐๑๕ วัน ในวันที่ ๓ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๓๘

พระราชพิธีสมภาคาภิเษกเท่ารัชกาลที่ ๓ เนื่องในวโรกาสที่ทรงครองสิริราชสมบัตินานเท่าพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นเวลา ๒๘ ปี ในวันที่ ๑๒ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๓๘ กำหนดการพระราชพิธีระหว่างวันที่ ๙-๑๔ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๓๘ และทรงพระราชอุทิศปัจจัยจำนวน ๒๘๐ ชั่ง หรือ ๒๒๔,๐๐๐ บาท เพื่อปฏิสังขรณ์พระวิหารหลวงวัดสุทัศน์ ที่สร้างในรัชกาลที่ ๓ นี้

พระราชพิธีสมโภชสิริราชสมบัติเสมอด้วยรัชกาลที่ ๔ ทวีคูณ เนื่องในวโรกาสที่ทรงครองสิริราชสมบัติเสมอด้วยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็น ๒ เท่า เป็นเวลา ๓๖ ปี หรือ ๑๒,๗๔๔ วัน ในวันที่ ๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๔๖ กำหนดการพระราชพิธีระหว่างวันที่ ๓-๔ ตุลาคม และวันที่ ๑๕-๑๗ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๔๖ โดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้รวมการมงคลราชพิธีเฉลิมสิริราชสมบัติเป็นงานเดียวกับการพระราชพิธีฉัตรมงคลในเดือนพฤศจิกายน เรียกชื่อว่า "พระราชพิธีทวิธาภิเษก"

พระราชพิธีรัชมงคล เนื่องในวโรกาสที่ทรงครองสิริราชสมบัติครบ ๔๐ ปี เสมอด้วยสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ แห่งกรุงศรีอยุธยา กำหนดการพระราชพิธีระหว่างวันที่ ๓๐ พฤศจิกายน ถึง ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๕๐ ณ พระราชวังหลวง จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

พระราชพิธีรัชมังคลาภิเษก เนื่องในวโรกาสที่ทรงครองสิริราชสมบัติยาวนานกว่าพระมหากษัตริย์ทุกพระองค์ในประวัติศาสตร์ไทย กำหนดการพระราชพิธีระหว่างวันที่ ๑๑-๑๘ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๕๑

หลังจากนั้นก็มิได้มีงานเฉลิมฉลองสมโภชเช่นนี้อีกเลย จนในรัชกาลปัจจุบันนี้



อ้างอิง

๑ พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๔ ฉบับเจ้าพระยาทิพากรวงศ์ฯ (ขำ บุนนาค), กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์ต้นฉบับ, ๒๕๔๗, น. ๒๗๑-๒๗๓.

๒ ศิรินันท์ บุญศิริ. "พระราชพิธีสำคัญในพระมหากษัตริย์สองรัชกาล : พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาจุฬาลงกรณ์ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช," ใน เอกสารประกอบการสัมมนาทางวิชาการเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ในการฉลองสิริราชสมบัติครบ ๕๐ ปี เรื่องราชอาณาจักรไทยในรอบ ๕ ทศวรรษแห่งการครองราชย์ วันที่ ๗-๙ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๓๙ ณ โรงแรมรอยัลริเวอร์ กรุงเทพมหานคร. น. ๓.

๓ มีพระมหากษัตริย์ในราชวงศ์จักรีที่ครองราชย์นานเกิน ๒๕ ปีดังนี้ รัชกาลที่ ๑, ๒, ๓, ๔, ๕ และ ๙