PANTIP.COM : Y11086097 ขอปรึกษาเรื่องการเจริญสติในชีวิตประจำวัน []

ความคิดเห็นที่ 12

-- ความเดิมจากตอนที่แล้ว "จะเจริญสติในชีวิตประจำวันอย่างไร" --

ก่อนจะอธิบายว่าจะเจริญสติในชีวิตประจำวันอย่างไร ผมขออนุญาตอธิบายก่อนว่า ทำไมการเจริญสติจึงทำให้พ้นทุกข์ได้

พระพุทธองค์ทรงอธิบายเหตุแห่งทุกข์ไว้หลายแบบ สรุปความจากสังโยชน์สิบประการคือ ความเชื่อว่ากายใจนี้เป็นตัวเรา (ความเชื่อผิดต่อกายใจ = สักกายทิฏฐิ) กับความยึดมั่นว่ากายใจนี้เป็นของเรา (ความกำหนัดต่อกายใจ) เมื่อหลงเชื่อหลงยึดมั่นจึงเกิดความอยาก เมื่อเกิดความอยากจึงดิ้นรน เมื่อสมหวังก็เกิดความอยากแบบใหม่ เมื่อไม่สมหวังก็ทุกข์

ส่วนสาเหตุของความเชื่อและความยึดมั่นก็คือ การที่จิตไม่รู้ความเป็นจริงของธรรมชาติ (อวิชชา) ว่ากายใจนี้ไม่ใช่ตัวตนของใคร (อนัตตา) ว่ากายใจนี้เป็นสิ่งที่ดำรงอยู่เองไม่ได้ (ทุกขัง) ว่ากายใจนี้เปลี่ยนแปลงไปตลอดเวลา (อนิจจัง รวมเรียกว่าไตรลักษณ์)

การเจริญสติคือการฝึกจิตใจให้มีคุณภาพที่จะรับรู้ความจริงว่าลักษณะแท้ของกายใจคือไตรลักษณ์ โดยเมื่อรับรู้ความเป็นจริงมากพอจนเกิดปัญญาแล้ว จิตจะละความเชื่อผิด ความยึดมั่นผิดได้ แล้วเกิดปรากฎการณ์ "เมื่อรู้ตามเป็นจริงจึงเบื่อหน่าย เมื่อเบื่อหน่ายจึงคลายกำหนัด เมื่อคลายกำหนัดจึงหลุดพ้น"

การเจริญสติในชีวิตประจำวันต้องทำอย่างไร

ขออนุญาตยกคำสอนของพระพุทธองค์ให้คุณดอยศึกษาเป็นหลักก่อน โดยเป็นข้อความสรุปจากตอนต้นของสติปัฏฐานสูตร

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย หนทางนี้เป็นที่ไปอันเอก เพื่อความบริสุทธิ์ของเหล่าสัตว์ เพื่อล่วงความโศกและปริเทวะ เพื่อความดับสูญแห่งทุกข์และโทมนัส เพื่อบรรลุธรรมที่ถูกต้อง เพื่อทำพระนิพพานให้แจ้ง หนทางนี้ คือ สติปัฏฐาน ๔ ประการ ๔ ประการเป็นไฉน?
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภิกษุในพระธรรมวินัยนี้
พิจารณาเห็นกายในกายอยู่ มีความเพียร มีสัมปชัญญะ มีสติ กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้ ๑
พิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาอยู่ มีความเพียร มีสัมปชัญญะ มีสติ กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้ ๑
พิจารณาเห็นจิตในจิตอยู่ มีความเพียร มีสัมปชัญญะ มีสติ กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้ ๑
พิจารณาเห็นธรรมในธรรมอยู่มีความเพียร มีสัมปชัญญะ มีสติ กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้ ๑

และขออนุญาตยกรายละเอียดการฝึกจากบทการฝึกสัมปชัญญ (สัมปปชัญญบรรพ)

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อีกประการหนึ่ง ภิกษุเป็นผู้กระทำสัมปชัญญะ ในการก้าวไปและถอยกลับในการแลไปข้างหน้าและเหลียวซ้ายเหลียวขวา ในการคู้อวัยวะเข้าและเหยียดออก ในการทรงผ้าสังฆาฏิ บาตร และจีวร ในการกิน ดื่ม เคี้ยว ลิ้ม ในการถ่ายอุจจาระ และปัสสาวะ ในเวลาเดิน ยืน นั่ง นอน หลับ ตื่น พูด นิ่ง

ดังพรรณนามาฉะนี้
ภิกษุย่อมพิจารณาเห็นกายในกายภายในบ้าง พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกบ้าง พิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง
พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในกายบ้าง พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในกายบ้าง พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง ย่อมอยู่
อนึ่ง สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า กายมีอยู่ ก็เพียงสักว่าความรู้ เพียงสักว่าอาศัยระลึกเท่านั้น เธอเป็นผู้อันตัณหาและทิฐิไม่อาศัยอยู่แล้ว และไม่ถือมั่นอะไร ๆ ในโลก
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุชื่อว่า พิจารณาเห็นกายในกายอยู่ ฯ

และจากบทการฝึกสติกับจิต (จิตตานุปัสสนา)

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นจิตในจิตอยู่อย่างไรเล่า ?
ภิกษุในธรรมวินัยนี้ จิตมีราคะ ก็รู้ชัดว่า จิตมีราคะ หรือจิตปราศจากราคะ ก็รู้ชัดว่า จิตปราศจากราคะ
จิตมีโทสะ ก็รู้ชัดว่า จิตมีโทสะ หรือจิตปราศจากโทสะ ก็รู้ชัดว่าจิตปราศจากโทสะ
หรือจิตมีโมหะ ก็รู้ชัดว่า จิตมีโมหะ หรือจิตปราศจากโมหะ ก็รู้ชัดว่า จิตปราศจากโมหะ
จิตหดหู่ ก็รู้ชัดว่าจิตหดหู่ หรือจิตฟุ้งซ่าน ก็รู้ชัดว่าจิต ฟุ้งซ่าน
จิตเป็นมหรคต ก็รู้ชัดว่า จิตเป็นมหรคต จิตไม่เป็นมหรคต ก็รู้ชัดว่า จิตไม่เป็นมหรคต
จิตมีธรรมอื่นยิ่งกว่า ก็รู้ชัดว่า จิตมีธรรมอื่นยิ่งกว่า หรือจิตไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า ก็รู้ชัดว่า จิตไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า จิตตั้งมั่น ก็รู้ชัดว่า จิตตั้งมั่น
หรือจิตไม่ตั้งมั่น ก็รู้ชัดว่า จิตไม่ตั้งมั่น จิตหลุดพ้น ก็รู้ชัดว่า จิตหลุดพ้น หรือจิตยังไม่หลุดพ้น ก็รู้ชัดว่า จิตยังไม่หลุดพ้น ดังพรรณนามาฉะนี้
ภิกษุย่อมพิจารณาเห็นจิตในจิตภายในบ้าง พิจารณาเห็นจิตในจิตภายนอกบ้าง พิจารณาเห็นจิตในจิตทั้งภายในทั้งภายนอกบ้าง พิจารณาเห็นธรรมคือ ความเกิดขึ้นในจิตบ้าง พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในจิตบ้าง พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้น ทั้งความเสื่อมในจิตบ้าง ย่อมอยู่
อนึ่ง สติของเธอตั้งมั่นอยู่ว่า จิตมีอยู่ ก็เพียงสักว่าความรู้ เพียงสักว่าอาศัยระลึกเท่านั้น เธอเป็นผู้อันตัณหาและทิฐิไม่อาศัยอยู่แล้ว และไม่ถือมั่นอะไรในโลก
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อย่างนี้แล ภิกษุชื่อว่าพิจารณาเห็นจิตในจิตอยู่ ฯ

เพื่อไม่ให้ความเห็นนี้ยาวเกินไป จึงขออนุญาตขยายความต่อในตอนหน้านะครับ

การตั้งคำถามของคุณดอยนั้นเข้าเป้ามาก แสดงถึงความมีปัญญาดี หากปัญญาประกอบด้วยความเพียรอย่างเพียงพอ ความเจริญในธรรมย่อมเป็นที่หวังได้ ดังพุทธสุภาษิตว่า "บุคคลล่วงทุกข์ได้ ด้วยความเพียร"

ขออนุโมทนาในมหากุศลที่กำลังเกิดขึ้นนะครับ _/\_

จากคุณ : จุ๊

เขียนเมื่อ : 20 ก.ย. 54 11:11:02

ความคิดเห็นที่ 14

-- ความเดิมจากตอนที่แล้ว "การฝึกสติในชีวิตประจำวันทำอย่างไร" --

เมื่อเข้าใจเหตุผลและเกิดศรัทธาในการฝึกฝนแล้ว ควรทราบว่าหลักในการเจริญสติที่พระพุทธองค์ตรัสไว้คือ

ต้องฝึกจิตให้มีคุณภาพในการรับรู้ความจริง โดยฝึกให้สติมีฐานใดฐานหนึ่งในสี่ฐานเป็นเครื่องอยู่ (วิหารธรรม) แล้วตามรู้อยู่กับสิ่งนั้น ด้วยความเพียร ด้วยความตั้งมั่นรู้ (สัมปชัญญะ) ด้วยความระลึกรู้ (สติ) จนสามารถละความชอบใจ (อภิชฌา) ไม่ชอบใจ (โทมนัส) ในสิ่งต่างๆ ออกได้ ทำให้จิตมีความเป็นกลางในการรับรู้ (ไม่รับรู้ด้วยอคติ หรือฉันทาคติ)

เมื่อจิตมีคุณภาพในการรับรู้ความจริงแล้ว จิตจะเริ่มเห็นความจริงอันละเอียดปราณีต ความจริงที่ซ่อนเร้นอยู่ไม่ให้เรารับรู้มานานแสนนาน ว่าส่วนต่างๆ ของกายไม่ใช่กายเดียวกันรวด กายกับจิตไม่ใช่สิ่งเดียวกัน จิตชนิดต่างๆ เช่น จิตโลภ จิตโกรธ จิตหลง จิตคิด จิตรับรู้ ไม่ใช่สิ่งเดียวกัน

และจะเริ่มรับรู้ว่ากายที่เรากำลังรับรู้อยู่นี้ มีความเกิดขึ้น แล้วมีความเสื่อมสลายไปดับไปอยู่ตลอดเวลา และรับรู้ความจริงว่าจิตที่เรากำลังรับรู้นี้ ก็มีความเกิดขึ้น แล้วมีความเสื่อมสลายไปดับไปอยู่ตลอดเวลา ไม่ใช่กายมีความต่อเนื่องรวดตั้งแต่เกิดจนตาย ไม่ใช่จิตมีความต่อเนื่องรวดตั้งแต่อดีตชาติถึงปัจจุบันและอนาคต

รายละเอียดการฝึกเจริญสติในชีวิตประจำวัน

การฝึกสติให้ได้ผล จำเป็นต้องดำเนินตามแนวทางการศึกษาที่พระพุทธองค์ตรัสไว้ นั่นคือ ไตรสิกขา อันประกอบด้วย ศีลสิกขา จิตตสิกขา ปัญญาสิกขา (อันเป็นสิ่งเดียวกับ มรรค อันมีองค์แปดประการ)

== ศีลสิกขา ==

ศีล แปลว่า ปกติ การฝึกฝนศึกษา (สิกขา=ศึกษา) ในเรื่องศีล ก็เพื่อให้เกิดความปกติของจิต อันเป็นฐานให้ศึกษาเรื่องจิตและเรื่องปัญญาต่อไป ดังนั้นควรตั้งใจมั่นให้ดี (ความหมายเดียวกับอธิษฐาน) ว่าเราจะศึกษาฝึกฝนการรักษาศีล ตั้งใจงดเว้นการเบียดเบียนผู้อื่น (ศีล 4 ข้อแรก) และการเบียดเบียนตนเอง (ศีลข้อ 5) โดยฝึกฝนอดกลั้นกายวาจาจากการเบียดเบียนให้ได้

เมื่อสามารถอดกลั้นการเบียดเบียนได้บ้างแล้ว ควรฝึกฝนศึกษาในศีลขั้นละเอียด คืออินทรียสังวรณ์ศีล โดยคอยสังเกตการกระทบทางทวารทั้งหก (ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ) ว่าเมื่อกระทบอารมณ์ใดแล้ว จิตเกิดหวั่นไหวเป็นความชอบความไม่ชอบ แล้วเกิดความอยากได้ความไม่อยากได้ (ตัณหา ราคะ โทสะ) ผลักดันให้กายและวาจากระทำการละเมิดศีล

เช่นเมื่อตาเห็นภาพ หูได้ยินเสียง กายรับสัมผัส ในสิ่งที่ไม่ชอบใจ แล้วจิตที่หวั่นไหวก็ผลักดันร่างกายให้ลงมือทำร้าย (เช่นยุงกัด ตบยุง) หากคอยฝึกเฝ้าสังเกตการกระทบทางทวารแล้ว "รู้ทัน" ความชอบใจความไม่ชอบใจ ความหวั่นไหวของจิตจะลดลง และสามารถเกิดสติยับยั้งการเบียดเบียนได้ ทำให้การอธิษฐานรักษาศีลสำเร็จได้ง่ายขึ้น ง่ายขึ้น จนเกิดความปกติของจิตมากขึ้น มากขึ้น

== จิตตสิกขา ==

การฝึกฝนศึกษาในเรื่องจิต ได้แก่สมถะ (ความพอเพียงของจิต) และวิปัสสนา (ความรู้ตามจริง) มีจุดมุ่งหมายให้จิตมีกำลังเกิดสมาธิ จนเกิดความตั้งมั่นของจิตในการรับรู้กายใจ (รู้ตัว=สัมปชัญญะ) ตรงตามความจริง

การฝึกสมถะควรทำในสองส่วน คือ การฝึกฝนในรูปแบบตอนเช้าและตอนเย็น ได้แก่ สวดมนต์ นั่งสมาธิ เดินจงกรม เป็นการการซ้อมเพิ่มกำลังของจิต ควรอย่างยิ่งที่จะอธิษฐานว่าจะสร้างวินัยให้ตัวเองในการฝึกฝนทุกวันไม่ให้ขาด อธิษฐานย้ำซ้ำๆ ทุกวันในทำนองว่า "ชีวิตเป็นของน้อย โอกาสได้ปฏิบัติธรรมเป็นลาภใหญ่ ข้าพเจ้าจักรีบลุกจากการตื่นนอนขึ้นมาสวดมนต์ นั่งสมาธิ เดินจงกรม ทุกวัน ครั้งละ 10 นาทีเป็นอย่างน้อย และข้าพเจ้าจะสู้กับความเหนื่อยง่วง ฝึกฝนทั้งสามอย่างก่อนนอนอย่างน้อย 10 นาที" แล้วค่อยเพิ่มเวลาในการคำอธิษฐานอย่างช้าๆ อธิษฐานแล้วพยายามทำให้ได้

ส่วนที่สองคือฝึกสติตลอดทั้งวัน ในเวลาที่ไม่ต้องคิดเรื่องงาน หรือในเวลาที่ต้องการพักความคิดจากการทำงาน แนะนำให้ทำชั่วโมงละครั้งเป็นอย่างน้อย ครั้งละสองสามนาทีกำลังดี ส่วนในเวลาตอนเช้าเดินทางไปทำงาน และตอนเย็นเดินทางกลับบ้าน ควรหาทางฝึกตลอดเวลา ส่วนเมื่อกลับถึงบ้านแล้ว ควรหาทางฝึกเนืองๆ เตือนตัวเองทุก 15 นาทีว่าเรากำลังฝึกสติอยู่หรือเปล่า

องค์ประกอบสำคัญของการฝึกสติ คือเพียรค้นหาเครื่องอยู่อันสบายของจิตให้พบ (วิหารธรรมของจิต) โดยจิตที่ไม่เคยฝึกนั้นจะเหมือนเด็กเร่ร่อนไร้บ้าน เที่ยวหาสิ่งโน้นสิ่งนี้เพื่อความอยู่รอดไปวันๆ จะไม่มีจิตใจศึกษาหาความรู้ใดๆ จึงจำเป็นต้องหาบ้านให้จิตอยู่ให้ได้ โดยทดลองฝึกสติกับสิ่งต่างๆ ที่พระพุทธองค์ทรงบรรยายไว้ในสติปัฏฐานทั้งสี่ ว่าเมื่อเราทดลองมีสติกับสิ่งใดอยู่เนืองๆ แล้วจิตในขณะนั้นเกิดความสบายใจ พอใจที่ได้พักผ่อนอยู่กับบ้านแบบนั้น เมื่อได้บ้านอาศัยแล้ว จิตจึงจะค่อยๆ สะสมกำลังเพื่อให้เกิดความตั้งมั่น สามารถเริ่มเรียนรู้ความจริงได้

คำแนะนำมาตรฐานที่ตกทอดสืบกันมาได้แก่ ฝึกสติกับลมหายใจ ฝึกสติกับการเคลื่อนไหว ฝึกสติกับเวทนา ฝึกสติรู้อาการของจิต ฝึกสติรู้ประเภทของจิต ฝึกสติรู้ทันกิเลส ฝึกสติกับคำบริกรรม ฝึกสติระลึกคุณพระพุทธองค์ ฝึกสติระลึกถึงความตาย ฝึกสติระลึกความเมตตา ฯลฯ

ควรใช้วิธีซ้อมดูทีละฐาน อย่างน้อยสักหนึ่งสัปดาห์หรือมากกว่านั้น เช่นลองเลือกฐานลมหายใจ จากนั้นให้ฝึกตอนเช้าและตอนก่อนนอน ซ้อมในขณะนั่งสมาธิว่าหากเราจะให้จิตมีลมหายใจเป็นเครื่องอยู่ เป็นบ้าน เป็นวิหารธรรม จิตจะชอบอยู่ไหม ซ้อมโดยไม่บังคับ เพียงแค่ชักจูงให้จิตลองอาศัยอยู่กับลมหายใจอย่างสบายๆ สัก 10 นาที หากจิตหนีไปจากลมหายใจก็ไม่ตำหนิอะไร เพียงรับรู้ว่าจิตหนีไปแล้ว แล้วค่อยชักจูงสบายๆ ให้จิตกลับมาอยู่บ้านใหม่ เพราะเหตุใกล้ของการเกิดสมาธิคือความสุข หากไม่สุขไม่สบายจะไม่เกิดสมาธิ

จากนั้นในระหว่างวันให้ลองชักชวนให้จิตเข้าพักสบายๆ ในวิหารธรรมบ่อยๆ อย่างน้อยชั่วโมงละครั้ง ครั้งละ 10 วินาทีถึง 5 นาทีแล้วแต่เวลาพักของเรา โดยในระหว่างที่ชวนจิตเข้าพักก็ไม่มีการบังคับ เพียงจงใจเบาๆ ในการรู้วิหารธรรม แต่หากจิตหนีออกไปจากวิหารธรรมก็เพียงรู้ว่าออกไปแล้ว อาจไปคิดงานธุระ หรือเพียงเที่ยวเล่นฟุ้งซ่านไป ก็รู้แล้วชักจูงเข้าพักใหม่ จนหมดเวลาที่เรากำหนดก็เลิก

ครบเวลาหนึ่งหรือสองสัปดาห์ตามที่เรากำหนดก็ลองวัดผลตัวเอง ว่าจิตใจอยู่กับวิหารธรรมได้บ่อยๆ ไหม หากไม่มีความก้าวหน้าใดๆ เลยก็ให้ลองเปลี่ยนวิหารธรรมไปเป็นอย่างอื่น เช่นให้จิตมารู้ความเคลื่อนไหวของมือ หรือให้ลองท่องพุทโธช้าๆ ฯลฯ แต่หากจิตเริ่มมาอยู่กับวิหารธรรมได้เองบ่อยๆ โดยไม่ได้จงใจ ก็แสดงว่าเป็นวิหารธรรมที่เหมาะกับจิตเราแล้ว ให้เพิ่มความเพียรให้มาก ให้จิตได้เข้าบ้านบ่อยๆ แล้วคอยรู้ทันตอนหนีจากบ้านบ่อยๆ โดยไม่บังคับ ไม่ตำหนิเมื่อหนีออกมา

(ต่อตอนหน้านะครับ)

จากคุณ : จุ๊

เขียนเมื่อ : 22 ก.ย. 54 10:46:45