อัตตา อนัตตา
สิ่งที่เรียกว่าอัตตา ไม่มี
อัตตาไม่มี ในอดีต ปัจจุบัน อนาคต
อัตตาไม่มีแต่ไหนแต่ไร
แต่ไม่ได้หมายความว่าทุกสิ่งไม่มีอยู่
มีแต่สิ่งที่จิตท่ีโง่ไปเรียกว่าว่าสิ่งนี้คือตัวตนของตน
หรือวาทะว่ามีอัตตา แล้วจิตไปยึดเข้า
หรือเรียกว่าอัตตวาทุปาทาน
การมีอยู่ของสิ่งต่างๆ
จะเรียกว่า มีอยู่ก็ไม่ได้ ไม่มีอยู่ก็ไม่ได้
เป็นแต่ เพราะสิ่งนี้เกิด สิ่งนี้จึงเกิด
เพราะสิ่งนี้ดับ สิ่งนี้จึงดับ
หรืออาจพูดว่า
สิ่งๆหนึ่งมีเพียงขณะ เพราะมีเหตุ ปัจจัย
เกิดดับเป็นสายโซ่ของเหตุ ปัจจัย
พูดว่ามีอยู่ก็ไม่ได้ ไม่มีอยู่ก็พูดไม่ได้
พูดได้แต่ เพราะสิ่งนี้เกิด สิ่งนี้จึงเกิด
เพราะสิ่งนี้ดับ สิ่งนี้จึงดับ
เพราะความจริงเป็นอย่างนั้น
ธรรมชาติมีเพียงจิต และสิ่งที่จิตไปรู้เข้า
ไม่มีจิต สิ่งอื่นมีหรือไม่ก็ไร้ความหมาย
จิตเกิดดับทั้งวันทั้งคืน
ทุกสิ่งเกิดดับตามการรับรู้ของจิต
ส่วนว่ามีปรโลก หรือไม่
ไม่ได้เป็นประเด็นเดียวกับ
การมีหรือไม่ของอัตตา
คำว่า อัตตา หมายถึง ตัวตนที่เป็นอมตะ
