นะโมตัสสะ ภะคะวะโต อะระหะโต สัมมาสัมพุทธัสสะ
ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น
พร้อมด้วยพระสัทธรรมและหมู่พระอริยสงฆเจ้า
-------------------------------------------------------------------
สวัสดีครับเพื่อนๆชาวห้องศาสนา กระทู้นี้และกระทู้ต่อๆไป
จะเป็นกระทู้ซีรี่ยาวต่อเนื่องสำหรับท่านที่สนใจจะศึกษาพระอภิธรรมนะครับ
เนื้อหาหลัก จะทยอยนำมาจาก คู่มืออภิธัมมัตถสังคหะ เป็นหลัก
เพราะเป็นคัมภีร์พื้นฐานที่จะเป็นประตูไปสู่การศึกษาพระอภิธรรมปิฎก
ที่มีความกว้างขวางและลึกซึ้งเป็นอันมาก
-------------------------------------------------------------------
พระอภิธรรมมัตถสังคหะ มาจากคำว่า
อภิธมฺม แปลว่า ธรรมอันประเสริฐยิ่ง หมายความว่า เป็นธรรมที่มีอยู่จริง เป็นธรรมที่เป็นจริงได้แก่ พระอภิธรรมปิฎก ๗ คัมภีร์
อตฺถ แปลว่า เนื้อความ หมายความว่า เป็นเนื้อหาหรือเป็นหัวข้อแห่ง
พระอภิธรรม ได้แก่ จิต เจตสิก รูป นิพพานและบัญญัติ
สํ แปลว่า โดยย่อ
คห แปลว่า รวบรวม
เมื่อประมวลความหมายแห่งคำเหล่านี้เข้าด้วยกันแล้วก็มีความหมายว่า
จิต เจตสิก รูป นิพพาน และบัญญัติ ที่พระองค์ทรงแสดงไว้ในพระอภิธรรมปิฎก ๗ คัมภีร์นั้นได้ รวบรวมมาแสดงโดยย่อในปกรณ์นี้
พระอภิธัมมัตถสังคหะนี้ เป็นชื่อของปรณ์ ที่พระอนุรุทธาจารย์ได้รวบรวมอธิบายความโดยย่อแห่ง พระอภิธรรมปิฎก
-------------------------------------------------------------------
จากพระอภิธัมมัตถสังคหะ ปริจเฉทที่ ๑ ชื่อว่าจิตตสังคหวิภาค
ท่านพระอนุรุทธาจารย์ได้ประพันธ์เป็นคาถาสังคหะ รวม ๒๑ คาถา คาถาที่ ๒ ประพันธ์ว่า
ตตฺถ วุตฺตาภิธมฺมตฺถา จตุธา ปรมตฺถโต
จิตฺตํ เจตสิกํ รูปํ นิพฺพานมีติ สพฺพถา ฯ
แปลความว่า เนื้อความแห่งพระอภิธรรม ที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเทศนานั้นคือ
ปรมัตถธรรม ๔ ประการ อันได้แก่ จิต เจตสิก รูป และนิพพาน เท่านี้
------------------------------------------------
จิต
จิตคืออะไร
จิต คือ ธรรมชาติชนิดหนึ่งซึ่ง รู้อารมณ์ จิตเป็นตัวรู้ สิ่งที่จิตรู้นั้นเป็นอารมณ์ จิตรู้สิ่งใด สิ่งนั้นแหละคืออารมณ์
อีกนัยหนึ่งแสดงว่า จิตคือธรรมชาติชนิดหนึ่งที่ รับ จำ คิด รู้ ซึ่งอารมณ์
จิตต้องมีอารมณ์ และต้องรับ อารมณ์จึงจะรู้ และจำ แล้วก็คิดต่อไป
สมตามนัยขยายความตามบาลีว่า
จิตฺเตตีติ จิตฺตํ อารมฺมณํ วิชานาตีติ อตฺโถ ฯ
ซึ่งแปลเป็นใจความว่า ธรรมชาติใดย่อมคิด ธรรมชาตินั้นชื่อว่า จิต
มีอรรถว่า ธรรมชาติที่รู้อารมณ์คือ จิต
(แผนผังแสดงจิต 89 ดูรูปภาพด้านล่าง)
แก้ไขเมื่อ 26 ก.พ. 55 18:52:54
แก้ไขเมื่อ 21 ก.พ. 55 22:12:58