ความคิดเห็นที่ 1 ๑.  ถ้ามีสติดีพอ  ก็จะสามารถรู้เท่าทันการปรุงแต่งทุกๆอย่างในจิตได้หมด  ไม่เฉพาะความนึกคิดแค่นั้น ๒.  สัญญาจะดับชั่วคราวเมื่อเข้าถึงอรูปฌานสูงสุด  คือขั้น เนวสัญญานาสัญญายตนะ(ที่จริงยังมีสัญญานิดๆ  แทบไม่มี  จนไม่มีนัยะสำคัญ)  หรือ เข้านิโรธสมาบัติ(ขั้นนี้สัญญาดับหมดเลย) ๓.  ฌานขั้นอื่นๆยังมีสัญญาอยู่  นอกจาก เนวสัญญาฯ และ นิโรธสมาบัติ  ตามที่บอกใน ข้อ ๒. ข้างบนนั่น แก้ไขเมื่อ 09 มี.ค. 55 09:30:09 จากคุณ : โขตาน เขียนเมื่อ : 9 มี.ค. 55 09:28:18

ความคิดเห็นที่ 2 ตอบเท่าที่ผมเข้าใจนะครับ 1. คนเรามีตัวรู้ด้วยกันทุกคน แต่เราไม่ได้ฝึกตัวรู้ให้รู้เท่าทันสัญญา เมื่อมีสัญญาเข้ามาก็ปล่อยให้ปรุงแต่งจนเป็นกิเลส แล้วก็เกิดเวทนา ทุกข์มากบ้างน้อยบ้าง(ไม่ขอกล่าวว่ามีความสุขในชีวิตปุถุชนเราไม่มีสุขหรอกครับ) ดังนั้นถ้าเราฝึกตัวรู้ให้รู้เท่าทัน แรกๆมันก็ไม่ทันหรอก จะปรุงแต่งได้แต่ถ้าเราฝึกไปเรื่อยจะดีขึ้น ท่านที่ได้ฝึกจิตดีแล้ว เมื่อมีสัญญาเข้ามาจะดับได้ทันที สักแต่ว่ารู้ว่ามันเกิดขึ้น แล้วก็ดับไป ถึงตอนนี้ก็จะเห็นเป็นไตรลักษณ์แล้ว 2.สัญญาเกิดดับอยู่ในตัวเราตลอดครับ ตามการเห็น ได้ยิน ลิ้มรส สัมผัส ได้กลิ่น ยกตัวอย่างเมื่อเราทานอาหารเรารู้สิ่งนี้อร่อย กินแล้วเพลิดเพลิน แต่การทานอาหารก็ต้องจบลงเมื่อเราอิ่มใช่มั๊ยละ แต่ถ้าจิตเรายังติดใจในรสอาหารนั่นคือการปรุงแต่งแล้ว เกิดกิเลสโหยหาให้พยายามหามากินหามาเสพย์อีก ข้อ 3.นี่เดี๋ยวให้ผู้รู้ท่านอื่นมาตอบดีกว่า เพราะผมเองก็ยังเจริญกรรมฐานไม่เก่ง เวลาผมนั่งสมาธิก็เกิดสัญญาขึ้นตลอดแหละครับ เพียงแต่พยายามตามรู้ไว้ จากคุณ : สีหมึก เขียนเมื่อ : 9 มี.ค. 55 09:44:02

ความคิดเห็นที่ 3 ขอบคุณคุณโขตาน + คุณสีหมึก ที่มาตอบให้ ในความเข้าใจของดิฉันคิดว่า ฌาน 4 สัญญาก็น่าจะดับลง ชั่วคราวด้วยอำนาจกดข่มของฌาน  ที่ไหนได้ต้องเลยไปถึงอรูปสุงสุดเลยเหรอนี่ ละความคิดยังง่ายกว่าละสัญญา จากคุณ : ning JFK. เขียนเมื่อ : 9 มี.ค. 55 09:59:21

ความคิดเห็นที่ 4 ประมาณยี่สิบปีมาแล้วผมเคยได้รูปฌานต่อเนื่องจนพบอรูปฌาน ใช้เวลาประมาณสามวันทุกวันนี้ผมยังจำสัญญาของทุกฌานได้อยู่เลย อย่างรูปฌานสี่ที่อุเบกขา อากาสานัญจายตนะสัญญา วิญญาณัญจายตนสัญญามีลักษณะว่าเราสามารถเข้าไปกำหนดรู้ เหมือนจิตของเราสามารถเข้าถึงได้ทุกสรรพสิ่ง ไม่ว่าจะเป็นก้อนหินก้อนกรวด ดวงดาวท้องฟ้าฯลฯ ส่วนอากิญจัญญายตนสัญญาผมติดอยู่เป็นปี มันเป็นสัญญาที่เรารับรู้ได้ถึงความว่างของทุกสรรสิ่ง แบบอะไรอะไรเราก็เข้าถึงความว่างของสิ่งนั้นได้หมด แต่เนวสัญญานาสัญญายตนสัญญาวันนี้ผมจำไม่ได้เลย แต่ที่คิดว่าตนเองน่าจะผ่านเนวสัญญานาสัญญายตนสัญญามาแล้ว เพราะไปเจอะญาณอีกชนิดหนึ่งที่มีแต่ความสุขเย็นตลอดเวลา ญาณที่เป็นสุขของสุขเย็นนี้อยู่ได้นานเป็นเดือนต่อมาจึงพยายามละด้วยการไปสนใจ เพ่งกสินดินแทนเพราะอยากมีฤทธิ์เดชแต่ก็แป๊กและญาณเย็นนั้นก็หายไปด้วย ผมมารู้ว่าตนเองได้ผ่านรูปฌานและอรูปฌานเมื่อเวลาผ่านไปนานแล้ว แต่พยายามนึกถึงเนวสัญญานาสัญญายตนสัญญาเท่าไรก็นึกไม่ออก หรือเป็นเพราะว่าได้ผ่านฌานนี้ไปแล้วแต่จำไม่ได้เพราะมันมีสัญญาน้อยมากแทบไม่มี อย่างคุณโขตาลว่าไว้ในคห.1 พระนิพพานนี้มีสัญญาเพราะท่านบอกว่าเป็นบรมสุข เมื่อใครสัมผัสได้ก็รู้ได้ว่านิพพานนี้มีสัญญาบรมสุข ถ้านิพพานไม่มีสัญญาก็ต้องเป็นแบบเนวสัญญานาสัญญายตนสัญญา หรือหนักกว่าอีกตรงที่เราจะไม่รู้จักสภาวะนั้นเลย เพราะอาการรู้จักจำได้นี้คือสัญญาแม้แต่ความไม่รู้จักหรืออาการมึนงง มันก็เป็นสัญญาชนิดหนึ่งถ้าเราเข้าไปในเขตแดนที่ไม่มีสัญญาก็เหมือนกับ ว่าเวลาของเราหายไปโดยจำอะไรไม่ได้เลย ถ้านิพพานไม่มีสัญญาให้ผู้เข้าถึงจะรับรู้ว่า นิพพาน ว่าง บรมสุข ได้อย่างไรกัน!? จากคุณ : คนกรุงธน เขียนเมื่อ : 9 มี.ค. 55 11:39:03

ความคิดเห็นที่ 5 จิตหยุดสร้างการปรุงแต่ง  ทั้งสัญญา สังขาร วิญญาณ ดับหมด จากคุณ : นมสิการ เขียนเมื่อ : 9 มี.ค. 55 13:27:52

ความคิดเห็นที่ 6 ความคิดเห็นที่ 5     จิตหยุดสร้างการปรุงแต่ง  ทั้งสัญญา สังขาร วิญญาณ ดับหมด จากคุณ : นมสิการ     เขียนเมื่อ : 9 มี.ค. 55 13:27:52     คุณ นมสิการ ลองพิจารณา จูฬสุญญตสูตรจะพบว่าสัญญาในเจโตสมาธิไร้นิมิต(ที่เกิดญาณรู้ว่ากิจเสร็จแล้ว)ยังมีสัญญาอยู่นะครับ แม้อวิชชาจะดับไปแล้ว สัญญานี้ว่างจากกามาสวะ สัญญานี้ ว่างจากภวาสวะ สัญญานี้ว่างจากอวิชชาสวะ และรู้ชัดว่ามีไม่ว่างอยู่ก็คือความเกิด แห่งอายตนะ ๖ อาศัยกายนี้เองเพราะชีวิตเป็นปัจจัย..... เวทนาก็ยังมีอยู่นะครับไม่ใช่สูญ เมื่อสิ้นอวิชชาแล้วพรหมจรรย์จบแล้ว ดูจาก ปริวีมังสนสูตร ข้างล่าง จูฬสุญญตสูตร [๓๔๑] ดูกรอานนท์ ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุไม่ใส่ใจอากิญจัญญาตน- *สัญญา ไม่ใส่ใจเนวสัญญานาสัญญายตนสัญญา ใส่ใจแต่สิ่งเดียวเฉพาะเจโตสมาธิ อันไม่มีนิมิต จิตของเธอย่อมแล่นไป เลื่อมใส ตั้งมั่น และนึกน้อมอยู่ใน เจโตสมาธิอันไม่มีนิมิต เธอจึงรู้ชัดอย่างนี้ว่า เจโตสมาธิอันไม่มีนิมิตนี้แล ยังมี ปัจจัยปรุงแต่ง จูงใจได้ ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่งที่ปัจจัยปรุงแต่ง จูงใจได้นั้น ไม่เที่ยง มีความดับไปเป็นธรรมดา เมื่อเธอรู้อย่างนี้ เห็นอย่างนี้ จิตย่อมหลุดพ้นแม้จาก กามาสวะ แม้จากภวาสวะ แม้จากอวิชชาสวะ เมื่อจิตหลุดพ้นแล้ว ย่อมมีญาณรู้ว่า หลุดพ้นแล้ว รู้ชัดว่า ชาติสิ้นแล้ว พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว กิจที่ควรทำได้ทำเสร็จ แล้ว กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มี เธอจึงรู้ชัดอย่างนี้ว่าในญาณนี้ไม่มีความ กระวนกระวายชนิดที่อาศัยกามาสวะ ชนิดที่อาศัยภวาสวะและชนิดที่อาศัยอวิชชา- *สวะ มีอยู่ก็แต่เพียงความกระวนกระวาย คือ ความเกิดแห่งอายตนะ ๖ อาศัย กายนี้เองเพราะชีวิตเป็นปัจจัย เธอรู้ชัดว่า สัญญานี้ว่างจากกามาสวะ สัญญานี้ ว่างจากภวาสวะ สัญญานี้ว่างจากอวิชชาสวะ และรู้ชัดว่ามีไม่ว่างอยู่ก็คือความเกิด แห่งอายตนะ ๖ อาศัยกายนี้เองเพราะชีวิตเป็นปัจจัย ด้วยอาการนี้แหละ เธอจึง พิจารณาเห็นความว่างนั้นด้วยสิ่งที่ไม่มีอยู่ในเจโตสมาธินั้นเลย และรู้ชัดสิ่งที่เหลือ อยู่ในเจโตสมาธินั้นอันยังมีอยู่ ว่ามี ดูกรอานนท์ แม้อย่างนี้ เป็นการก้าวลงสู่ ความว่าง ตามความเป็นจริง ไม่เคลื่อนคลาด บริสุทธิ์ ของภิกษุนั้น ฯ ปริวีมังสนสูตร [๑๙๒] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ในกาลใดแล ภิกษุละอวิชชาได้แล้ว วิชชา เกิดขึ้นแล้ว ในกาลนั้น ภิกษุนั้นก็ไม่ทำกรรมเป็นบุญ ไม่ทำกรรมเป็นบาป ไม่ ทำกรรมเป็นอเนญชา เพราะสำรอกอวิชชาเสีย เพราะมีวิชชาเกิดขึ้น เมื่อไม่ทำ เมื่อไม่คิด ก็ไม่ถือมั่นอะไรๆ ในโลก เมื่อไม่ถือมั่น ก็ไม่สะดุ้งกลัว เมื่อไม่ สะดุ้งกลัว ก็ปรินิพพานเฉพาะตน ย่อมรู้ชัดว่า ชาติสิ้นแล้ว พรหมจรรย์อยู่จบ แล้ว กิจที่ควรทำ ทำเสร็จแล้ว กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มี ภิกษุนั้นถ้า เสวยสุขเวทนา ก็รู้ชัดว่า สุขเวทนานั้นไม่เที่ยง อันตนไม่ยึดถือแล้วด้วยตัณหา อันตนไม่เพลิดเพลินแล้วด้วยตัณหา ถ้าเสวยทุกขเวทนา ก็รู้ชัดว่า ทุกขเวทนา นั้นไม่เที่ยง อันตนไม่ยึดถือแล้วด้วยตัณหา อันตนไม่เพลิดเพลินแล้วด้วยตัณหา ถ้าเสวยอทุกขมสุขเวทนา ก็รู้ชัดว่า อทุกขมสุขเวทนานั้นไม่เที่ยง อันตนไม่ยึด ถือแล้วด้วยตัณหา อันตนไม่เพลิดเพลินแล้วด้วยตัณหา ภิกษุนั้นถ้าเสวยสุขเวทนา ก็วางใจเฉยเสวยไป ถ้าเสวยทุกขเวทนาก็วางใจเฉยเสวยไป ถ้าเสวยอทุกขมสุข- *เวทนา ก็วางใจเฉยเสวยไป ภิกษุนั้นเมื่อเสวยเวทนาที่ปรากฏทางกาย ก็รู้ชัดว่า เราเสวยเวทนาที่ปรากฏทางกาย เมื่อเสวยเวทนาที่ปรากฏทางชีวิต ก็รู้ชัดว่า เรา เสวยเวทนาที่ปรากฏทางชีวิต รู้ชัดว่า เวทนาทั้งปวงอันตัณหาไม่เพลิดเพลินแล้ว จักเป็นของเย็น สรีรธาตุจักเหลืออยู่ในโลกนี้เท่านั้นเบื้องหน้าตั้งแต่สิ้นชีวิต เพราะ ความแตกแห่งกาย ฯ จากคุณ : คนกรุงธน เขียนเมื่อ : 9 มี.ค. 55 13:53:31

ความคิดเห็นที่ 7 คุณคนกรุงธน ในอสัญญีสัตว์หรืออสัญญีพรหม  สรุปแล้วยังมีสัญญาอยู่หรือไม่ เพราะมีแต่เพียงรูปธันธ์ เมื่อไม่มีนามขันธ์ก็ไม่มีเวทนา สัญญา สังขาร วิญญาน ให้เสวย จากคุณ : ning JFK. เขียนเมื่อ : 9 มี.ค. 55 14:14:37

ความคิดเห็นที่ 8 ความคิดเห็นที่ 7     คุณคนกรุงธน ในอสัญญีสัตว์หรืออสัญญีพรหม  สรุปแล้วยังมีสัญญาอยู่หรือไม่ เพราะมีแต่เพียงรูปธันธ์ เมื่อไม่มีนามขันธ์ก็ไม่มีเวทนา สัญญา สังขาร วิญญาน ให้เสวย จากคุณ : ning JFK.     เขียนเมื่อ : 9 มี.ค. 55 14:14:37     เมื่อมีรูปก็ย่อมไม่ใช่อรูปพรหม ในกรณีย์ที่มีแต่รูปอย่างเดียวและไม่มีสัญญา ไปพบปะอะไรก็ไม่รู้จัก ลักษณะคล้ายคล้ายเป็นก้อนหินก้อนกรวดนะครับ จากคุณ : คนกรุงธน เขียนเมื่อ : 9 มี.ค. 55 15:10:10

ความคิดเห็นที่ 9 คุณคนกรุงธน ดิฉันขอความรู้ว่า ในอสัญญีสัตว์หรืออสัญญีพรหม  สรุปแล้วยังมีสัญญาอยู่หรือไม่ คุณตอบมาว่า “ในกรณีย์ที่มีแต่รูปอย่างเดียวและไม่มีสัญญา ไปพบปะอะไรก็ไม่รู้จัก”   คือ คุณหมายความว่า อสัญญีสัตว์หรืออสัญญีพรหมนั้นไม่มีสัญญา ใช่หรือไม่ จากคุณ : ning JFK. เขียนเมื่อ : 9 มี.ค. 55 15:52:22

ความคิดเห็นที่ 10 ความคิดเห็นที่ 9     คุณคนกรุงธน ดิฉันขอความรู้ว่า ในอสัญญีสัตว์หรืออสัญญีพรหม  สรุปแล้วยังมีสัญญาอยู่หรือไม่ คุณตอบมาว่า “ในกรณีย์ที่มีแต่รูปอย่างเดียวและไม่มีสัญญา ไปพบปะอะไรก็ไม่รู้จัก”   คือ คุณหมายความว่า อสัญญีสัตว์หรืออสัญญีพรหมนั้นไม่มีสัญญา ใช่หรือไม่ จากคุณ : ning JFK.     เขียนเมื่อ : 9 มี.ค. 55 15:52:22     เมื่อท่านมีเพียงรูปขันธ์เท่านั้นก็ต้องไม่มีสัญญาแน่นอนครับ ก็เหมือนกับเป็นก้อนหินก้อนกรวดนะครับ แต่ท่านอยู่ในรูปภพ ใครมีฌานก็เข้าไปเห็นรูปของท่านได้แต่ท่านไม่รู้เรื่องอะไรดอกครับ เพราะท่านไม่มีสัญญาเหมือนหลับสนิทสิ้นบุญก็ไปเกิดในภพที่มีสัญญา ท่านก็จะรู้จักสิ่งต่างๆได้ต่อครับ จากคุณ : คนกรุงธน เขียนเมื่อ : 9 มี.ค. 55 16:15:05

ความคิดเห็นที่ 11 อืมมม...ขอบคุณมาก จากคุณ : ning JFK. เขียนเมื่อ : 9 มี.ค. 55 16:30:13

ความคิดเห็นที่ 12 คห.ที่ 4...เข้าใจบางอย่างผิดแล้วละ... ... นิพพาน  เป็นอสังขตธรรม หรือเป็นวิสังขาร   ย่อมไม่อาจจะปรุงแต่งกับอะไร หรือรวมกับอะไรได้  ....  ดังนั้นถ้าเข้าใจว่าในนิพพานมีสัญญาหรือมีอะไรก็ตาม  นั่นคือการเข้าใจผิดเป็นมิจฉาทิฏฐิ  ..เพราะสัญญาก็คือสัญญาเจตสิกซึ่งเป็นสังขารอย่างหนึ่ง  เป็นอาการปรุงแต่งของจิตอย่างหนึ่งเท่านั้น  จะไปอยู่ในนิพพานได้ยังไงกัน ?? จิต  เจตสิก  รูป  ใดๆ หรือสังขารใดๆก็ตาม...ทุกๆอย่าง ไม่อาจจะเข้าไปอยู่ในนิพพานหรือไปรวมกับนิพพานได้ จากคุณ : โขตาน เขียนเมื่อ : 9 มี.ค. 55 18:54:42

ความคิดเห็นที่ 13 ความคิดเห็นที่ 12 [ถูกใจ] [แจ้งลบ] ติดต่อทีมงาน คห.ที่ 4...เข้าใจบางอย่างผิดแล้วละ... ... นิพพาน  เป็นอสังขตธรรม หรือเป็นวิสังขาร   ย่อมไม่อาจจะปรุงแต่งกับอะไร หรือรวมกับอะไรได้  ....  ดังนั้นถ้าเข้าใจว่าในนิพพานมีสัญญาหรือมีอะไรก็ตาม  นั่นคือการเข้าใจผิดเป็นมิจฉาทิฏฐิ  ..เพราะสัญญาก็คือสัญญาเจตสิกซึ่งเป็นสังขารอย่างหนึ่ง  เป็นอาการปรุงแต่งของจิตอย่างหนึ่งเท่านั้น  จะไปอยู่ในนิพพานได้ยังไงกัน ?? จิต  เจตสิก  รูป  ใดๆ หรือสังขารใดๆก็ตาม...ทุกๆอย่าง ไม่อาจจะเข้าไปอยู่ในนิพพานหรือไปรวมกับนิพพานได้ จากคุณ : โขตาน เขียนเมื่อ : 9 มี.ค. 55 18:54:42 [แก้ไข] สัญญาหมายถึงความจำได้หมายรู้ ท่านเรียกเจโตสมาธิไร้นิมิตว่า สัญญานี้ว่างจากกามาสวะ สัญญานี้ ว่างจากภวาสวะ สัญญานี้ว่างจากอวิชชาสวะ ฯในจูฬสุญญตสูตร ตรงนี้เป็นสภาวะที่ไม่มีกิเลสอวิชชาอยู่เลยพุทธองค์เรียกว่าสัญญา เรามักได้ยินว่านิพพานคือบรมสุขแล้ว มาได้อย่างไรครับ ถ้าไม่ใช่ความรู้ของผู้รับรู้พระนิพพาน !? จากคุณ : คนกรุงธน เขียนเมื่อ : 9 มี.ค. 55 20:22:49

ความคิดเห็นที่ 14 เสียดายจังนานๆจะได้มีโอกาสสนทนากับคุณโขตาลสักที พรุ่งนี้ผมไปต่างจังหวัดเลยไม่ได้อยู่สนทนาต่อแต่ก็จะกลับมาอ่าน ความคิดเห็นของคุณโขตาลในวันจันทร์ ผมจำได้ว่ามติความเห็นของคุณว่าพระนิพพานอยู่ที่ใจ ส่วนผมมีความเห็นว่านิพานเป็นอายตนะมิใช่จิต ต้องขอโทษด้วยที่ผมไม่เข้าใจศัพท์ของพระอภิธรรม แก้ไขเมื่อ 09 มี.ค. 55 21:21:53 จากคุณ : คนกรุงธน เขียนเมื่อ : 9 มี.ค. 55 21:18:06

ความคิดเห็นที่ 15 ก็ใช่แล้ว ..นิพพานไม่ใช่จิตแน่นอน ... เพราะในพระอภิธรรมท่านก็แยกไว้ชัดเจนแล้วว่า  จิต  เจตสิก   รูป  นิพพาน ... ความหมายในพระสูตรที่คุณยกมานั้น  หมายถึงลักษณะการจำหมายของตัวสัญญา(หรือสัญญาเจตสิก)   ..แต่ไม่ใช่หมายถึงว่าในนิพพานมีสัญญาใดๆอยู่  .....หรือมีจิตหรือมีรูปใดๆอยู่ในนิพพาน นิพพานไม่ใช่สังขาร  จะไม่แยกกับอะไร  ไม่รวมกับอะไร   มีสภาพคงที่อยู่อย่างนั้นตลอดกาล   แต่จิตสามารถรู้เห็นนิพพานได้เมื่อทำให้อริยมรรคเกิดขึ้น นิพพานก็คือนิพพานนั่นแหละ  ย่อมไม่ใช่อะไรอื่นๆสักอย่าง จากคุณ : โขตาน เขียนเมื่อ : 9 มี.ค. 55 21:33:57

ความคิดเห็นที่ 16 แล้วจะดับสัญญาไปทำไมครับ....การดับสัญญา..จะทำให้ไม่รู้อะไรเลย.... ต้องสร้างสัญญา..ที่ถูกต้องหรือที่เรียกว่าปัญญา....ให้เกิดขึ้นในจิตครับ พระพุทธเจ้าไม่ให้ดับสัญญาครับเพราะถ้าดับสัญญาแล้ว....วิชชาซึ่งแปลว่าความรู้ยิ่ง...จะมีความรู้ยิ่งได้อย่างไรครับ จากคุณ : โกวิทย์ (โกวิทย์) เขียนเมื่อ : 10 มี.ค. 55 05:49:48

ความคิดเห็นที่ 17 ไปไหนกันอ่า คุยกันเรื่องสัญญา ไปถึงนิพพานแล้วเหรอ??? ตามความเห็น คห. ที่ 1 กับ 5 ตรงประเด็นแล้วค่ะ แต่ถ้าจะถามว่าในวิปัสสนาจะเห็นการดับไปของสัญญามั้ย ต้องลองพิจารณาคำนี้ดู รูปขันธ์ เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ วิญญาณขันธ์ ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ ไม่ใช่ตัวตนของเราจริง แปลว่ามันมีเกิดมีดับอยู่ตลอด ถ้าสติไวก็เห็นได้ในญาณค่ะ ^ ^ แต่สัญญาจะว่องไวมาก จิตที่ไม่ไวพอจะแยกไม่ค่อยออก ให้ลองจับสังเกตการมีอยู่และเปลี่ยนแปลงของสัญญาดู ถ้าทันเห็นมันเกิด เปลี่ยนแปลงได้  การดับก็อยู่ในข่ายที่จะเห็นได้ ส่วนเรื่องพระนิพพานนั้น ขอไม่กล่าวอะไรมากนอกจาก นิพพานนั้น  เป็นอิสระจากขันธ์ 5 จึงเห็น ไม่ใช่กำจัดกดข่มขันธ์ 5  หรือเพิกเฉยต่อขันธ์ 5 ความว่างในญาณ กับ ความว่างในฌาน ย่อมแตกต่างกัน การบังคับดับสัญญา  อยู่ในข่ายของฌาน การตามดูการเกิดดับของสัญญา อยู่ในข่ายของญาณ วิธีการต่าง  วิชาก็ต่างนะคะ การตามดู อัตตา - อนัตตา ก็ตอบโจทย์ตรงนี้ได้ค่ะ จากคุณ : ประแดะ เขียนเมื่อ : 10 มี.ค. 55 09:57:28