PANTIP.COM : W7961998 แบ่งกันอ่าน : เสรีภาพของผู้อ่าน เป็นเสรีภาพที่ล่อแหลม (สมบัติทางวรรณศิลป์ : เจตนา นาควัชระ) [งานประพันธ์อื่นๆ]

แบ่งกันอ่าน : เสรีภาพของผู้อ่าน เป็นเสรีภาพที่ล่อแหลม (สมบัติทางวรรณศิลป์ : เจตนา นาควัชระ)

สมบัติทางวรรณศิลป์

เป็นที่ยอมรับกันทั่วไปในการศึกษาวรรณคดีแล้วว่า ผู้อ่านมีบทบาทสำคัญในการที่จะสกัดเอาความหมายของวรรณกรรมที่ตนอ่านออกมาให้ได้

อันที่จริงความหมายที่ผู้เขียนจะถ่ายทอดออกมาด้วยภาษา กับความหมายที่ผู้อ่านตีความมาจากวรรณกรรมที่ตนอ่านนั้น จะเหมือนกันราวกับแกะออกมาจากพิมพ์เดียวกันเป็นจะเป็นไปไม่ได้ การสื่อความระหว่างผู้เขียนกับผู้อ่านจึงเป็นการสื่อความที่ “ใกล้เคียง” เท่านั้น

ปัญหาที่ตามมาก็คือว่า ในฐานะผู้อ่านเรามีสิทธิมากน้อยเพียงใดในการตีความไปในแบบที่เราเห็นว่าเหมาะว่าควร จะเป็นการเสียหายเพียงใดหรือไม่ถ้าเราตีความไม่ตรงกับที่ผู้เขียนตั้งใจเอาไว้

ผู้อ่านบางคนอาจจะคิดว่า วรรณกรรมแต่ละเรื่องเป็นสิ่งที่ผู้เขียนให้เราหยิบยืมมาเท่านั้น ถ้าเราทำสิ่งที่หยิบยืมมานั้นเสียหาย ก็นับว่าเป็นความผิดฉกรรจ์ ถ้าผู้อ่านคิดเช่นนี้ทุกนแล้ว ก็คงจะไม่มีใครกล้าแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับวรรณคดี วงหนังสือก็คงจะเงียบเหงา วรรณคดีวิจารณ์ก็คงจะรุ่งเรืองไม่ได้ วัฒนธรรมทางวรรณศิลป์ก็คงจะอับเฉา

ในทางตรงกันข้าม ถ้าผู้อ่านส่วนมากใฝ่ใจที่จะตีความ และสนใจที่จะแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับวรรณกรรมที่ตนอ่าน วงวรรณคดีก็จะตื่นตัวตามไปด้วย ผู้เขียนได้เคยกล่าวไว้ในหนังสือ วรรณไวทยากร (บทที่ ๑๐) ว่า วรรณคดีวิจารณ์สามารถมีอิทธิพลต่อการสร้างสรรค์ทางวรรณศิลป์ได้ การที่เราส่งเสริมการแสดงความคิดเห็น ส่งเสริมวรรณคดีวิจารณ์นั้น เราจะต้องยอมรับสมมุติฐานสองข้อ คือ

๑. วรรณกรรมนั้น เมื่อผู้แต่งได้ตัดสินใจที่จะให้เผยแพร่แล้ว ก็หาได้เป็นสมบัติของผู้แต่งต่อไปไม่ แต่ได้กลายเป็นสมบัติของผู้อ่านไป

๒. ผู้อ่านทีกอปรด้วยวิจารณญาณและสำนึกในความรับผิดชอบของตน ควรมีเสรีภาพในการที่จะตีความวรรณกรรม หรือแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับวรรณกรรมที่ตนอ่าน

ในส่วนที่เกี่ยวกับสมมุติฐานข้อแรกนั้น ผู้เขียนขอทำความเข้าใจเสียตั้งแต่ต้นว่า เราจะไม่พูดถึงสมบัติทางวรรณศิลป์ในแง่ของกฎหมาย เรื่องของลิขสิทธิ์เป็นเรื่องของการคุ้มครองผลประโยชน์ของงานศิลปะหรืองานประดิษฐ์ เพื่อให้ศิลปินหรือผู้คิดค้นสิ่งประดิษฐ์ ได้รับผลประโยชน์จากงานที่ตนสร้างขึ้นมา โดยป้องกันมิได้ผู้อื่นมาลอกเลียนแบบเพื่อนำไปหาผลประโยชน์ สรุปได้ว่าเป็นเรื่องทางโลก ในบางครั้งก็เป็นเรื่องของผลประโยชน์ทางการเงิน เรื่องของวรรณกรรมที่แปรสภาพจากสมบัติของผู้แต่ง ไปเป็นของผู้อ่าน เป็นเรื่องของการสืบทอดมรดกทางวัฒนธรรม ซึ่งเป็นปัญหาที่เราจะถกเถียงกันไม่ได้ในแง่ของตัวบทกฎหมาย

จะขอขยายความต่อไปด้วยตัวอย่างง่ายๆ คำพูดที่เราเปล่งออกมาเป็นสิ่งที่หลุดลอยไปจากตัวผู้พูดเรียกกลับคืนมาไม่ได้ แก้ไม่ได้ ลบไม่ได้ ผู้ที่เป็นปราชญ์จึงย่อมจะต้องรับผิดชอบในคำพูดของตนวรรณกรรมก็อยู่ในลักษณะที่ใกล้เคียงกัน หากแต่ว่า “การเขียน” อาจเป็นสิ่งที่เราควบคุมได้ดีกว่า “การพูด” เพราะผู้เขียนมีเวลาไตร่ตรองขัดเกลาสิ่งที่ตนต้องการจะแสดงออกด้วยวาทะ เขียนแล้วลบได้ถ้าไม่ถูกใจ เขียนแล้วฉีกทิ้งได้ถ้าไม่พอใจ

ถ้าเขียนแล้วยอมนำออกเผยแพร่ต่อบุคคลอื่นแม้เพียงคนเดียว วรรณกรรมนั้นก็ตกอยู่ในสภาวะที่คล้ายกับวาจาที่เปล่งออกไป คือหลุดลอยไปจากตัวผู้เขียน กลายเป็นสมบัติของ “ผู้อื่น” ซึ่งในที่นี้ก็คือ “ผู้อ่าน” การเผยแพร่นั้นจะเป็นไปในรูปใดก็ได้ ในยุคก่อนที่จะมีการพิมพ์หนังสือ ก็อาจจะมีการอ่านสู่กันฟัง หรือเล่าสู่กันฟัง หรือไม่ก็คัดลอกกันด้วยลายมือ ผู้ที่เชี่ยวชาญเรื่องคติชาวบ้าน และผู้ที่สนใจวรรณคดีโบราณย่อมจะเข้าใจดีว่า ต้นเรื่องเพียงหนึ่งเรื่องอาจจะแตกเถาเหล่ากอไปได้เป็นสิบเป็นร้อยเล่าต่อกันไปเป็นร้อยเป็นพันปีจนไม่มีใครรู้ได้ว่า ต้นเรื่องที่แท้จริงเป็นอย่างไร เราจึงจะต้องตั้งคำถามอยู่เสมอว่า “วรรณกรรมเป็นสมบัติของใครกันแน่”

เราอยู่ในยุคของการเผยแพร่วรรณกรรมด้วยการพิมพ์ เรื่องของการเผยแพร่จึงเป็นเรื่องที่กระทำได้รวดเร็ว ซึ่งมีทั้งผลได้และผลเสีย คนโบราณดื่มด่ำในวรรณกรรมที่ตนได้อ่านได้ฟัง เพราะกระบวนการถ่ายทอดเป็นกระบวนการที่ยากลำบาก เมื่อได้มายากก็ลืมยาก เมื่อได้มายากก็รักมาก เราจะเห็นผู้เฒ่าผู้แก่จำกลอนอิเหนา หรือพระอภัยมณี ได้เป็นช่วงยาวๆ บางคนท่องได้เป็นชั่วโมง บางคนเป็นวัน ในยุคใหม่เราอาจจะมีเวลาน้อยกว่า แต่การถ่ายทอดสมบัติทางวรรณศิลป์ ก็กระทำได้รวดเร็วขึ้น และในวงที่กว้างขึ้น ดังจะได้อธิบายต่อไป

สำหรับสมมุติฐานข้อที่ ๒ ที่เกี่ยวกับเสรีภาพของผู้อ่านนั้น เป็นเรื่องของเสรีภาพทางปัญญา วรรณกรรมเป็นสิ่งที่มากระทบอารมณ์เรา ทำให้เกิดอารมณ์สะเทือนใจ อารมณ์นี้เป็นอารมณ์ของปัจเจกบุคคล วรรณกรรมเรื่องเดียวไปถึงมือผู้อ่านร้อยคนก็อาจจะกล่าวได้ว่าเป็นสมบัติของคนร้อยคนไป แต่ละคนก็เข้าครอบครองสมบัติทางวรรณศิลป์ชิ้นนี้ด้วยวิธีการของตนเอง ผู้ประพันธ์จะหวงแหนว่าเป็นสิทธิของตนต่อไปอีกไม่ได้

แม้ผู้อ่านบางคนอาจจะตีความไม่ตรงกับที่ผู้แต่งคิดไว้ ก็เป็นกติกาอย่างหนึ่ง อันเป็นที่ยอมรับกันอย่างกว้างขวางในวงวรรณศิลป์ว่า มิใช่หน้าที่ของผู้แต่งที่จะต้องเข้าไปแก้ไขความเข้าใจผิดเหล่านั้น แต่เป็นหน้าที่ของผู้อ่านและของนักวิจารณ์ ที่จะต้องแก้กันเองในวงผู้อ่าน

เครื่องมือสื่อสารอันได้แก่ภาษานั้น เป็นเครื่องมือที่อาจจะไม่สมบูรณ์นัก คำคำเดียวกันที่มาจากภาษาเดียวกัน อาจจะสื่อความหมายไปได้หลายนัย การสื่อสารทางวรรณศิลป์จึงเป็นการสื่อสารที่ได้ความหมายใกล้เคียงเท่านั้น ในระยะหลังๆ มีนักเขียนบางคนกระโดดลงมาตอบโต้กับนักวิจารณ์ ซึ่งอันที่จริงแล้วไม่มีความจำเป็นที่จะต้องกระทำ เพราะวรรณกรรมที่สร้างข้นและได้ตีพิมพ์ไปแล้ว ก็นับว่าได้กลายเป็นสมบัติของผู้อ่านไปแล้ว

ในเรื่องสิทธิของผู้อ่านและเสรีภาพในการตีความนั้น ผู้เขียนใคร่ขอยกอุทาหรณ์จากเรื่องของดนตรีมาให้ความกระจ่างอีกครั้งหนึ่ง

ผู้ที่สนใจดนตรีสากลย่อมจะทราบดีว่า คีตกวีบันทึกงานดนตรีที่เขาแต่งขึ้น ลงเป็นโน้ตเพลง ซึ่งนับได้ว่าเป็นการเผยแพร่คีตนิพนธ์ได้อย่างดียิ่ง การบันทึกงานดนตรีแบบนี้เป็นเครื่องมือสืบทอดวัฒนธรรมในทางคีตศิลป์ให้แก่คนรุ่นหลังได้อย่างดีอีกด้วย

ผู้ประพันธ์ดนตรีนั้น เมื่อได้ตีพิมพ์คีตนิพนธ์ของตนไปแล้ว ก็เรียกได้ว่ามิได้ครอบครองสมบัติอันเป็นคีตศิลป์บทนั้นต่อไปอีก (แม้ว่ากฎหมายลิขสิทธิ์จะมีผลคุ้มครองอยู่) เรื่องของศิลปะเป็นเรื่องของจิตใจ เป็นเรื่องของปัญญา ดนตรีชิ้นนั้นตกไปเป็นกรรมสิทธิ์ของผู้เล่นดนตรี ของผู้ฟังดนตรี นักดนตรีร้อยคนจะเล่นเพลงเพลงเดียวกันด้วยวิธีการร้อยอย่าง แต่ก็เป็นสิทธิของพวกเขาที่จะ “ตีความ” คีตนิพนธ์บทนั้นไปในแนวที่เขาต้องการ

จริงอยู่นักดนตรีคนหนึ่งฝีมืออาจจะด้อยกว่าอีกคนหนึ่ง หรือนักดนตรีคนหนึ่งอาจจะมีความเชี่ยวชาญในการ “ตีความ” น้อยกว่าอีกคนหนึ่ง แต่เราจะต้องให้เสรีภาพแก่เขาในการเล่นเพลงนั้น แม้แต่ในกรณีที่เขาเล่นผิด ก็เป็นความรับผิดชอบของเขา นักดนตรีจะต้องรับผิดชอบคีตนิพนธ์ที่ตนบรรเลงไม่น้อยกว่าตัวศิลปินเอง

ในเรื่องของวรรณคดีก็เช่นกัน เสรีภาพของผู้อ่านเป็นเสรีภาพที่ล่อแหลม ผู้อ่านที่ด้อยสติปัญญาหรือด้อยประสบการณ์ก็เปรียบได้กับนักดนตรีที่ฝีมือยังอ่อน อาจจะไม่สามารถเข้าถึงงานศิลปะได้อย่างเต็มที่ การแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับวรรณกรรมจึงควรจะกระทำด้วยความระมัดระวัง รอบคอบ ยิ่งผู้ที่เป็นนักวิจารณ์วรรณคดีด้วยแล้ว ภาระความรับผิดชอบก็ยิ่งจะเพิ่มมากขึ้น ถ้าวิจารณ์ไปด้วยความไม่รู้หรือด้วยอคติ ก็เหมือนกับนักดนตรีชั้นเลว ที่เอาเพลงดีมาทำเสียจนหมดรส

การอ่านและการวิจารณ์เป็นได้ทั้งการสร้างสรรค์และการทำลาย เสรีภาพที่ให้แก่ผู้ด้อยปัญญาหรือผู้เต็มไปด้วยอคติ เป็นเสรีภาพที่ไม่สนับสนุนเกื้อกูลศิลปะแต่ประการใด...

เจตนา นาควัชระ ทฤษฎีเบื้องต้นแห่งวรรณคดี บทที่ ๒ สมบัติทางวรรณศิลป์ หน้า ๙ สนพ.ศยาม ๒๕๔๒

คิดว่าเป็นข้อเขียนที่น่าจะเป็นประโยชน์กับทั้งนักเขียนและนักอ่านนะครับ

จากคุณ : SONG982 - [ 11 มิ.ย. 52 13:56:09 ]

ความคิดเห็นที่ 19

เราไม่ใช่คนอ่านวรรณคดีเยอะๆหรอกนะ อ่านไม่กี่เรื่อง อายุก็น้อย และเข้าใจว่าด้อยปัญญาด้านวรรณกรรมด้วยหละ คืออ่านแล้วรู้สึกว่าดีก็บอกดี ไม่ดีก็บอกไม่ดี ไม่ใช่บอกว่าดีหรือไม่ดีเพราะคนอื่นบอกว่ามันคือวรรณกรรมชั้นดีหรือต้องใช้หลักอะไรในการวิจารณ์น่ะนะ(แล้วการที่เราจะวิจารณ์นี้เราต้องมีหลักไรบ้างอะ ไม่ได้ประชด ไม่ทราบจริงๆ) แต่เวลาอ่าน เราก็อ่านทั้งบริบทอะ ไม่ได้ตัดมาเป็นตอนๆแล้วบอกดีไม่ดี

ไม่รู้เรามีสิทธิวิจารณฺที่คุณเจตนาเขียนมามั้ย ก็ขออนุญาตถือวิสาสะแสดงความคิดเห็นด้วยละกัน

(ทั้งหมดนี้ถามจากใจจริง ไม่มีประชดนะจ๊ะ)

อ่านมาน้อยแล้วไงฟะ ถ้ากลัวคนโง่ๆมาวิจารณ์แล้ววจะมาเขียนไอ้ที่เรียกว่า"วรรณคดี"ทำป๊ะอะไร???

"เสรีภาพของผู้อ่านเป็นเสรีภาพที่ล่อแหลม ผู้อ่านที่ด้อยสติปัญญาหรือด้อยประสบการณ์ก็เปรียบได้กับนักดนตรีที่ฝีมือ ยังอ่อน อาจจะไม่สามารถเข้าถึงงานศิลปะได้อย่างเต็มที่ การแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับวรรณกรรมจึงควรจะกระทำด้วยความระมัดระวัง รอบคอบ ยิ่งผู้ที่เป็นนักวิจารณ์วรรณคดีด้วยแล้ว ภาระความรับผิดชอบก็ยิ่งจะเพิ่มมากขึ้น ถ้าวิจารณ์ไปด้วยความไม่รู้หรือด้วยอคติก็เหมือนกับนักดนตรีชั้นเลว ที่เอาเพลงดีมาทำเสียจนหมดรส....เสรีภาพที่ให้แก่ผู้ด้อยปัญญาหรือผู้เต็มไปด้วยอคติ เป็นเสรีภาพที่ไม่สนับสนุนเกื้อกูลศิลปะแต่ประการใด..."

จะบอกว่าเป็นศิลปะชั้นสูง(อะไรคือศิลปะชั้นสูง??) คนอ่านต้องฉลาดมีปัญญา มีประสบการณ์ก่อนถึงจะเข้าถึงและเสนอหน้าวิจารณ์ได้งั้นสิ หลงตัวเองจริงเว้ย อันไหนคนมาอ่านแล้วโดนวิจารณ์ว่าไม่ดีก็บอกว่าคนอ่านทำเสียรสซะงั้น แมร่--ง ไม่ดูตัวเองบ้างเลยนะว่างานดีจริงมั้ย จริงๆงานดีไม่ดีมันอยู่ที่เนื้องาน ไม่ได้อยู่ที่คนอ่านซะหน่อย คำวิจารณ์จะทำให้คุณค่าของงานลดลงเหรอ เราว่าไม่อะ จะลดก็แต่ในสายตาของ"คนโง่"ที่ว่าน่ะแหละ แล้วอีกอย่างถ้าเค้ามองว่างานชั้นสูงนั้นไม่ดีแล้วผิดตรงไหน บอกว่ามี"คนโง่"มาวิจารณ์แล้วจะมากลัวคำวิจารณ์ของคนโง่ทำไม หรือจะโดนด่ามามากเลยต้องพล่ามแบบนี้แก้เกี้ยว

____________________________
จากคุณmajiaนะ

การวิจารณ์นั้นสามารถสร้างสรรค์และทำลายงานเขียนได้
--->> ทำลายได้ยังไงอะ ทำให้คนเขียนหมดกำลังใจเหรอ หรืออะไร

อาจต้องถามกลับว่า หากมีงานเขียนที่ถือเป็นงานชั้นเยี่ยม
งานเขียนนั้นสมควรได้รับคำวิจารณ์จากคนที่ไม่สามารถเข้าถึง
งานเขียนได้อย่างเต็มที่หรือไม่
---->> สมควร ไม่ว่าเข้าถึงมั้ย ทุกๆๆๆคนควรวิจารณ์ได้ ไม่ใช่ว่างานเขียนเข้าถึงยากแล้วควรให้เฉพาะคนเข้าถึงวิจารณ์ซะหน่อย คนที่เข้าไม่ถึงก็ต้องวิจารณ์ได้สิว่า เขียนบ้าไรฟะ อ่านไม่รู้เรื่อง
ว่าแต่ดูยังไงว่าคนวิจารณ์คนไหนเข้าไม่ถึงชิ้นงานอะ แล้วยังไงเป็นงานเขียนชั้นเยี่ยมอะ(ไม่รู้จริงๆว่าดูยังไง คือต้องอาศัยคนวิจารณ์รึเปล่า)
แล้วถือเป็นงานเขียนชั้นเยี่ยมในสายตาใคร ถ้ามีคนโง่มาอ่านแล้วไม่ได้มองว่าเป็นงานที่ดีซะหน่อย(หรือถืงจะมองว่าเป็นก็เถอะ)ทำไมงานนั้นถึงไม่ควรได้รับคำวิจารณ์จากคนโง่นั้นอะ??
หรือจะบอกว่าถ้า"ถือเป็นงานชั้นเยี่ยมแล้ว" ควรให้เฉพาะคนที่เข้าถึงเท่านั้นที่ควรวิจารณ์ คนที่เข้าไม่ถึงงไม่ควรวิจารณ์???
___________________________________

(หวังว่าไม่งง ในหัวเราเต็มไปด้วยคำถามสารพัดจนขี้เกียจพิมพ์ ก็เรียบเรียงได้ประมาณนี้)

ก่อนไปก็ขอวิจารณ์ที่คุณเจตนาเขียนซะหน่อยนะว่า เขียนได้แย่มาก ทำไมคนนั้นถึงควรหรือไม่ควรวิจารณ์ ไม่ต้องมาชึ้ๆๆคนอื่นหรอกว่าคนไหนควรไม่ควรวิจารณ์ อยากจะเป็นนักเขียนก็ทนคำวิจารณ์หน่อยเซ่ กลัวคุณค่าลดมากก็เก็บใส่กรุซะ อ่านคนเดียว ไม่ก็แจกจ่ายอนุญาตให้วิจารณ์กันเฉพาะกลุ่ม"คนเข้าถึง" ละกัน

ปล. ถ้าพอจะมี ก็ขอทราบงานเขียนซักอันที่เป็นงานเขียนชี้นเยียมแล้วโดนวิจารณ์จนลดคุณค่าลง(ลงคุณค่าลงแล้วมันกลายเป็นอะไรอะ งานเขียนชั้นแย่???) + ขออ่านคำวิจารณ์ที่ทำลายคุณค่างานนั้นด้วยนะ

จากคุณ : พ่องจายยยยย (decentcitizen) - [ 14 มิ.ย. 52 22:22:54 ]