ชีวิตบ้านคลองหวะ - น้ำ

น้ำในความหมายของชาวบ้านคลองหวะ
ถือว่าค่อนข้างโชคดีกว่าชาวบ้านควนลัง
ชาวหาดใหญ่เหมือนกันแต่อยู่บนที่สูงกว่า
เพราะขุดบ่อเพียงลึกเพียงเมตรถึงสามเมตรก็ได้น้ำดื่มน้ำใช้แล้ว
แต่ที่ควนลังใกล้ ๆ กับหมู่บ้านสหวิริยะ
ต้องขุดมากกว่ายี่สิบเมตรจึงจะได้น้ำบ่อสักลูกหนึ่ง

ต้องยอมรับกันเบื้องต้นก่อนว่า
น้ำระดับตื้น ๆ ขนาดนี้เรียกว่า น้ำผิวดิน
บางคนเรียกว่าน้ำซับทราย
สมัยก่อนยังสามารถใช้ประโยชน์ดื่มกินได้
แต่ปัจจุบันมีการใช้ยาฆ่าหญ้า สารเคมี เพื่อการเกษตรมากขึ้น
รวมทั้งการปลูกสร้างห้องน้ำห้องส้วมในบริเวณบ้าน
ทำให้โอกาสที่น้ำจะมีการปนเปื้อนกันมากกว่าปกติ

แต่เดิมการไปทุ่ง (หรือการไปถ่ายอุจจาระ)
ก็มักจะไปตามชายป่าตามทุ่งตามนา
แต่พอมีการสร้างห้องส้วมอยู่ใกล้ ๆ กับบ้าน
หรือปลูกสร้างในบริเวณบ้านแล้ว
ก็เริ่มมีปัญหาการปนเปื้อนของน้ำที่ซึมลงไป
ทำให้ปัจจุบันน้ำดื่ม ถ้าไม่รองจากน้ำฝนใ่ส่เพล้ง
(ภาชนะบรรจุน้ำืทำจากดินเผา คล้าย ๆ หม้อหุงข้าว
บางแห่งจะใส่แร่ดีบุกก้อนใหญ่ ๆ ลงไปด้วย
นัยความเชื่อว่าจะทำให้น้ำเย็นกว่าปกติ
และมีแร่ธาตุที่เป็นประโยชน์ต่อผู้ดื่มกิน)
หรือน้ำตอนนี้ต้องซื้อมาดื่มกันแล้ว

การขุดบ่อน้ำในสมัยนั้นต้องหาผู้รู้ผู้เชี่ยวชาญ
มักจะเรียกว่า หมอหรือครู
โดยจะใช้จากการสังเกตกอหญ้าบริเวณไหนที่สมบูรณ์
หรือมีหญ้าสีเขียวกว่าที่อื่น หรือรกกว่าบริเวณอื่น
น้ำบ่อบริเวณนั้นมักจะไม่ลึกมากนัก
หรือตรวจสอบโดยการใช้ใบไม้ประเภท ใบบัว ใบเผือก
คว่ำหน้าส่วนที่เป็นสีเขียวเข้มลงไปบริเวณพื้นดิน
แล้วหาพวกไม้หรือก้อนหินกดทับไว้หลวม ๆ
เพื่อดูว่ามีหยดน้ำมาจับหรือไม่ในเช้าวันรุ่งขึ้น
ถ้ามีน้ำจะระเหยขึ้นมาจับที่ใบสามารถสังเกตได้
หรือถ้าโชคดีมากเกิดขุดตาน้ำได้
ก็จะมีน้ำท่าอุดมสมบูรณ์
หรือชาวบ้านมักจะพูดกันว่า

ขุดตรงตาน้ำได้ สบายใจจัง


ส่วนการขุดบ่อน้ำที่ระดับลึกมาก
หรือการลงไปล้างบ่อน้ำที่ลึกเกินกว่าห้าเมตร
จะต้องมีคนคอยเทน้ำลงไปเพื่อให้คลายร้อน
แล้วมีคนคอยใช้ใบไม้กิ่งไม้คอยโบกสะบัดเหนือบ่อน้ำที่ขุด ให้ข้างล่างไม่นิ่ง
เพื่อไม่ให้อากาศข้างล่างนิ่ง  หรือไม่มีออกซิเจน
จะได้มีอากาศถ่ายเทไม่เป็นโทษเป็นภัยต่อคนอยู่ในบ่อ

เคยเห็นสมัยเด็ก ๆ ที่บ้านมีบ่อน้ำลึกประมาณห้าเมตร
อยู่ในตัวเมืองหาดใหญ่แถวสถานีรถไฟ
บางปีน้ำไหลน้อยก็ให้คนงานช่วยลงไปล้างบ่อ
คือการกวาดขี้เลนหรือทรายที่เป็นเมือก ๆ ออก
็จะทำให้น้ำไหลออกมาได้แรงขึ้นหรือมากกว่าเดิม
มักจะได้ยินคนงานในบ่อน้ำร้องตะโกนขึ้นมาว่า
เทน้ำลงมาหน่อย ร้อนโว้ย
และมักจะลงไปได้ทีละคนในปล่องบ่อ
เกินกว่าสองคนจะเกะกะมากเวลาทำงานในบ่อ

แม้ในปัจจุบันที่เป็นบ่อขุดด้วยเครื่องมือขุดบ่อ
แล้วทะยอยฝังลงในบ่อเป็นท่อน้ำหลายท่อนลงไปในบ่อน้ำ
จะมีการล้างบ่อด้วยการอัดอากาศหรืออัดน้ำลงไปในบ่อน้ำ
เพื่อทำความสะอาดบ่อ หรือเป็นการกระแทกให้ทราย
หรือเมือก ๆ ในน้ำ หรือขี้โคลนหลุดออกไปบ้าง
จะทำให้มีน้ำไหลดีขึ้นกว่าเดิม

การมีบ่อน้ำเป็นเรื่องของความเอื้ออาทร
หรือการมีปฏิสัมพันธ์ชุมชนระหว่างกัน
ทำให้สามารถทักทายหรือพูดคุยกันระหว่างตักน้ำมาใช้
เพราะมักจะให้ใช้น้ำร่วมกันได้ระหว่างเพื่อนบ้าน
ในบางแห่งทั้งชุมชนก็มักจะมาใช้น้ำบ่อเดียวกัน
เช่นที่  บ่อตรุ ที่ระโนด และ บ่อชะแล้
เพราะการขุดบ่อน้ำ  บางครั้งเป็นเรื่องโชคลาภวาสนา
บางแหล่งน้ำไหลออกมาไม่ทันกินทันใช้
หรือน้ำซึมออกมาไม่ทันการใช้งาน
หรือคุณภาพน้ำกร่อยหรือน้ำที่ตักขึ้นมาใช้งานไม่ได้เลย
ทำให้หมู่บ้านบางแห่ง หลาย ๆ ครอบครัวมักจะหุ้นกัน
เพื่อขุดบ่อน้ำขึ้นมาใช้งานร่วมกันในระหว่างครัวเรือนหรือชุมชน

แต่สังคมไทยก็มีปัญหาอีกอย่างคือ
เมื่อยุติหรือเลิกใช้บ่อน้ำแล้ว
มักจะไม่ฝังกลบหรือเททรายกลบบ่อ
มักจะปล่อยทิ้งร้างไว้ เผื่อว่าจะได้ใช้
ยิ่งในเมืองใหญ่ที่มีการรื้อถอนสิ่งปลูกสร้าง
มักจะไม่นิยมหรือมีกฎหมายบังคับ
ให้ทำกันในเรื่องกลบบ่อที่ไม่ใช้งานอีกแล้ว
ยิ่งเป็นสาเหตุให้น้ำเสียไหลลงในระดับน้ำใต้ดินมากขึ้น

ในสมัยก่อนการเลิกใช้บ่อน้ำ
ต้องมีการทำพิธีบอกลาหรือขอขมาบ่อน้ำ
ที่เคยเห็นพิธีกรรมทั้งของไทยกับของจีนคือ
การจุดธูปเทียน อาจจะมีกระดาษเงินกระดาษทอง
ดอกไม้ และเครื่องเซ่น ไหว้หน้าปากปล่องบ่อ
พร้อมกับการกล่าวสวดเซ่นสังเวยโดยฆราวาส
ที่มีความรู้หรือประสบการณ์ในเรื่องนี้

ถ้าเป็นของคนจีนที่เคยพบเห็นมา
จะไม่มีพิธีกรรมการใช้ฆราวาสในการสวดเซ่นสังเวย
แต่ใช้เจ้าของบ้านเองเป็นคนบอกลา
จุดธูปเทียนนำพร้อมของสังเวย
มีกระดาษเงินกระดาษทอง
เผาตามหลังไปหลังเสร็จพิธี
และมักจะโยนเงินเหรียญลงไปในบ่อก่อนกลบฝังด้วย

พิธีกรรมทั้งสองวัฒนธรรมนี้
เพื่อเป็นการคาระวะและบอกลาขอขมาบ่อน้ำ
ที่เคยมีพระคุณในการให้ดื่มให้กินให้ใช้
แล้วค่อยทำการกลบฝังให้เป็นที่เรียบร้อย

แต่ในปัจจุบันคงต้องกลบฝังลงในท่อ PVC
ที่เป็นรูขนาดสองนิ้วหรือมากกว่านั้นก็เป็นไปได้
โดยการเททรายลงในรูท่อน้ำ PVC

เขียนขึ้นจากความทรงจำเก่า ๆ
ก่อนที่จะเลือนหายไปเหมือนบ่อน้ำในอดีต

แก้ไขเมื่อ 02 มิ.ย. 54 11:57:06

แก้ไขเมื่อ 28 พ.ค. 54 21:52:53

จากคุณ	: ravio
เขียนเมื่อ	: 28 พ.ค. 54 19:38:57