พระนลคำฉันท์...กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ทรงแต่ง......

สรรคที่ ๑
http://www.pantip.com/cafe/writer/topic/W2455645/W2455645.html
************************************

นิทานเรื่องพระนล
สรรคที่ ๒๐
วสันตติลกฉันท์

ลิ่วๆ ประเล่ห์มรุตพัด
ดุจปัถะพีพัง
ฤๅเล่หะเขจรประนัง
ขคแขงก็แข่งลม

แถวเถินและเขินศิขรขัณฑ์
พนสัณฑะอาศรม
หัยหาญทยานนิคมคมฯ
รถแล่นณะแผ่นภูมิ

เหวห้วยละหานเหิมอุทก
ชลตกก็ตูมตูม
เฟือยฟองก็ฟ่องสลิลฟูม
พยุฟัดก็ปัดไป

ปางองค์พระทรงนครฃัณฑ์
ฤตุบรรณะเกรียงไกร
ภูบาลสราญพระหฤทัย
กลเหิรก็เพลินดง

ผืนผ้าสพักสริรหลุด
พระจะหยุดบ่ทันทรง
ลมพาและผ้าจรณะพง
หยะวิ่งก็ทิ้งไกล

ปางองค์พระทรงวิบุลธรรม์
ฤตุบรรณ์อนันต์ชัย
ผ้าหลุดก็ยุดกรพระไน
ษธฃัติย์ดำรัสพลัน

อยุดม้าเถอะจาตุริกชัก
หยะพักณะไพรสัณฑ์
ลมจัดและวัสตรบ่ทัน
กรหยุดก็หลุดไป

ตกอยู่ณะพื้นปฤถิพี
รถรี่ก็เร็วไกล
จงวาร์ษเณย์บทคระไล
บ่มิช้าจะพาคืน

ปางนั้นพระนลกุศลสา
รถิกล้าวิชาปืน
ยินตรัสกษัตริย์สุพลยืน
ก็ทำนูลสนองไป

ฃ้าแต่นราธิปกษัตริย์
วรวัตถะอยู่ไกล
ห้าประโยชน์จะกลับรถคระไล
ก็กระชั้นบ่ทันการ

ผ้าปลิวก็ลิ่วรถก็แล่น
หยะแกว่นกำลังหาญ
ทันใดก็ไกลกลประมาณ
มิละผ้าจะล่าไป

ทูลพลางก็เร่งดุรครีบ
จรถีบธุลีไพร
เหี้มห้อบ่รอรถคระไล
ดุจย่นสถลทาง

ปางนายกาธิปมหัน
ฤตุบรรณะโศภางค์
รถแล่นณะแผ่นปถพิพลาง
นรนาถประภาษไป

อ้าท่านชำนาญสถลผลู
จรรู้วิถีไพร
อันซึ่งประชานิกรใน
ภพนี้บ่มีเลย

คนเดียวจะเชี่ยววิทยถ้วน
กิจล้วนก็คุ้นเคย
ถ่องทุกวิชากรเฉลย
ดุจนี้บ่มีหนา

เช่นท่านชำนาญอศวชาติ
บ่ฉลาดณะสังขยา
ส่วนอาตมะอาจจะคณนา
ผลไม้ณะไพรวัน

ดูต้นวิภีตกะณะไพร
ตรุใหญ่กำยำครัน
ใบผลก็หล่นพนอนันต์
ผิวนับจำนวนปน

ผลหล่นก็ยิ่งผลณะต้น
เฉพาะร้อยและหนึ่งผล
ใบหล่นก็ยิ่งฉทนะบน
ตรุร้อยและหนึ่งใบ

กิ่งสองผิปองจิตจะนับ
ทลดูก็รู้ไว
ห้าโกฎิจำนวนคณนะไน
ยะบ่พลาดบ่ฃาดเกิน

กิ่งสองจำนองจิตจะไตร
ผลไม้ก็ลองเทอญ
สองพันและร้อยผลประเมิน
ผิวหย่อนก็ห้าใบ

ปางสูตะผู้พระนลวา
หุกฟังก็ชั่งใจ
ตรึกตรองจะลองคณนะไน
ยะดำรัสกษัตริย์ทรง

คิดพลางก็พลางพระนลรั้ง
หยะยั้งณะแนวดง
พลันทูลวิบูลย์ชติยะองค์
ฤติบรรณ์อันันต์ชาญ

ฃ้าแต่นรินทะอธิราช
พจนาตถะสำนาร
ฃ้ายินบ่ยลยุบลปาน
พระดำรัสกษัตริย์ศรี

ยินแล้วบ่รู้ประดุจฃาน
พจมานพระภูมี
ขอสอบดำรัสนฤบดี
คณนาวิชายง

สองกิ่งวิภีตกะณะกา
นนฃ้าจะตัดลง
จำนวนจะนับกลจำนง
บ่มิช้าจะคลาไคล

จริงเท็จสำเร็จคณนะนับ
ก็จะขับมโนมัย
อ้าวาร์ษเณย์พลกำไร
กรยึดดุรงค์เทอญ

ปางองค์พระทรงคุณอนันต์
ฤตุบรรณะจำเริญ
ยินวาทะวาหุกผเชิญ
อธิฃัติยะตรัสไป

อ้าสูตะผู้อศวโก
วิทโสมนัสไพร
จักสู่วิทรรภ์นครไกล
ผิวยั้งและรั้งรอ

ไหนนั่นจะทันพิธิสยม
พรสมหทัยหนอ
หมายใจจะได้อรลออ
ชวะหย่อนก็ห่อนทัน

เร็วเลื่อนและเตือนตรุคเร่ง
จิตเพ่งณะไพรสัณฑ์
หมายมุ่งนครจรวิทรรภ์
หยะห้อบ่รอแรง  ฯฯ



วาหุกทูลว่า

ดูรานราธิปกษัตริย์
พลวัฒนะกำแหง
ฃ้าขอจะรอรถแสวง
คณนาวิชาชาญ

แม้นมีพระราชหทยะจัก
บ่มิพักณะไพรสาณฑ์
ขอเชิญเสด็จอวนิบาล
จรรีบณะราวดง

วาร์เษเณยะขับดุรคเถิด
รถเลิศระเห็จตรง
ฃ้าไซร้จะพักณะพนพง
บ่มิโดยเสด็จไป

ตูมีจำนงจิตจะรอ
เพราะสมอพิเภกไพร
ตัดกิ่งและนับผลอำไพ
บ่มิเสร็จมิเตร็จจร ฯฯ



พระฤตุบรรณ์ตรัสว่า

อ้าท่านชำนาญดุรคเลิศ
ชวะเชิดวิชาธร
บรรดาประชาชนนิกร
จะเสมอบ่ห่อนมี

ตูมุ่งจะจรนครฃัณ
ฑะวิทรรภะธานี
จักดั้นจะด้นดลบุรี
ก็เพราะท่านชำนาญไพร

อ้าสูตะผู้ศรณะฃ้า
ผิวช้าจะทำไฉน
เที่ยงแท้ผิแน่ณะหฤทัย
บ่มล่าณะอารัญ

ตามใจจะนับผลก็นับ
ผิวรับจะไปทัน
นับเสร็จระเห็จจรณะมรร
คะวิถีพนาดร

วันหนึ่งผิถึงนครราช
บ่มิคลาดสยุมพร
มาแล้วบ่แคล้วสมรอร
ก็จะสมหทัยคะนึง ฯฯ



วาหุกทูลว่า

ฃ้าแต่พระทรงนครฃัณ
ฑะวิทรรภะคงถึง
ฃ้ารับจะขับดุรคพึง
ประลุแทบนครทัน

โปรดอวยพระราชอนุมัติ
วรฃัติยะรังสรรค์
ขอสอบดำรัสนฤปอัน
คณนาวิชายง ฯฯ



พระฤตุบรรณ์ตรัสว่า

นับเถิดจะนับก็จรนับ
ผลสัพพะโดยจง
หมายสอบก็สมดุจประสงค์
ผิวเสร็จจะเตร็จจร

เร่งนับและขับดุรคเร่ง
รถเพ่งพิถีดอน
ไวไวจะได้จรนคร
ผิวล่าจะช้าไป ฯฯ



ปางนั้นพระนลพิมลเชา
วนะเจ้านิษัธไกร
จากรถก็รีบบทคระไล
ณะสมอพิเภกพลัน

หักกิ่งและนับผลวิภี
ตกะมีก็สองพัน
เศษร้อยและหย่อยเฉพาะมีปัญ
จะประเล่ห์พระพจมาน

ไนษัธะคิดก็พิศวง
และประสงค์วิชาการ
น้องพลางทำนูลอวนิบาล
ดุจเจตนามี

ฃ้าแต่นรินทรวิโรจ
นะอโยธยาศรี
วิชชานราธิปธนี
ดุจอย่างธอ้างอิง

ฃ้าไซร้ก็ใคร่จิตจะรู้
กลภูบดีจริง
เห็นแจ้งบ่แคลงมนะประวิง
ผิประทานก็บานใจ ฯฯ



ปางองค์อธีศวรเพ่ง
จิตเร่งจะคลาไคล
ฟังทูลก็ตอบยุบลไป
บ่มิคิดจะปิดบัง

อ้าสารถีสถลหาญ
หยะชาญวิชาขลัง
อันฃ้าสกากลฉมัง
ชนผองบ่ปองขัน

รู้บาศก์บ่คลาดจิตวิศา
รทะหาบ่เทียมทัน
ใครมาและท้าทิวะพนัน
ก็จะแถ้บ่แปรปรวน

เชิงนับชำนาญชำนิฉะนั้น
ดุจกันบ่ผันผวน
สังขยาและปาศะกะขบวน
ก็บ่แผกบ่แปลกกัน ฯฯ



วาหุกทูลว่า

ฃ้าแต่พระปารถิวฃัต
ติยะวัจนานันท์
วิชชาสกากิจพนัน
ผิวโปรดประทานสอน

ส่วนฃ้าวิชาอศวหลาย
จะถวายพระภูธร
เสร็จแลกจะเร่งดรุคจร
ณะวิทรรภะทันการ ฯฯ

ปางองค์พระทรงนครขัณฑ์
ฤตุบรรณะภูบาล
เชิงชั้นพนันชำนิชำนาญ
อุปเทศธทรงอวย

เจนจัดถนัดสนิทแน่น
นลแม่นบ่งงงวย
รู้ท่าสกากลอำนวย
พระก็ปลื้มกมลปรีดิ์

ครั้งนลชำนาญกลพนัน
กลิพลันก็ผันหนี
ออกจากพระกายพระนลมี
จิตกลัวระรัวลาญ

พ่นพิษพระยาอุรคถ่ม
พิษขมระบมฆาน
ปางนั้นนิษัธกษิติบาล
ก็จะสาปกลีเลว

ฝ่ายองค์กลีสริระสั่น
ดุจพรั่นพระเพลิงเปลว
ถูกสาปจะซุดประดุจเหว
ทวิทุกขะทำงน

น้อมก้มประนมนขประสาน
พจมานแสวงผล
ฃ้าแต่พระภูธรถกล
กิติเกริกตระการไกร

โปรดเถิดประทานอภยะตู
กลิผู้ลำบากใจ
ถูกสาปพระราชอรไทย
พระนิษัธมเหสี

นลร้างและนางจรณะกา
นนหาสวามี
ทุกข์ถมระทมพระรมณี
ธพิลาปก็สาปตู

ร้ายแรงบ่แสร้างพจนฃ้า
ดุจว่ามฤตยู
นางสาปก็สิทธิพิษงู
ระอุร้อนบ่ห่อนหาย

ฃ้าสิงพระองค์พระนลอยู่
พิษงูก็สิงกาย
เดือดร้อนจะผ่อนจิตสบาย
ก็บ่ได้กระไรเลย

โปรดเถิดพระนลพิมลจิต
สุจริตประเล่ห์เคย
อย่าสาปจะบาปบ่มิเสบย
นลอย่าอนาทร

แม้นมัณฑเลศวรเว้น
ดุจเช่นทำนูลวอน
ฃ้าจักอำนวยสุขนิกร
นรชนบ่ข่นใจ

ตราบใดประชานิคมคาม
ระบุนามพระนลไกล
กล่าวเกียรติ์อธีศวรไน
ษธอยู่บ่รู้วาย

ตราบนั้นมิพรั่นกลิจะใกล้
กลิไซร้มิไปกราย
ห่อนพึงคะนึงอุระระคาย
จิตเกลือกกลีกวน

เช่นนี้พระนามพระนลทรง
ภพคงบ่แปรปรวน
ยาวยืนผิหมื่นฉนำก็ชวน
ชนปลื้อบ่ลืมนาม

เมื่อนั้นพระนลนิษธนาถ
นรราชเรืองราม
ยินวอนก็อ่อนหทยะยาม
กลิหย่อนกำลังยง

ไนษัธบ่สาปกลิก็สู่
ตรุอยู่ณะกลางดง
จึ่งต้นวิภีกะณะพง
สิก็แห้งก็เหี่ยวไป

อันองค์นรินทะฤตุบรร
ณะอนันตะราชัย
อีกวาร์ษเณย์พลกำไร
ก็บ่เห็นกลีเลย

ปางนั้นพระนลกุศลสา
รถิกล้ากำลังเคย
พ้นทุกข์ก็สุขจิตเสบย
จรเร่งดุรงค์พลัน

รวบรัศมีกรกระหวัด
จตุอัศวะผกผัน
ฉิวๆ ละลิ่วจรณะมรร
คะประเล่ห์สกุณบิน

ไนษัธสมรรถอศวชาติ
รถมาศกระโดดดิน
ห้วงๆ กระจ้วงจรนริน
ทะหทัยก็ไสศานติ์

รีบรัตนะรถบถวิทรรภ์
ฤตุบรรณะเบิกบาน
เอิบอิ่มกระหยิ่มหทยะปาน
อมฤตสุรารมณ์

ไนษัธกษัตริยะจรพ้น
กลิล้นระอากรม
ออกจากวิภีกะพนม
จรสู่คฤหาศัย

ปางนั้นพระนลนรพยาฆร์
กลิจากก็สุขใจ
ปลดทุกขะทิ้งสถลไพร
จรโดยวนาธวา

ห่อนคืนพระรูปวิมลลัก
ษณะศักดิสมญา
ทรงรูปจาตุริกวา
หุกเร่งดุรงค์จรัล ฯฯ

จบสรรคที่ ๒๐ ในนิทานเรื่องพระนล

*******

อธิบายคำในสรรค์ที่ ๒๐

เขจร   แปลว่านก

จาตุริก  แปลว่าสารถี

วิภีตก  แปลว่า สมอพิเภก

ตรุอยู่ณะกลางดง  กลีเมื่อออกจากกายพระนล แล้วเฃ้าพักอยู่ในต้นสมอพิเภก  เหตุนั้นกระมังต้นสมอพิเภกจึงได้ชื่อว่า กลีพฤกษ์  อยู่จนบัดนี้

รัศมี  แปลว่า บังเหียน
**************


ตัวสะกดการันต์ ตาม พระนลคำฉันท์  พระนิพนธ์ของ พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ
พิมพ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ นางเสนางควิจารณ์(ใหญ่ อุทยานานนท์)
ณ เมรุวัดเทพศิรินทราวาส  ๒๙ ธันวาคม ๒๔๙๘