PANTIP.COM : A4133428 การ์ตูนกับการเมือง [สารคดีครับ] [การ์ตูน]

ความคิดเห็นที่ 4

บทบาทของการ์ตูนการเมืองในประเทศเพื่อนบ้าน

ในอินโดนีเซีย ซูการ์โนได้รับเครดิตในฐานะเป็นคนแรกที่นำการ์ตูนเสียดสีมาใช้ในช่วงทศวรรษ ๑๙๓๐ โดยมีจุดหมายเพื่อเรียกร้องให้ดัตช์ปลดปล่อยชาติอินโดนีเซียจากการเป็นอาณานิคม

กษัตริย์นโรดม สีหนุ แห่งกัมพูชา ก็ให้กำเนิดการ์ตูนการเมืองในประเทศเขมร โดยให้นักวาดการ์ตูนวาดรูปตัวการ์ตูนเป็นพระองค์เองในบุคลิกฉลาดเฉลียว และเป็นนักปราชญ์ เพื่อบอกให้โลกรับรู้ว่านี่คือตัวตนของเจ้านโรดม สีหนุ

แต่แม้จะกำเนิดจากคนชั้นสูง จากผู้นำประเทศ ในยุคต่อมาการ์ตูนการเมืองก็เปลี่ยนมาอยู่ในมือของประชาชน ทำหน้าที่วิพากษ์วิจารณ์สังคม เหตุการณ์ความเป็นไปของบ้านเมืองผ่านตัวการ์ตูน ด้วยอารมณ์ขัน ด้วยความรอบคอบและปลายปากกาที่แยบยล

ด้วยบทบาทของการ์ตูนการเมืองในการวิพากษ์วิจารณ์รัฐบาล เปิดหูเปิดตาประชาชนให้มองเรื่องราวนั้นใหม่ ๆ อีกครั้งด้วยอารมณ์ขัน จึงทำให้มีผู้เปรียบการ์ตูนการเมืองว่าเป็นเหมือนกับ "เด็ก" ที่ชี้ให้เห็นว่า "พระราชาไม่สวมเสื้อ" และด้วยเหตุนี้ก็ไม่น่าแปลกใจนักที่นักวาดการ์ตูนในประเทศอุษาคเนย์หลายคนต้อง "จ่าย" ค่าตอบแทนการวาดการ์ตูนการเมืองในราคาสูงลิ่ว ชัย ราชวัตร ถูกแบล็กลิสต์ในช่วง ๖ ตุลาคม ๑๙ จนต้องเดินทางไปอยู่อเมริกา

ก่อนที่อุณหภูมิการเมืองจะสงบลงและเปิดโอกาสให้เขาเดินทางกลับประเทศในปี พ.ศ. ๒๕๒๑ แต่คนอื่น ๆ ไม่โชคดีเช่นนี้ นักวาดการ์ตูนของอินโดนีเซียถูกสั่งห้ามวาดหรือแสดงงานใด ๆ เป็นเวลานานหลายสิบปี นักวาดการ์ตูนในพม่าบางคนก็ถูกจับ และบางคนตายในคุก

ทุกวันนี้ก็ยังมีหลาย ๆ ประเทศที่นักวาดการ์ตูนไม่สามารถทำงานได้อย่างอิสระ เพราะระบบเซ็นเซอร์ของรัฐ เวบไซต์ www.indexoncensorship.org ที่รวบรวมเรื่องของการ์ตูนที่ถูกเซ็นเซอร์ในประเทศต่าง ๆ บอกให้เรารู้ว่าทุกวันนี้ยังมีหลาย ๆ ประเทศในโลกที่เซ็นเซอร์การ์ตูน อย่างเช่น จีน อินเดีย อียิปต์ ซาอุดีอาระเบีย อิรัก อิหร่าน และพม่า

แม้การ์ตูนจะเป็นสิ่งเล็ก ๆ น้อย ๆ การรู้จักวัฒนธรรมการ์ตูนในประเทศใดประเทศหนึ่ง ก็อาจบอกเล่าเรื่องราว พัฒนาการและตัวตนของประเทศนั้น ๆ ให้เรารับรู้ได้ไม่น้อย และต่อไปนี้เป็นตัวอย่างของการ์ตูนการเมืองในสองประเทศ ที่ระบอบการปกครอง เศรษฐกิจ วิถีชีวิต ความเป็นอยู่ของประชาชนดูเหมือนจะแตกต่างกันอย่างสุดขั้ว

แต่น่าประหลาดใจที่เรื่องราวการ์ตูนการเมืองของสองประเทศนี้มีอะไรที่คล้าย ๆ กันอยู่ การตูนนิสต์ชาวสิงคโปร์คนหนึ่งกล่าวว่า การ์ตูนการเมืองในสิงคโปร์นั้นวาดไปก็ไร้ความหมาย
พร้อมกับกล่าวว่า หากให้คำนิยาม "การ์ตูนการเมือง" ในความหมายของการวิพากษ์วิจารณ์เกี่ยวกับสถานการณ์ประจำวัน ไม่ว่าจะเป็นการเมือง เศรษฐกิจ สังคม โดยมุ่งที่จะเสียดสีประชดประชันนักการเมืองและนโยบายของเขา ด้วยจุดหมายเพื่อจะผลักดันให้การเมืองเดินหน้าไปอย่างซื่อตรงและซื่อสัตย์แล้ว ก็อาจกล่าวได้ว่า
ไม่เคยมีสิ่งที่เรียกว่าการ์ตูนการเมืองอย่างแท้จริงในสิงคโปร์

ย้อนหลังไปในปี พ.ศ. ๒๕๐๒ หลังจากปกครองสิงคโปร์มานาน อังกฤษก็เริ่มปล่อยให้สิงคโปร์จัดตั้งรัฐบาลเป็นของตนเอง โดยจัดให้มีการเลือกตั้งทั่วไปขึ้น และก่อนหน้าที่การเลือกตั้งทั่วไปครั้งแรกในสิงคโปร์จะเริ่มขึ้น ตัน ฮวย เป็ง ศิลปินชาวสิงคโปร์ ก็วาดภาพการตูนล้อการเมืองออกมาภาพหนึ่ง ตีพิมพ์ในหน้าหนังสือพิมพ์เดอะสเตรตไทม์ (The Straits Time)

การ์ตูนของเป็งวาดเป็นรูปการต่อสู้บนสังเวียนมวย ที่มีนักการเมืองสองฝ่ายกำลังชกกันอย่างดุเดือด ชนิดใครพลาดพลั้งก็คือหลุดจากสังเวียนไปเลย ภาพของเป็งเป็นภาพการ์ตูนล้อที่ใครดูก็รู้ว่า นักมวยทั้งสองฝ่ายคือ เดวิด มาร์แชล และลิมยูฮอก นักการเมืองจากสองพรรคที่กำลังขับเคี่ยวกันอย่างดุเดือดในเวลานั้น แต่ในขณะที่กลางสังเวียนกำลังต่อสู้กันอย่างชุลมุนนั้น ที่มุมซ้ายมีชายคนหนึ่งนั่งอยู่อย่างเงียบ ๆ ราวกับรอให้เกมจบ แล้วตัวเองก็จะก้าวเข้ามาคว้าแชมป์ไปครอง ชายคนนั้นเป็นใครไปไม่ได้นอกจากลีกวนยู

นี่คือตัวอย่างของการ์ตูนการเมืองที่เคยมีอยู่ในสิงคโปร์ แต่ก็เป็นสิงคโปร์ช่วงที่ยังอยู่ใต้อาณัติของอังกฤษ หากหลังจากนั้นไม่กี่เดือน เมื่อสิงคโปร์จัดการเลือกตั้งเสร็จ พรรค PAP (The People's Action Party) ก้าวขึ้นมาบริหารประเทศ ลีกวนยูขึ้นเป็นนายกรัฐมนตรีคนแรกของสิงคโปร การ์ตูนการเมืองใน เดอะสเตรตไทม์ ก็เริ่มเปลี่ยนไป การ์ตูนในหน้าหนังสือพิมพ์ ลดบทบาทลงเพียงเป็นเครื่องมือที่คอยสะท้อนนโยบายของรัฐ อย่างไม่มีการวิพากษ์วิจารณ์ ไม่มีความเห็น

ลองดูตัวอย่างการ์ตูนชิ้นหนึ่ง หลังจากที่ลีกวนยูก้าวขึ้นเป็นนายกรัฐมนตรีแล้ว ภาพการ์ตูนแสดงให้เห็นฉากบนเวที ฟากซ้ายลีกวนยูเชิดสิงโตเข้ามา ตามหลังด้วยคนหลากหลายเชื้อชาติในสิงคโปร์ ทั้งจีน มาเลย์ อินเดีย ฟากขวามีคนจีน มาเลย์ อินเดียถือลูกบอลเข้ามาห้าลูก เขียนว่า "ประชาธิปไตย" "สันติภาพ" "ยุติธรรม" "ก้าวหน้า" และ "เท่าเทียม" อันเป็นอุดมการณ์ของชาติที่ปรากฏอยู่ในสัญลักษณ์ดาวห้าดวงบนธงชาติสิงคโปร์ มุมซ้ายมีป้ายเขียนว่า Act 1 Scence 1 มุมขวามีป้ายงบประมาณของปีต่อไป ๙๘๖ ล้านเหรียญเพื่อการพัฒนาชาติสิงคโปร์

การ์ตูนชิ้นนี้บอกเล่าเรื่องราวง่าย ๆ ว่า รัฐบาลภายใต้การนำของลีกวนยู กำลังนำพาประเทศไปสู่อุดมการณ์ประชาธิปไตย สันติภาพ ยุติธรรม ก้าวหน้า และเท่าเทียม และภายใต้งบประมาณเหล่านี้ชาติสิงคโปร์จะต้องเจริญรุ่งเรืองอย่างแน่นอน
การ์ตูนชิ้นนี้ทำให้รัฐบาลยิ้มออกไปหลายวันเลยทีเดียว

ถามว่าเหตุใดการ์ตูนการเมืองในสิงคโปร์จึงต้องเปลี่ยนแปลงบทบาทหน้าที่ไปเช่นนั้น ก็อาจตอบได้ว่า เป็นเพราะช่วงเวลาดังกล่าวเป็นช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อของการสร้างชาติ ของการรวมคนในชาติให้เป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน และของการต่อต้านภัยคอมมิวนิสต์ การ์ตูนการเมืองมองบทบาทตัวเองเป็นเสมือนกลจักรเล็ก ๆ อันหนึ่งที่จะมีส่วนร่วมในการผลักดันชาติสิงคโปร์ให้ก้าวไปข้างหน้า

ประวัติศาสตร์การ์ตูนการเมืองในสิงคโปร์นั้นนับว่าน่าสนใจไม่น้อย หลังจากการ์ตูนการเมืองหันมาทำหน้าที่เชียร์รัฐบาล สร้างความเป็นชาติ ต่อต้านคอมมิวนิสต์อยู่ในระยะเวลาสั้น ๆ เพียงสองปี ในปี พ.ศ. ๒๕๐๔ หนังสือพิมพ์ เดอะสเตรทไทม์ ก็ตัดสินใจปิดฉากการ์ตูนการเมืองลง เป็นเวลาต่อเนื่องยาวนานถึงเกือบ ๒๐ ปีที่ไม่มีการ์ตูนการเมืองปรากฏอยู่ในหน้าหนังสือพิมพ์ของสิงคโปร์ นี่อาจเป็นเรื่องประหลาดที่ไม่มีประเทศไหนทำกันก็ได้ กับการที่จู่ ๆ ลุกขึ้นมาปิดกรอบการ์ตูนการเมืองในหน้าหนังสือพิมพ์ของตัวเองลง แต่นี่แสดงให้เห็นว่าทั้งรัฐบาลและบรรณาธิการของหนังสือพิมพ์

เดอะสเตรตไทม์ เองมองเห็นพลังอำนาจของการ์ตูน ที่ทั้งยั่วล้อและทำให้นักการเมืองกลายเป็นตัวตลกได้ง่ายๆ รัฐบาลสิงคโปร์เองก็ดูเหมือนจะไม่ชอบใจนักที่การเมืองกลายเป็นของล้อเล่นเช่นนี้ ประกอบกับช่วงเวลานั้นสภาพเหตุการณ์บ้านเมืองยังวุ่นวาย นักหนังสือพิมพ์และนักการเมืองที่ต่อต้านรัฐบาลเดินเข้าคุกกันเป็นว่าเล่น บรรณาธิการเดอะสเตรทไทม์จึงตัดสินใจปิดฉากการ์ตูนการเมืองลงเป็นเวลายาวนานเกือบ ๒๐ ปี ด้วยเหตุผลที่ว่า ปลอดภัยดีกว่าเสียใจภายหลัง

การ์ตูนการเมืองกลับมาปรากฏบนหน้าหนังสือพิมพ์สิงคโปร์อีกครั้งในปี พ.ศ. ๒๕๒๒ หลังจากเงียบหายไปนานถึง ๑๘ปี การกลับมาครั้งนี้ถือเป็นการ "ชิมลาง" ว่าการ์ตูนการเมืองสมควรจะมาปรากฏโฉมเป็นการถาวรหรือยัง โดย เดอะสเตรตไทม์ จ้างนักวาดการ์ตูนคนหนึ่งซึ่งใช้นามปากกาว่า แซม วาดการ์ตูนเกี่ยวกับการเลือกตั้งที่กำลังจะมีขึ้นในอีกไม่กี่วันข้างหน้า การ์ตูนของแซมลงตีพิมพ์ทุกวันจันทร์ถึงศุกร์ วาดเป็นเรื่องราวขำขัน แก๊กต่าง ๆ โดยไม่พาดพิงถึงนักการเมืองหรือการเลือกตั้งใด ๆ เลย เพียงแต่ใช้การเมืองเป็นฉากหลังเท่านั้น

ตัวอย่างชิ้นหนึ่งของการ์ตูนในชุดนี้ เป็นภาพการปราศรัยบนเวทีหาเสียง เมื่อนักการเมืองจบการปราศรัยของเขาแล้ว ก็หันมาถามประชาชนที่ฟังอยู่ว่า "มีใครมีคำถามอีกไหม" ตาแก่คนหนึ่งยกมือถามขึ้นมาว่า "ผมเพิ่งมาอยู่ใหม่ครับ อยากทราบทางไปแฟลตบล็อกที่ ๑๐๗๙ ชั้น ๑๒ ห้องเบอร์ ๓๖๕"

แม้จะล้อเล่นด้วยมุขตลกเบา ๆ เพื่อความบันเทิงและรอยยิ้มของคนอ่าน แต่นายกรัฐมนตรีลีกวนยูก็ยังไม่พอใจการกลับมาปรากฏของการ์ตูนการเมืองในหน้าหนังสือพิมพ์เช่นนี้อยู่ดี ลีกล่าวว่า

"การเมืองไม่ใช่เรื่องเล่น ๆ การเลือกตั้งก็ไม่ใช่สิ่งที่น่าหัวเราะ และไม่ใช่เกมที่สมควรจะเอามาล้อในการ์ตูน"
หลังจากชิมลางดูแล้วเห็นว่าอุณหภูมิการเมืองยังไม่ปลอดภัยนัก บรรณาธิการ เดอะสเตรตไทม์ ก็ตัดสินใจลดรูปกรอบการ์ตูนในหน้าหนังสือพิมพ์ลงมาเหลือแค่กรอบวันอาทิตย์ และการกลับมายืนบนหน้ากระดาษหนังสือพิมพ์ครั้งนี้ก็ไม่อาจเรียกได้ว่าเป็นการกลับมาของการ์ตูนการเมือง เพราะมันทำหน้าที่เพียงแค่บอกกล่าวให้ประชาชนรับรู้นโยบายใหม่ ๆ ของรัฐด้วยการ์ตูนเท่านั้น กล่าวได้ว่าการ์ตูนการเมืองในสิงคโปร์นั้นจืดสนิท

เรื่องราวที่นำเสนอในการ์ตูนส่วนใหญ่จะเป็นหัวข้อการเมืองโลก หรือไม่ก็ลงภาพการ์ตูนของ "ลัต" นักวาดการ์ตูนชื่อดังของมาเลเซียที่นิยมวาดภาพเกี่ยวกับสังคมและวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของคนมาเลย์ ถ้าจะมีพูดถึงการเมืองสิงคโปร์อยู่บ้างก็เบาบางและจืดชืดไร้รสชาติอย่างยิ่ง

ตัวอย่างชิ้นหนึ่งของการ์ตูนในวันส่งท้ายปีเก่า การ์ตูนนิสต์สิงคโปร์วาดลีกวนยูอยู่ในชุดนายพราน เล็งศรไปปักลูกแอปเปิลที่เขียนว่า ปี ๑๙๘๑ ได้สำเร็จ สื่อความหมายว่านายกลีกวนยูเข้มแข็งเพียงพอที่จะนำพาประเทศไปสู่ปี ๑๙๘๑ ที่กำลังมาถึงได้สบาย ๆ มันไม่ได้บอกอะไรเลยนอกจากนั้น ไม่ได้บอกถึงบุคลิกภาพของลีกวนยู หรือวิธีคิด หรือวิพากษ์วิจารณ์ในสิ่งที่เขาได้ทำในตลอดปีที่ผ่านมา หรือสิ่งที่เขากำลังจะทำในปีถัดไปการ์ตูนเบา ๆ ที่ไม่มีการวิพากษ์วิจารณ์ใด ๆ เช่นนี้ก็ทำให้มันอยู่รอดมาได้ตลอดหลายปี

บรรณาธิการหนังสือพิมพ์เองก็พอใจที่จะลงภาพวาดการ์ตูนเบา ๆ เช่นนี้ หรือไม่ก็เลือกที่จะลงภาพการ์ตูนที่สะท้อนเรื่องราวการเมืองโลก เพราะการ์ตูนพวกนี้ตลก และไม่ตีแสกหน้าใคร

บรรณาธิการหนังสือพิมพ์ในสิงคโปร์นั้นเป็นโรคกลัวรัฐบาลจนเป็นโรคประสาท การ์ตูนนิสต์คนหนึ่งเล่าว่า ในปี พ.ศ. ๒๕๒๘ เขาได้รับการว่าจ้างให้วาดการ์ตูนล้อการเมืองหลายชิ้น แต่มันไม่เคยได้รับการตีพิมพ์ และในปีถัดมาเขาได้รับการว่าจ้างอีก คราวนี้มันได้รับการตีพิมพ์เพียงแค่สองชิ้น

ในสิงคโปร์นั้นนักวาดการ์ตูนจะวาดการ์ตูนตามคำสั่ง ตามโจทย์ของบรรณาธิการ และจะต้องได้รับการตรวจแก้ไขอย่างเข้มข้นก่อนที่จะได้รับอนุญาตให้ตีพิมพ์ได้ การ์ตูนการเมืองในสิงคโปร์จะไม่มีลักษณะของ "การ์ตูนล้อ" ที่มักวาดหน้าให้ใหญ่ หรือขับเน้นบุคลิกบางส่วนที่เด่นชัดออกมา

ก็เพราะนักการเมืองในสภานั้นก็มีอยู่พรรคเดียว คือพรรค PAP (พรรคอื่นแย่งชิงที่นั่งได้ก็แค่หนึ่งถึงสองคนเท่านั้น) วาดการ์ตูนล้อใครเข้า ก็เป็นต้องแตะโดนรัฐบาลไปเสียทั้งหมดทางออกก็เลยเป็นการ "ปลอดภัยดีกว่าเสียใจภายหลัง" ด้วยการไม่วาดการ์ตูนล้อใครเสียเลย

สรุปแล้วเรื่องนี้ทั้งรัฐบาลสิงคโปร์ก็ควบคุมสื่ออย่างเข้มข้น ทั้งสื่อเองก็หวาดผวาต่อการเอาจริงของรัฐบาลเสียจนไม่มีใครกล้าวิพากษ์วิจารณ์ ภาพของการ์ตูนการเมืองในสิงคโปร์ตลอดช่วง 40 ปีที่ผ่านมา จึงดูเหมือนจะสะท้อนให้เห็นว่า

หากที่ไหนมีเผด็จการ ที่นั่นย่อมไม่มีการ์ตูนการเมือง

แปลว่าในไทยนี่ยังไม่เผด็จการถึงขั้นนั้นสินะ
แก้ไขเมื่อ 24 ก.พ. 49 10:49:26

[คลิกเพื่อชมภาพขนาดจริง]

จากคุณ : จ่าพิชิต ขจัดพาลชน - [ 24 ก.พ. 49 10:39:44 ]