PANTIP.COM : K4403600 เพชรพระมหามงกุฎ - เจ้าพระยามหาเสนา (บุนนาค) [ประวัติศาสตร์]

ความคิดเห็นที่ 5

(๒)

สามเณรสิน คือ สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี สามเณรทองด้วง คือ สมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก และสามเณรบุนนาค คือ เจ้าพระยามหาเสนา ผู้อ่านได้ทราบชีวิตตอนต้นของเจ้าพระยามหาเสนา(บุนนาค) ผู้เป็นต้นสกุล บุนนาค แล้ว จะดำเนินความในประวัติของท่านเจ้าพระยาผู้นี้ต่อไป

สามเกลอนี้สึกจากสามเณรแล้วก็ยังพบปะเที่ยวเล่นด้วยกันเสมอ กาลวันหนึ่งขณะที่นอนสนทนากันที่หน้าบ้านเจ้าพระยาจักรี นายสินเคลิ้มหลับไป นายสินเวลานั้นยังไว้ผมเปีย ยานบุนนาคเห็นได้ที ก็ค่อยๆเอาผมเปียนายสินผูกเข้ากับฟากเรือนที่นอนอยู่ด้วยกัน โดยมิให้นายสินรู้ตัว ผูกแน่ดีแล้วก็ทำเสียงเอะอะดังขึ้น นายสินตื่นขึ้นด้วยความตกใจ รีบลุกขึ้นกระชากผมเปียตนเองโดยแรง คนที่ได้เห็นก็พากันฮาขึ้น การเสียทีกันในทางเชิงเล่น อันฝ่ายที่เสียทีต้องเจ็บอายนี้ เป็นเหตุให้มางมึนกันไป ไม่รักใคร่กันสนิทเหมือนแต่ก่อนมา

เมื่ออายุสมควรรับราชการได้แล้ว นายบุนนาคนั้นพระยาจ่าแสนยากรผู้บิดาได้นำขึ้นถวายเป็นมหาดเล็ก รับราชการในเจ้าฟ้าอุทุมพรราชกุมาร กรมขุนพรพินิต กรมพระราชวังบวรสถานมงคล คือวังหน้าต่อจากกรมขุนเสนาพิทักษ์ซึ่งถูกลงพระราชอาญาจนสิ้นพระชนม์ เรื่องเป็นชู้กับเจ้าฟ้าสังวาลย์ นายสินนั้น เจ้าพระยาจักรีนำขึ้นถวายตัวเป็นมหาดเล็กในพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ และหลวงพิพิธอักษรก็ถวายตัวนายทองด้วง ให้เป็นมหาดเล็กในกรมพระราชวังบวรเช่นเดียวกับนายบุนนาค

นายบุนนาคได้กระทำการมงคลสมรสกับท่านลิ้ม ธิดาพระธิเบศร์บดี เหตุที่ไดท่านลิ้มเป็นภรรยานี้ น่าจะเป็นเพราะนายบุนนาคเป็นมหาดเล็ก และพระธิเบศร์บดีเป็นจางวางมหาดเล็ก คงรับใช้ทั้งทางราชการและส่วนตัว คงไปมาที่บ้านพระธิเบศร์บดีเนืองๆ และได้พบเห็นท่านลิ้มเข้าเกิดความรักใคร่กันขึ้นเอง หรือเพราะบิดานายบุนนาคเห็นว่า ถ้านายบุตรของท่านได้ธิดาผู้บังคับบัญชาโดยตรงเป็นภรรยา จะเป็นประโยชน์แก่ชีวิตราชการของนายบุนนาค จึงจัดการสู่ขอตกแต่งให้ หรืออาจจะเป็นเหตุสองประการควบกันก็อาจเป็นได้ การสมรสกันยังให้เกิดธิดาด้วยกันคนหนึ่ง เมื่อทำขวัญตั้งชื่อ ได้ขอให้พระยาจ่าแสนยากรผู้เป็นปู่ขนานนาม ประจวบเป็นเวลาที่ท่านพึ่งกลับจากราชการทัพที่ตานี ท่านจึงให้ชื่อหลานปู่ของท่านว่า ตานี

พระยาจ่าเเสนยากกร(เสน) บิดานายบุนนาคนี้ ในรัชกาลกรมขุนพรพินิต หรือที่ภายหลังกันว่า ขุนหลวงหาวัด ได้เป็นเจ้าพระยามหาเสนา สมุหพระกลาโหมอัครมหาเสนาบดีปักษ์ใต้ และเพราะเหตุที่บ้านของท่านอยู่ริมวัดสามวิหาร ราษฎรจึงเรียกท่านว่า เจ้าคุณกลาโหมวัดสามวิหาร

อันความเจริญในราชการของหนุ่มสามคนนั้น นายสินรุ่งโรจน์กว่าเพื่อน ได้เป็นพระยาตาก เจ้าเมืองตาก นายทองด้วง เป็นหลวงยกกระบัตรไปอยู่ราชบุรี ส่วนนายบุนนาคนั้น เป็นนายฉลองไนยนารถ หมาสดเล็กหุ้มแพรในกรมพระราชวังบวร และคงอยู่ในบ้านบิดา

ขณะนั้นทางกรุงอังวะ ซึ่งพระเจ้ามางลองเป็นเจ้าแผ่นดิน กำลังอยากทำศึกกับกรุงศรีอยุธยา พอดีเกิดเรื่องจับเรือกำปั่นและนายเรือกันขึ้นทางเมืองตะนาวศรี เมืองมะริดมีใบบอกเข้ามากราบทูล สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมีพระราชดำรัสสั่งให้ม้าใช้ออกไปสืบ ม้าใช้กลับมากราบทูลว่าพม่ายกเข้ามาทางเมืองมะริดทางหนึ่ง ทางท่ากระดานทางหนึ่ง ทางเชียงใหม่ทางหนึ่ง ซึ่งอันที่จริงนั้น พม่ายกมาทางเมืองมะริดทางเดียว

กองทัพพระเจ้ามางลองตีเมืองกุย เมืองปราณ เพชรบุรี ราชบุรี ตะลุยเข้ามาเป็นลำดับ จนเข้าตั้งประชิดกำแพงพระนคร ต้องนับว่าพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศทรงดูลักษณะคนเป็น ในคราวที่ไม่ยอมให้กรมขุนอนุรักษ์เป็นมหาอุปราช ด้วยทรงวิตกว่าจะเกิดความวิบัติฉิบหาย กรมขุนอนุรักษ์เวลานี้ยิ่งกว่าดำรงตำแหน่งมหาอุปราช ทรงเป็นพระเจ้าแผ่นดินทีเดียว และเป็นพระเจ้าแผ่นดินที่ไม่ทรงสามารถจะบัญชาการป้องกันแผ่นดินให้พ้นเงื้อมมือข้าศึกได้ สมเด็จพระราชอนุชาต้องทรงลาผนวชออกมาว่าราชการ ซึ่งยุ่งทั้งการสงครามและการฝ่านในพระราชสำนัก แต่เคราะห์ของเมืองไทยยังไม่ถึงคราวอับปางในครั้งนั้น เผอิญพระเจ้ามางลองประชวนลงต้องยกทัพกลับ เลยสวรรคตในระหว่างทาง เสร็จการสงครามแล้วสมเด็จพระราชอนุชาเสด็จกลับออกไปทรงผนวชอีก

แต่นั้นมาก็ไม่ได้ว่างศึกพม่า มังลอกราชบุตรมางลองขึ้นครองราชสมบัติ ให้มังหม่อมราชบุตรมาตีเชียงใหม่และลำพูน มังลอกสวรรคตแล้ว มังระราชอนุชาขึ้นเป็นพระเจ้ากรุงอังวะก็ให้มังมหานรธานคราโบ มังยีเจสู สตูกามนี แยงตะยาเข้ามาตีเมืองทะวายและเมืองตะนาวศรี ครั้นได้เมืองทะวายแล้ว พม่าเดินกองทัพเรื่อยเข้ามาตีเมืองสุพรรณบุรี ราชบุรี กาญจนบุรี ได้แล้ว เข้ามาบรรจบกัน ณ ทับลำลูกแก แล้วตั้งค่ายอยู่ตอกระออมและดงรักหนองขาว พม่าตีค่ายของไทยที่บางบำรุ นนทบุรี และบางระจันได้

เมื่อความปรากฏว่าพม่าใกล้กรุงเข้าทุกที ราษฎรพากันตระหนกตกใจอลหม่านไปทั่วกรุง พวกที่อยู่นอกพระนครต้องอพยพเข้าไปอยู่ในพระนคร และเมื่อก่อนหน้าอพยพใครมีทรัพย์สมบัติที่ไม่สามารถจะเอาติดตัวไปได้ จะทิ้งไว้ก็เสียดายว่าจะตกเป็นของข้าศึก จึงพากันฝังทรัพย์สมบัติของตนซ่อนไว้ด้วยความหวังว่า เสร็จศึกรอดตายและจะได้ขุดขึ้นมาเป็นกำลังในคราวตกทุกข์ได้ยากเพราะสงคราม เจ้าพระยามหาเสนา(เสน)นั้น ดั่งได้กล่าวมาแล้ว บ้านอยู่ริมวัดสามวิหารอันอยู่ชานพระนคร ต้องอพยพเช่นเดียวกับผู้อื่น ก็ได้ฝังซ่อนทรัพย์สมบัติเช่นเดียวกับผู้อื่น วิธีซ่อนทรัพย์สมบัติกันครั้งนั้น คงเอาทรัพย์สมบัติที่มีค่าใส่โองไหปิดฝาขุดหลุมฝังในบริเวณบ้านของตน ที่ที่ขุดหลุมฝังคงเป็นที่ที่นึกว่าสังเกตยาก รักษาเป็นความลับ ให้รู้แต่เฉพาะผู้ที่จำเป็นต้องรู้จริงๆเท่านั้น

กองทัพแรกของพม่าถึงกรุงไม่ช้า กองทัพพม่าอีกกองหนึ่งซึ่งมีโปสุพลาเป็นแม่ทัพยกมาแต่เชียงใหม่ เข้าทางด่านสวรรคโลก ก็เลยลงมาช่วยกองทัพทางใต้ มาอยู่ปากน้ำประสบ พอโปแมงแม่ทัพสีกุกป่วยเป็นไข้ตาย พม่าตั้งค่ายล้อมกรุงอยู่ทุกทิศ และล้อมอยู่ปีเศษ ขุนนางผู้ใหญ่ผู้น้อยในกรุงยกออกไปรบ ก็พ่ายแพ้แตกเข้ามา ในที่สุดพม่าเข้าเมืองได้ ไทยเสียกรุงศรีอยุธยาเมื่อวันอังคารเดือนห้าขึ้น ๙ ค่ำ ปีกุน พุทธศักราช ๒๓๑๐

ชาวกรุงศรีอยุธยาในขณะที่เสียกรุงนั้น แบ่งออกได้เป็นสี่จำพวก คือตายพวกหนึ่ง เป็นเชลยพม่าส่งไปกรุงอังวะพวกหนึ่ง เล็ดลอดหนีพวกพม่ากระจัดกระจายกันไปพวกหนึ่ง ทรยศต่อชาติเข้าสวามิภักดิ์พม่าพวกหนึ่ง ครอบครัวของนายฉลองไนยนารถอยู่ในจำพวกที่หนีพม่า นายฉลองไนยนารถซึ่งพลัดพวกไปแต่เฉพาะท่านลิ้มภรรยาและท่านตานีธิดานั้น เมื่ออกจากรุงได้แล้วนึกได้ถึงหลวงยกกระบัตรผู้เป็นเพื่อน ก็เล็ดลอดต่อไปยังสวนอัมพวา ราชบุรี และอาศัยอยู่กับหลวงยกกระบัตร

จากคุณ : กัมม์ - [ 27 พ.ค. 49 11:58:29 ]

ความคิดเห็นที่ 9

(ต่อ)

ความคิดของท่านผู้หญิงจักรีที่ให้ท่านนวลร่วมชีวิตกับนายฉลองไนยนารถนั้น เป็นความคิดฉลาดยิ่งนัก เพราะเป็นการกระทำที่ได้นกถึงสามตัวด้วยหินก้อนเดียว นกตัวที่หนึ่งคือปลูกฝังให้น้องสาวของท่านซึ่งสมควรมีเหย้าเรือนของตนเองได้แล้วเป็นฝั่งฝา นกตัวที่สองคือแสดงความเมตตาปรานีต่อนายฉลองไนยนารถผู้เคราะห์ร้าย ต้องเสียทั้งภรรยาและทรัพย์สิน แม้ตัวเองก็จวนเจียนจะต้องตายด้วยเพราะมือโจร การให้นายฉลองไนยนารถเป็นเป็นน้องเขยนี้ เป็นการผูกจิตใจนายฉลองไนยนารถตรึงแน่นไว้อย่างไม่มีวันที่จะคลายได้ นายฉลองไนยนารถจะต้องรู้สึกเองว่านอกจากความเห็นใจในคราวเคราะห์ร้าย ยังเป็นการตอบแทนความดีความชอบที่ตนได้รับใช้สอยมาและทำให้กลายเป็นญาติสนิท ย่อมจะต้องมีความซื่อสัตย์จงรักภักดีต่อเจ้าพระยาและท่านผู้หญิงจักรียิ่งขึ้น เป็นการปฏิการคุณ นกตัวที่สามนั้นคือการปล่อยให้ท่านนวลผู้เป็นสาวขึ้นแล้วเป็นโสดอยู่ต่อไปนั้น มีโอกาสที่พี่น้องอาจขัดใจกันขึ้นได้สักวันหนึ่ง เราจะต้องไม่ลืมว่า ในสมัยนั้นถือความสามัคคีในครอบครัวกันเป็นสิ่งสำคัญ ผู้ใหญ่จึงไม่นิยมให้สาวๆในปกครองเลือกคู่เอง

ส่วนทางเสียนั้นไม่มีเลย เพราะแม้นายฉลองไนยนารถขณะนั้นจะดำรงเพียงตำแหน่งทนายหน้าหอ แต่นายฉลองไนยนารถก็เป็นผู้มีเทือกเถาเหล่ากอมาแต่โบราณกาล และในชั้นเดิมก็เป็นคนเสมอบ่าเสมอไหล่ และเป็นเพื่อนกันมากับเจ้าพระยาจักรี ในแง่ชีวิตสมรสของท่านนวลเล่า ก็ไม่มีเหตุที่ควรวิตก เพราะรู้จักนายฉลองไนยนารถมาเป็นเวลานาน พอที่จะแน่ใจได้ว่านายฉลองไนยนารถเป็นผู้ซึ่งมีน้ำใจหนักแน่นแลมีความประพฤติดี

ผู้หญิงสมัยนี้(พ.ศ. ๒๔๙๓) อันเป็นสมัยที่อบรมให้ความคิดความเห็นดำเนินแนวตะวันตก คงจะนึกว่า ถ้าสรรเสริญว่าท่านผู้หญิงจักรีฉลาด ส่วนท่านนวลนั้นจะว่ากระไร เพราะเมื่อพี่สาวประสงค์ให้แต่งงานก็ยอมตาม ไม่ปรากฏว่ารักใคร่กันมาก่อน ดูประหนึ่งไม่มีจิตใจของตนเอง แต่ถ้าพิเคราะห์ให้ละเอียดจะแลเห็นว่าการสมรสของท่านนั้นไม่ใช่ว่าปราศจากความรัก เราจะต้องไม่ลืมว่า ท่านเห็นนายฉลองไนยนารถมานานพอที่จะบูชาความจงรักภักดีของนายฉลองไนยนารถ ต่อพี่เขยและพี่สาวของท่าน และบูชาความสามารถของนายฉลองไนยนารถที่ปกครองครอบครัวของเจ้าพระยาจักรี ตลอดเวลาที่เจ้าพระยาจักรีเมื่อยังเป็นหลวงยกกระบัตร จากครอบครัวเข้ามารับราชการในกรุงธนบุรี

อนึ่งเมื่อเข้ามาอยู่ในกรุงธนบุรีแล้ว ตำแหน่งทนายหน้าหอและตำแหน่งน้องสาวของนายในครอบครัวขุนนางผู้ใหญ่นั้นย่อมมีกิจที่ติดต่อเกี่ยวข้องกันเนืองๆ ความชอบพอกันในฐานร่วมบ้านกันย่อมมีเป็นธรรมดา ท่านนวลเป็นหญิงสาวมีความบูชาชอบพอนายฉลองไนยนารถเป็นทุนอยู่แล้ว แต่ไม่ได้นึกไปในทางรักใคร่ เพราะนายฉลองไนยนารถมีบุตรภรรยาอยู่ เมื่อนายฉลองไนยนารถมาเป็นพ่อหม้ายลงในปัจจุบันทันด่วน ย่อมเกิดความสงสารบวกความบูชาชอบพอเข้าด้วย และเมื่อพี่สาวแนะเรื่องสมรสขึ้น ความบูชาชอบพอและความสงสารหรือจะไม่กลายเป็นความรัก และความรักอันแท้จริง

ท่านเจ้าพระยาจักรีผู้ซึ่งเดิมเป็นเพื่อนแล้วเป็นที่พึ่งของนายฉลองไนยนารถนั้น เมื่อคราวยกกองทัพกลับไปตีหัวเมืองลาวตะวันออก สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีโปรดเกล้าฯเลื่อนบรรดาศักดิ์ให้ท่านขึ้นเป็นสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก

ในปีพุทธศักราช ๒๓๒๕ ได้เกิดการจลาจลขึ้นในกรุงธนบุรี อันเป็นเหตุให้สมเด็จพระเจ้ากรุงธนกรุงบุรีต้องเสียราชบัลลังก์และสิ้นพระชนม์ เมื่อการจลาจลได้สิ้นสุดลงแล้ว สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกขึ้นปราบดาภิเษกเป็นพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ย้ายราชธานีมาตั้งทางฝั่งตะวันออกของแม้น้ำเจ้าพระยา และขนานนามว่า กรุงเทพมหานครอมรรัตนโกสินทร์ ได้โปรดให้ตั้งสมเด็จพระอนุชาธิราช(เจ้าพระยาสุรสีห์)เป็นกรมพระราชวังบวรสถานมงคล ตั้งพระราชนัดดา(พระยาสุรอภัย)เป็นสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนอนุรักษ์เทเวศ กรมพระราชวังหลัง "ทรงตั้งพระประยูรวงศานุวงศ์ และตั้งเสนาบดีข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อยครบทุกหมู่ทุกกระทรวง"

นายฉลองไนยนารถเป็นผู้หนึ่งที่ได้รับพระมหากรุณาในครั้งนั้น พระราชพงศาวดารกล่าวว่า "ตรัสเอาหม่อมบุนนาค ทนายข้าหลวงเดิมเป็นพระยาอุไทยธรรม" โปรดให้ว่าแสงในและช่างมุก พระราชทานบ้านให้อยู่ที่ท้ายวังแถวจวนเสนาบดี

นับแต่กรุงเทพฯเป็นราชธานีมาถึงบัดนี้เป็นเวลา ๑๖๗ ปี และเมื่อ ๑๖๗ ปีที่แล้วมานั้น บรรพชนของเราเห็นเป็นการสำคัญที่จะต้องรักษาเกียรติของเสนาบดี อันเป็นตำแหน่งที่บ้านเมืองควรเชิดชู ในการสร้างพระนครจึงสร้างจวนไว้สำหรับเสนาบดีอยู่ ทั้งๆที่ในสมัยนั้นการติดต่อกับชาวต่างประเทศมีน้อยกว่าในสมัยต่อๆมาหลายเท่า

จวนเสนาบดีซึ่งได้กล่าวมานั้น อยู่ที่วัดพระเชตุพน(วัดโพธิ์) และบ้านซึ่งพระราชทานให้พระยาอุไทยธรรมอยู่อันเป็นบ้านดั้งเดิมของสกุลบุนนาคนั้น อยู่ตรงที่เป็นโบสถ์พระนอนเดี๋ยวนี้ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์(ดิศ)ก็ได้อยู่บ้านนั้นต่อจากเจ้าพระยามหาเสนาผู้บิดา และสมเด็จเจ้าพระยาบรมมมหาศรีสุริยวงศ์(ช่วง)ก็เกิดที่ตรงนั้น

พระยาอุไทยธรรมได้ถวายธิดาคนแรกของท่านที่ชื่อตานี ซึ่งเกิดด้วยท่านลิ้มภรรยาเดิมที่ผู้ร้ายฆ่าตาย ให้รับราชการฝ่ายใน ท่านเป็นเจ้าจอมมารดาของพระองค์เจ้าหญิงจงกลนีและพระองค์เจ้าชายเสวตรฉัตร กรมหมื่นสุรินทรรักษ์ ต้นสกุล ฉัตรกุล ท่านเจ้าจอมมารดาตานีนี้ภายหลังเรียกกันว่า เจ้าคุณวัง

ในคราวสงครามกับพม่า ปีพุทธศักราช ๒๓๒๘ ซึ่งพระเจ้าปะดุงยกทัพเข้ามา ฝ่ายไทยจัดทัพออกไปตั้งรับ โดยมีกรมพระราชวังบวรเป็นจอมทัพ ในคราวสงครามซึ่งเรียกกันว่าศึกหินดาดลาดหญ้านี้ เจ้าพระยายมราช(สน)แม่ทัพผู้หนึ่งซึ่งไปตั้งรับที่ราชบุรีต้องโทษ เสร็จสงครามแล้วจึงโปรดเกล้าฯให้พระยาอุไทยธรรม(บุนนาค)เป็นเจ้าพระยายมราช

ต่อมาในปีพุทธศักราช ๒๓๒๐ ไทยยกทัพไปตีเมืองทะวาย สมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯทรงเป็นจอมทัพเอง การสงครามครั้งนี้ตีเมืองทะวายไม่ได้ดั่งพระราชประสงค์ ต้องเลิกทัพกลับ รี้พลของไทยบอบช้ำเป็นอันมาก เจ้าพระยามหาเสนา(ปลี)แม่ทัพผู้หนึ่ง ก็ไม่มีใครทราบว่าตายหรือถูกจับไปเป็นเชลย ทราบแต่ว่าสูญหายไปในกลางศึก เสด็จกลับจากสงครามครั้งนั้นแล้วได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯเลื่อเจ้าพระยายมราชขึ้นเป็นเจ้าพระยามหาเสนา

เจ้าพระยามหาเสนา(บุนนาค) รับราชการในหน้าที่สมุหพระกลาโหม จนอายุได้ ๖๘ ปีจึงถึงอสัญกรรมเมื่อ ปีฉลู พุทธศักราช ๒๓๔๘

จากคุณ : กัมม์ - [ 27 พ.ค. 49 15:42:20 ]