ความคิดเห็นที่ 1 สมเด็จเจ้าฟ้า กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์  นายช่างใหญ่กรุงรัตนโกสินทร์          ในวันที่ ๒ มีนาคม พุทธศักราช ๒๔๗๗  อันเป็นวันที่พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสละราชสมบัตินั้น  เวลา ๑๕.๓๘ น. (เวลาในประเทศอังกฤษ) ได้มีโทรเลขจาก ม.ร.ว. สมัครสมาน  กฤดากร ราชเลานุการในพระองค์พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๗  จากพระตำหนักโนล ตำบลครานเลฆ์  อันเป็นที่ประทับในอังกฤษมาถวายราชเลขานุการในพระองค์ที่กระเทพฯ  มีใจความว่า โดยกระแสพระบรมราชโองการ  ให้ราชเลขานุการแจ้งแก่รัฐมนตรีว่าการกระทรวงวังว่า  มีพระราชประสงค์ให้ท่านรัฐมนตรี  เชิญต้นไม้เงินและต้นไม้ทองไปพระราชทานพระบรมวงศ์พระองค์หนึ่งตามราชประเพณี  และโปรดให้เชิญพระราชกระแสรับสั่งกราบทูลแด่พระบรมวงศ์พระองค์นั้น  ดังต่อไปนี้         ”หม่อมฉันขอให้ทรงรับเครื่องบรรณาการต้นไม้เงินและต้นไม้ทองนี้จากหม่อมฉัน  เพื่อเป็นเครื่องหมายแห่งความเคารพบูชาอย่างยิ่งของหม่อมฉัน  สำหรับกำลังแห่งน้ำพระทัยและความมานะอดทนอย่างกล้าแข็งของพระองค์  ในการที่ได้เผชิญความยากลำบากอันใหญ่หลวงทั้งหลาย  กับเพื่อเป็นของขวัญสำหรับแสดงความรู้สึกอย่างเหลือล้นของหม่อมฉัน  ในพระคุณของพระองค์ท่าน  ในการที่ทรงมีความจงรักภักดีอย่างแน่แท้ต่อตัวหม่อมฉันและต่อพระราชวงศ์  หม่อมฉันขอประทานด้วยความนอบน้อม  ได้โปรดให้อภัยแก่หม่อมฉันสำหรับความยากลำบากและความสลดรันทดใจ  ซึ่งหม่อมฉันอาจทำให้พระองค์ได้ทรงรับมา”          พระบรมวงศ์พระองค์นั้นได้ทรงมีพระโทรเลขตอบเมื่อวันที่ ๓ มีนาคม  มีข้อความว่า สมัครสมาน โนล ครานเลฆ์ สำหรับกราบบังคมทูลพระกรุณา           “ขอพระราชทานตอบพระโทรเลขวันที่ ๒  ข้าพระพุทธเจ้าไม่มีใจที่จะหาคำกราบบังคมทูลได้  ขอพระราชทานกราบถวายบังคมแทบฝ่าละอองธุลีพระบาท  พระเดชพระคุณล่นเกล้าฯ หาที่สุดมิได้  และต้นไม้ทองเงินซึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานนั้น  ข้าพระพุทธเจ้าตั้งใจแล้ว  จะนำไปถวายพระบาทสมเด็จพระบูรพมหาราชไว้ ณ ปราสาทพระเทพบิดร”          พระบรมวงศ์พระองค์นั้น คือ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น ๔  เจ้าฟ้าฯ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ต้นราชสกุล จิตรพงศ์  ในขณะนั้นทรงดำรงตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์  ในระหว่างที่พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว  เสด็จพระราชดำเนินไปรักษาพระองค์ ณ ต่างประเทศ  พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๗  ได้ทรงมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ  เมื่อวันที่ ๑๐ มกราคม ๒๔๗๖  เมื่อทรงสละราชสมบัติในวันที่ ๒ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๗๗ แล้ว  สมเด็จฯ ก็ทรงพ้นจากตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ .................................................................................................................................................... พระบาทสมเด็จ ฯ พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว จากคุณ : กัมม์ - [ 16 เม.ย. 51 00:00:59 ]

ความคิดเห็นที่ 2 (ต่อ)          เมื่อเอ่ยนามสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระยานริศราฯ  คนไทยหรือแม้นแต่ชาวต่างชาติที่สนใจเรื่องศิลปะต่างๆ ของไทย  ก็จะนึกถึงเพลงเขมรไทรโยค วัดเบญจมบพิตร ภาพเขียน รูปปั้น ตลอดจนพระเมรุต่างๆ ซึ่งยังคงมีรูปถ่ายปรากฏไว้  สมเด็จฯ ได้ทรงเขียนเล่าพระประวัติของพระองค์ท่านเกี่ยวกับการที่ทรงสนพระทัยในงานศิลปะต่างๆ มาตั้งแต่ยังทรงพระเยาว์  ไว้ดังต่อไปนี้          “มีคนร่ำลือตัวฉันอยู่บ้างว่ารู้อะไรต่างๆ  ที่ลือมากอยู่ก็รู้การช่าง  ถัดไปเป็นรู้ทางปี่พาทย์  จึงจะบรรยายวิชาทั้งสองอย่างซึ่งเกิดขึ้นแก่ตัวให้ท่านฟังดังต่อไปนี้          วิชาเขียนนั้นตั้งแต่ฉันยังเล็กๆ อยู่ก็ให้นึกรักเป็นกำลัง  พอดีกันที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  ตรัสมอบหมายให้เป็นหน้าที่เลี้ยงพระฉันเวร  คือพระฉันทุกวันบนพระที่นั่งดุสิตาภิรมย์  แต่พอประเคนแก่พระแล้ว  ก็เตร่ไปอยู่แก่พวกปี่พาทย์นั้นอย่างหนึ่ง  ซึ่งพรรณนาทีหลัง  แม้ไม่อย่างนั้นก็เขาวัดพระศรีรัตนศาสดาราม  เดินดูพระระเบียงเสียรอบหนึ่งแล้วก็จำอะไรมา  ครั้นกลับมาถึงเรือนก็เขียนสิ่งที่จำมานั้นไว้  ในการเขียนก็ง่ายๆ ใช้ดินสอขาวเขียนกับบานตูซึ่งเขาแขวะผนังเรือน  ทำบานทาสีน้ำเงินด้วยสีน้ำมันปิดไว้  ขอให้เข้าใจว่ารูปนั้นไม่เหมือนเลย  เป็นแต่ได้เค้าว่ารูปนั้นเป็นอยู่อย่างนั้นเท่านั้น  ดูก็สมด้วยคำของกรมหมื่นมศิราราชหฤทัยกล่าวว่า  วัดไหนมีเขียนวัดนั้นก็มีพระช่างเขียน  ด้วยดูจำอย่างรูปที่เขียนไว้นั้น  ถ้าวัดใดไม่มีเขียน  ก็หาพระช่างเขียนในวัดนั้นไม่ได้  คิดว่าเป็นพูดถูก          เมื่อได้เขียนบานตู้อย่างที่เล่าแล้ว  ได้เห็นเจ้านายชั้นเดียวกันที่ท่านแก่อายุกว่า  ท่านเขียนรูปอะไรต่ออะไรก็ให้นึกชอบใจ  ถึงกับมีสมุดเล่มหนึ่งพกไปเขียนอะไรต่ออะไร  จำได้ว่าพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงส่งเสริม  แต่จะเล่าถึงการที่ทรงส่งเสริมเป็นลำดับไปนั้น  นึกไม่ได้  ได้แต่ลางคราว  เช่นคราวหนึ่งตรัสสั่งให้เขียนรูปพระเจ้าแผ่นดินพม่า  ซึ่งทอดพระเนตรเห็นในหนังสือพิมพ์ฝรั่ง  อะไรทำให้เข้าใจๆไปในเวลานั้นก็จำไม่ได้  ว่าพระนาม “เม็งดงเม็ง”  เขียนเสียเหงื่อแตกทุกขุมขน  ขออย่าได้เข้าใจว่าเหมือน  เป็นแต่ดีกว่าที่เคยเขียนมาแล้วเท่านั้น  จำได้อีกครั้งหนึ่งว่าเสด็จไปทอดพระเนตรกองหินแลงที่เมืองสิงห์ ในแขวงกาญจนบุรี  ก็โปรดเกล้าให้เขียนกองหินแลงนั้นที่ว่าเป็นปราสาท  ทีหลังได้เห็นหนังฉายของสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระนครสวรรค์วรพินิตเป็นมุดเข้าไป  แสดงว่าปราสาทนั้นยังไม่พัง  แต่รูปร่างจะเป็นอย่างไรไม่ทราบ  เพราะต้นไม้ขึ้นคลุมเสียหมด  ต่อมาอีก  ได้ยินกรมหมื่นเทววงศ์วโรทัยพูดถึงไปเที่ยวเมืองสิงห์อีก  กล่าวถึงปราสาทเขมร  เป็นอันว่าพังไปแล้วก็มี  ที่ยังคงรูปเป็นอยู่ก็มี  เธอเอารูปฉายมาให้ไว้ด้วย  เป็นอันเข้าใจได้ว่า  เมืองสิงห์นั้นเป็นเมืองซึ่งมีการก่อสร้างของเขมรมาก  แต่ร้างแล้ว  กรมการแห่งกาญจนบุรีผู้ได้ปกครองอยู่ในเวลาโน้น  เขาพบแต่กองหินแลงซึ่งเป็นปราสาทที่พังแล้ว  จึงนำเสด็จไปทอดพระเนตรแต่เพียงเท่านั้น  แล้วทีหลังก็พบอีก  ที่พังแล้วก็มี  ที่ยังคงรูปอยู่ก็มี  แต่ไม่ได้เห็นด้วยต้นไม้ปกคลุม  ในแผนที่ก็เขียนว่า เมืองสิงขร เสียด้วย  ผิดความหมายกันไป  อย่างไรจะถูกก็ไม่ทราบ  นึกได้อีกคราวหนึ่งว่าโปรดเกล้าให้เขียนหินหมวกเจ๊กที่เขาลูกช้าง ในแขวงเพชรบุรี  ที่เรียกว่า “หมวกเจ๊ก” นั้นก็เพราะหินก้อนหนึ่งมีสัณฐานข้างบนกว้าง  ข้างล่างเล็กเรียว  ดุจหมวกเจ๊กตั้งอยู่บนหินอีกก้อนหนึ่ง  ที่เรียกว่าเขาลูกช้างนั้นไม่เป็นเขา  แต่เป็นหินสองสามก้อนตั้งรายๆ อยู่ในทุ่ง  ผู้รู้เขาว่าที่นั้นเป็นท้องทะเลมาก่อน  แต่เมื่อเขียนหินหมวดนั้นโตแล้ว  เขียนได้เหมือนแล้ว  ทั้งรู้ด้วยว่าทรงปิดในสมุดซึ่งจดรายวัน  ทีหลังไปตามเสด็จที่ไหนก็เขียนแผนที่ที่นั่นถวาย  ให้ทรงปิดสมุดไม่ต้องตรัสสั่ง          จะกล่าวถึงพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวต่อไปอีก  ที่ว่าทรงส่งเสริมฉันนั้นก็เพราะโปรดในการช่าง  ครั้งหนึ่งฉันเล็กๆ มีฝรั่งชาวออสเตรียคนหนึ่ง ชื่อนายไปยา  เข้ามาบวชเป็นเณรอยู่ที่สำนักพระมหาเอี่ยมวัดพิชัยญาติ  ครั้นสึกออกมาก็มาถวายตัวเป็นมหาดเล็ก  นายไปยาคนนั้นเป็นช่างเขียน  จึงตรัสสั่งให้เขียนแผนที่ทุกสถาน  เล่นเอาฉันอลิ้มอเลี่ยประจบเขาแทบตาย  ด้วยอยากได้วิชาของเขา          จะย้อนกล่าวถึงเมื่อบวชเณร  ฉันติดพระครูปั้นวัดบวรนิเวศด้วยท่านเป็นช่างเขียน  เมื่อสึกออกมาอยู่ในกรมพระคลังข้างที่  ฉันคิดว่าแม่จะไม่ให้ติด  จึงเอานายสายมาให้  นายสายนั้นเป็นช่างฝีมือดี  เป็นลูกหลวงราชนุจิตร  เรียกกันว่าปลัดส่าง  แม่เขาเป็นแม่นมลุงมงคล คือ พระองค์เจ้ามงคลเลิศ  ทีหลังเรียกกันว่าเจ้ากรมสาย  เห็นจะเป็นด้วยเข้าไปเป็นเจ้ากรมช่างสิบหมู่  ทีหลังเป็นพระยาจินดา  เจ้ากรมสายนั้นแกก็ดี  สู้ติดสอยห้อยตาม          บรรดาช่างที่จะลือว่าดีนั้น  ได้คิดเห็นว่าเป็นชอบกลนักหนาเป็นต้นว่าช่างฝีมืออ่อน  แม้จะเขียนงูเหมือนกระทั่งเกล็ดและลงสีด้วย  แต่ก็ยังแพ้ช่างที่เขาลือ  เขียนด้วยถ่านไฟแต่พอเป็นรูป  อะไรทำให้เป็นเช่นนั้น  ก็เห็นว่าช่างที่มีฝืมืออ่อนนั้นถึงจะเขียนอย่างดีด้วยวิธีใดก็เห็นเป็นงูตายทั้งนั้น  ส่วนคนที่เขาแข็ง  ถึงจะเขียนด้วยของที่เลวกว่าก็ชนะ  เพราะเหตุที่เห็นเหมือนงูเป็นๆ ดูดุจว่าจะเลื้อยไปได้ฉะนั้น  จึงเห็นว่าไม่สำคัญในสิ่งที่เขียน  สำคัญอยู่ที่การเขียนอย่างไร  จึงพิจารณาไปในการที่จะลือชื่อซึ่งเห็นว่า          ๑)  ช่างคนใดที่ทำแต่การถ่ายถอนแล้วจะลือชื่อไม่ได้  คนที่เขาลือนั้นเปรียบว่าเขากินแบบที่ทำแล้วเข้าไป  จนตกออกมาเป็นเหื่อนั่นจึงลือ          ๒)  เดาน้อยที่สุด  คือต้องดูของจริงในบ้านเรา  ถ้าไม่เช่นนั้นก็หลง          ๓)  ต้องเห็นมากกับทั้งสังเกตจำด้วย  จึงจะเป็นเครื่องเรืองปัญญา  ถ้าได้เห็นน้อยหรือไม่จำก็ไม่ช่วยตัวได้          เห็นจะมีอีกมากอย่าง  แต่เอาเพียงสามอย่างเท่านี้ก็ช่วยตัวได้มากแล้ว          ทีนี้จะกล่าวถึงทางปี่พาทย์  อันได้กล่าวอ้างไว้แล้วข้างต้นนั้น  เมื่อลงมาที่วงปี่พาทย์เมื่อฉันเวรนั้น  ไม่ได้เรียนทางปี่พาทย์มิได้  แต่เรียนกลองแขก  ส่วนทางปี่พาทย์นั้นยังไม่กระดิกหู  เพราะเป็นของละเอียดมาก  จนโตแล้วฟังแตรวงทหารเขาเป่าเพลงไทยนำแถวจึงชอบใจจำเขา  แม้กระนั้น ก็เป็นแต่ไล่ได้ด้วยปากเท่านั้น  แล้วได้ยินเขาเป่าขลุ่ยจึงไปหาขลุ่ยมาคลำนิ้วมัน  ก็ทำให้รู้ว่าเขาเป่ากันอย่างไรก็เป่าได้  ทีหลังเด็กคนใช้คนหนึ่งเขาสีซอได้  เขาว่าถ้าเขาสีซอแล้วจะเข้ากันได้ดี  แต่เวลานั้นซอเขาก็ไม่ได้เอาไว้ในที่อยู่  จึงให้เขาไปเอามา  แล้วก็สีและเป่าเข้ากัน  ทีหลังอยากสีซอให้เป็นบ้าง  จึงขอเรียนจากเขา  เขาก็สอนให้  การสีซอนั้นยากมาก  เพราะไม่มีอะไรเป็นกำหนด  แม้วางนิ้วต่ำหรือสูงไปเสียงก็เพี้ยนไป  อย่าหาแต่ว่าคนป่าๆ อย่างเราเลย  ถึงคนที่ตีเครื่องอะไรได้  มาจับซอเข้า เสียงก็เพี้ยน....”          ผู้ที่เล่นดนตรีเป็นนั้น  แม้จะไม่จับเครื่องดนตรีบรรเลง  แต่เมื่อใดได้ยินผู้อื่นบรรเลง  เมื่อนั้นก็อดไม่ได้ที่จะนึกทำนองตามไปด้วย  บางทีก็ถึงกับหยุดฟัง  ถ้าหากเพลงนั้นเพราะจับใจ  อย่างไรก็ตาม  ผู้ที่บวชอยู่ไม่ว่าพระว่าเณร  มีสิกขาบทอยู่ข้อหนึ่งคือ  นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนา  อันห้ามดูการขับร้องฟ้อนรำ          เมื่อสมเด็จฯ ทรงผนวชพระในปีพ.ศ. ๒๔๒๗ นั้น  ได้ทรงจำพรรษาที่วัดบวรนิเวศ  และเสด็จออกรับบิณฑบาตอย่างภิกษุทั้งหลาย  และวันหนึ่งก็ได้ทรงพบกับเหตุการณ์อันหนึ่ง  ซึ่งทรงเล่าไว้ในลายพระหัตถ์  ลงวันที่ ๑๒ กันยายน พ.ศ. ๒๔๗๙  ถวายสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ  มีข้าความว่า          “... มีเรื่องเกล้ากระหม่อมบวชซึ่งติดจะขัน  จะเก็บมาเล่าถวายอีกเรื่องหนึ่ง  เมื่อเกล้ากระหม่อมบวชนั้น  ได้ตั้งใจรักษากาย วาจา ใจ ให้เป็นพระพ้นอาบัติทั้งปวง  ความปฏิบัติก็เป็นไปได้สมความปรารถนา  แต่มาวันหนึ่งเจ้ากรรมจริงๆ เดินกลับจากบิณฑบาต  พอถึงแถวหน้าศาลเจ้าพ่อเสือ  ก็พบคนขอทานตาบอดนั่งร้องเองสีซอเองอยู่ข้างถนน  ตามที่ควรเป็นแล้ว  ดนตรีของคนขอทานนั้นควรจะไม่น่าฟัง  แต่ที่ไหนได้  นี่อะไรมันช่างเพราะดีเสียเหลือเกิน  ตั้งแต่เกิดมาไม่เคยพบการเล่นดนตรีที่ไพเราะจับใจเหมือนคราวนั้นเลย  เล่นเอาลือสติ  หย่อนฝีเท้ากว้าเดินช้าๆ ฟังสำเนียงบรรเลงจนพ้นมาด้วยความเสียใจ  โกยเอาอาบัติไปพอแรง ...” .................................................................................................................................................... พระบาทสมเด็จ ฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จากคุณ : กัมม์ - [ 16 เม.ย. 51 00:06:43 ]

ความคิดเห็นที่ 3 (ซ้ำ) แก้ไขเมื่อ 16 เม.ย. 51 00:28:09 จากคุณ : กัมม์ - [ 16 เม.ย. 51 00:24:52 ]

ความคิดเห็นที่ 4 (ต่อ)          สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์  ทรงมีความสัมพันธ์กับพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  อย่างที่เรียกด้วยภาษาชาวบ้านว่า เป็นน้องสองชั้น  เพราะนอกจากสมเด็จฯ จะทรงเป็นพระราชอนุชาร่วมสมเด็จพระบรมราชชนกนาถ คือพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวแล้ว  พระชนนีของสมเด็จฯ คือพระองค์เจ้าหญิงพรรณราย  ยังทรงเป็นพระขนิษฐภคินีในสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชชนนีในสมเด็จพระปิยมหาราชอีกด้วย  ความข้อนี้พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๕ ก็ได้ทรงยืนยันในพระราชดำรัสพระราชทานพรในงานพระราชทานเลี้ยง  เนื่องในพระราชพิธีโสกันต์สมเด็จฯ ในปี พ.ศ. ๒๔๑๘  มีข้อความตอนหนึ่งว่า          “ซึ่งเจ้านายมาประชุมพร้อมกันในเวลาวันนี้  เป็นการมงคลโสกันต์  ซึ่งฉันจะได้กล่าวบัดนี้  จะต้องขอบอกเรื่องการที่จะได้ทำการโสกันต์ใหญ่ในครั้งนี้ (ฤาจะว่าแต่เป็นโสกันต์อย่างกลางจะถูกกว่า) ก็การที่ได้คิดทำดังนี้ก็เพราะว่าจิตรเจริญเป็นลูกของน้าฉัน  ควรนับว่าเป็นน้องอันสนิทขึ้นอีกชั้น ๑ เพราะเหตุดังนั้น”          แต่ทว่าความเป็นน้องสองชั้น  มิได้ทำให้สมเด็จฯ ทรงได้รับอภิสิทธิ์ในพระมหากรุณาธิคุณจากสมเด็จพระปิยมหาราชแต่ประการใด  พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงคุณธรรมประเสริฐพระองค์นั้น  ได้ทรงบรรยายไว้ในพระราชหัตถเลขา  ลงวันที่ ๘ กรกฎาคม  รัตนโกสินทรศก ๑๑๒ (พ.ศ. ๒๔๓๖)  ถึงสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช (พระองคืแรก) เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิส  สยามมงกุฎราชกุมาร ว่า          “... ผู้ซึ่งเป็นญาติพี่น้อง  มิได้ยกย่องให้ยศศักดิ์เกินกว่าวาสนาความดีของตัวผู้นั้น  ถ้าผู้นั้นทำผิด  ต้องปล่อยให้ได้รับความผิด  ผู้นั้นทำความดีก็ได้รับความดีเท่ากับคนทั้งปวง  มีแปลกอยู่แต่เพียงรู้อยู่ในใจด้วยกันแต่เพียงว่า  ปรารถนาจะให้ไปในทางดีเพื่อจะได้ยกย่องขึ้น  เมื่อไปในทางผิดก็เป็นที่เสียใจ  แต่ความเสียใจนั้นไม่มาหักล้างมิให้ยินยอมให้ผู้ผิดต้องรับความผิด ...”          สมเด็จฯ ก็ทรงเหมือนกับพระเจ้าน้องยาเธอพระองค์อื่นๆ ที่สมเด็จพระปิยมหาราชทรงใช้ทำงานต่างๆตามวัยและความสามารถ  สมเด็จฯ เองก็ทรงเล่าไว้ว่า  พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๕  ตรัสมอบหมายให้เป็นหน้าที่เลี้ยงพระฉันเวร  ตั้งแต่สมเด็จฯ ยังเล็กๆ อยู่ .................................................................................................................................................... หม่อมเจ้าหญิงแฉ่ พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงพรรณราย จากคุณ : กัมม์ - [ 16 เม.ย. 51 00:25:44 ]

ความคิดเห็นที่ 5 (ต่อ)          ราชการที่สมเด็จฯ ทรงทำมาแรก  คือเป็นทหารตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๔๑๕  ทรงเริ่มแต่คะเด็ดทหารมหาดเล็กซึ่งเท่ากับนักเรียนนายร้อย  อยู่ในความปกครองของกรมทหารมหาดเล็ก  อีกสิบปีต่อมาทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นราชเอเดอแคมป์ (ราชองครักษ์) มียศเท่ากับนายร้อยเอก  ในกรมทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์  ทรงรับราชการทหารจนถึงกับเคยทรงดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงกลาโหม  และรักษาการผู้บัญชาการทหารเรือด้วย  ทรงมียศทางทหารเป็นพลโท  ในปี พ.ศ. ๒๔๔๔  และอีกยี่สิบสองปีต่อมา  ในรัชกาลที่ ๖ ทรงได้รับเลื่อนยศเป็นพลเอก  เคยทรงดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรงโยธาธิการเสนาบดีกระทรวงวัง  และเสนาบดีกระทรงพระคลังในสมัยรัชกาลที่ ๕ อีกด้วย          ตั้งแต่ทรงรับราชการมา  ทรงต้องปฏิบัติราชการสองด้าน  คือราชการแผ่นดินและราชการในพระองค์  สำหรับประการหลังนี้เป็นราชการในด้านศิลปะ  ซึ่งทรงได้รับการยกย่องอย่างสูงจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทั้งรัชกาลที่ ๕ และรัชกาลที่ ๖  สมเด็จพระปิยมหาราชทรงยกย่องไว้ในพระราชหัตถเลขา  ลงวันที่ ๑๗ เมษายน รัตนโกสินทรศก ๑๒๓ (พ.ศ. ๒๔๔๗) ว่า          “... ฉันไม่ได้นึกจะยอเลย  แต่อดไม่ได้ว่าเธอเป็นผู้นั่งอยู่ในหัวใจฉันเสียแล้ว  ในเรื่องทำดีไซน์เช่นนี้ ...”            และสมเด็จพระมหาธีรราชเจ้า  ได้ทรงไว้ในตอนหนึ่งของคำนำพระราชนิพนธ์เรื่อง ธรรมาธรรมะสงครามว่า          “... ครั้นเมื่อแต่งบทพากย์ขึ้นเสร็จแล้ว  ข้าพเจ้าได้อ่านให้มิตรสหายบางคนฟัง  ก็ต่างชมกันว่าดี  และวิงวอนให้จัดพิมพ์ขึ้นเป็นเล่ม  เมื่อข้าพเจ้าได้ยอมตามคำขอของมิตรสหายแล้ว  จึงได้นึกขึ้นว่าถ้าได้มีภพประกอบบทพากย์ด้วย  จะชูค่าแห่งหนังสือขึ้น  ข้าพเจ้าจึงทูลขอให้สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าฯ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ทรงคิดประดิษฐ์ภาพขึ้นประกอบเรื่อง  เพราะเห็นว่าจะหาช่างใดในกรุงสยามที่เข้าใจความมุ่งหมายและความตั้งใจของข้าพเจ้าไม่ได้ดีเท่าเป็นแน่แท้  และสมเด็จฯ เจ้าฟ้าฯ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ทรงเข้าพระทัยความประสงค์ของข้าพเจ้าดีปานใด  ภาพทั้งหลายในสมุดนี้ย่อมเป็นพยานปรากฏอยู่เองแล้ว ...” .................................................................................................................................................... พระบาทสมเด็จ ฯ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว จากคุณ : กัมม์ - [ 16 เม.ย. 51 00:32:31 ]

ความคิดเห็นที่ 6 (ต่อ)          สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น ๔ เจ้าฟ้าฯ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์  ทรงเป็นพระราชโอรสองค์ที่ ๖๒ ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  ประสูติเมื่อวันที่ ๒๘ เมษายน พ.ศ. ๒๔๐๖  พระชนนีคือหม่อมเจ้าหญิงพรรณราย  สมเด็จพระบรมชนกนาถพระราชทานพระนามว่า จิตรเจริญ  และทรงพระราชนิพนธ์คาถาพระราชทานพระพรประกอบพระนามอีกด้วย          อันคาถาพระราชทานพรนี้  ผู้รู้ทางโหราศาสตร์เคยกล่าวว่า  เป็นเสมือนการทรงพยากรณ์ไว้ว่า  ชีวิตภายหน้าของพระองค์ผู้ได้รับพระราชทานพระพรจะเป็นอย่างไร  สำหรับสมเด็จฯ นั้นคาถาพระราชทานพระพร  แปลเป็นความว่า          “... กุมารนี้จงเป็นผู้ได้นามว่า จิตรเจริญ  จงไม่มีโรค  มีความสุข  มีอายุยืนยาว  มีอำนาจลำพังตน  มั่งคั่ง  มีทรัพย์ใหญ่  มีโภคสมบัติ  มีอิสริยยศแลบริวาร  มีเดชอาจหาญ  บริบูรณ์ด้วยกำลัง  และเป็นที่รักใคร่ของคนหมู่มาก  เป็นที่อันชนทั้งหลายมาสักการะเคารพนับถือ  และจงเป็นผู้ไม่พ่ายแพ้แก่ผู้ใด  มีชัยชำนะข้าศึกทั้งหลาย  แต่ฐานนั้นๆ ทุกเมื่อเทอญ ...” .................................................................................................................................................... พระบาทสมเด็จ ฯ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มหาราช จากคุณ : กัมม์ - [ 16 เม.ย. 51 00:42:34 ]

ความคิดเห็นที่ 7 เข้ามารออ่านครับคุณกัมม์ ดึกแล้ว ยังไม่นอนอีกรึครับ? ^^ จากคุณ : ohmygodness - [ 16 เม.ย. 51 00:50:53 ]

ความคิดเห็นที่ 8 วันนี้ว่าง..รออ่านรวดเดียวเลยนะคะ จากคุณ : Cynthy - [ 16 เม.ย. 51 07:05:11 ]

ความคิดเห็นที่ 9 รออ่านเช่นกันค่ะ คุณกัมม์นอนดึกจัง รักษาสุขภาพด้วยนะคะ จากคุณ : เย็นจัง (ขยะแห่งจักรวาล) - [ 16 เม.ย. 51 08:08:04 ]

ความคิดเห็นที่ 10 คุณกัมม์รบกวนดูหลังไมค์ด้วยนะครับ จากคุณ : Lawเก้อ - [ 16 เม.ย. 51 08:40:36 ]

ความคิดเห็นที่ 11 คารวะท่านกัมม์ เขียนไว้ให้ลูกหลานได้รู้จิง จากคุณ : ณัฏฐพล - [ 16 เม.ย. 51 09:02:16 ]

ความคิดเห็นที่ 12 สวัสดีครับคุณกัมม์ แปะโป้งก่อนนะครับ เดี๋ยวมาอ่าน จากคุณ : นอกราชการ - [ 16 เม.ย. 51 09:46:06 ]

ความคิดเห็นที่ 13 ขอบคุณครับคุณกัมม์ จากคุณ : juniorfish - [ 16 เม.ย. 51 09:54:03 ]

ความคิดเห็นที่ 14 ขอบพระคุณทุกท่านครับ รู้สึกเป็นเกียรติแก่ผมที่ได้บอกเล่าเรื่องราวของอัจฉริยบุรุษ และผู้กระทำความดี บำเพ็ญประโยชน์แก่ประเทศชาติครับ วันนี้คงจบได้เหลืออีกนิดหน่อย  รอสักพักนะครับ จากคุณ : กัมม์ - [ 16 เม.ย. 51 10:22:56 ]

ความคิดเห็นที่ 15 วันที่ 24 เมษายนนี้ ขอเชิญร่วมงานวันนริศ ที่มหาวิทยาลัยศิลปากร วังท่าพระ ในงาน มีพิธีไหว้สมเด็จครู ซึ่งปีนี้จะเป็นการไหว้ครูนาฏศิลป์ เพื่อรำลึกถึงพระอัจฉริยภาพด้านนาฏศิลป์การละคอนของพระองค์ งานเริ่ม 9:00 น. http://www.su.ac.th/html_news/nae/pdf_240351_1.pdf จากคุณ : cybrarian - [ 16 เม.ย. 51 12:08:47 ]

ความคิดเห็นที่ 16 เข้ามาอ่าน แล้วก็ขอขอบคุณ จากคุณ : PatPDX - [ 16 เม.ย. 51 13:06:26 ]

ความคิดเห็นที่ 17 เข้ามารอชมด้วย จากคุณ : Atomic Secret - [ 16 เม.ย. 51 14:07:52 ]

ความคิดเห็นที่ 18 แล้วรู้จักเพชรซาอุเป่าว จากคุณ : กดกำ - [ 16 เม.ย. 51 14:13:59 A:58.64.104.160 X: TicketID:173796 ]

ความคิดเห็นที่ 19 คคห ที่ 18 มาจากไหนเนี่ย? คุณกัมม์ ดีใจที่มีกระทู้เจ๋งๆประกับห้องสมุดอีกกระทู้ค่ะ ขอกดเก็บไว้ก่อนนะคะ ไว้ว่างๆจะมาอ่าน วันนี้มาทำงานวันแรก หลังจากหยุดยาวจนขี้เกียจ เลยงานท่วมหัวเอาตัวไม่ค่อยรอดอยู่ค่ะ จากคุณ : little kitty - [ 16 เม.ย. 51 14:30:21 ]

ความคิดเห็นที่ 20 ^ ^ ^ ^ ^ ^ คห. 18 ยังไงอ่ะเนี่ยยยยยยยยยยยยยยยย แก้ไขเมื่อ 16 เม.ย. 51 14:32:34 จากคุณ : นอกราชการ - [ 16 เม.ย. 51 14:32:08 ]

ความคิดเห็นที่ 21 คุณกัมม์นี่มีเรื่องราวให้ผมคอยตามอ่านอยู่เรื่อยๆเลย จากคุณ : ปืนแก๊ป - [ 16 เม.ย. 51 14:50:34 ]

ความคิดเห็นที่ 22 รบกวนพิมพ์พระนามของท่านให้ถูกต้องด้วยครับ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ขอให้สังเกตว่าคำว่า "เจ้าฟ้า" กับ "กรมพระยา" นั้นเขียนติดกัน ไม่มีไปยาลน้อยคั่นกลาง สมเด็จฯท่านอธิบายเรื่องนี้ไว้ด้วยพระองค์เองว่า รัชกาลที่ 5 สถาปนาให้ท่านเป็น"เจ้าฟ้ากรมขุน..." ไม่ใช่ "เจ้าฟ้าจิตรเจริญ กรมขุน...." ดังนั้นจึงไม่ต้องใส่ไปยาลน้อยหลังคำว่าเจ้าฟ้า จากคุณ : ชาวจีนศึกษา - [ 16 เม.ย. 51 14:59:41 A:58.136.64.227 X: TicketID:013786 ]

ความคิดเห็นที่ 23 ในปีระกา พ.ศ. ๒๔๒๘ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่๕ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้สถาปนาขึ้นเป็นกรมขุนนริศรานุวัดติวงศ์ มีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนนริศรานุวัดติวงศ์ แก้ไขเมื่อ 16 เม.ย. 51 16:25:38 จากคุณ : เพ็ญชมพู - [ 16 เม.ย. 51 16:18:24 ]

ความคิดเห็นที่ 24 ข่าวสิ้นพระชนม์ วันอังคารที่ ๑๑ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๙๐ จากคุณ : เพ็ญชมพู - [ 16 เม.ย. 51 16:23:39 ]

ความคิดเห็นที่ 25 สวัสดีครับทุกท่าน ขอบพระคุณคุณ ชาวจีนฯ และคุณ เพ็ญชมพู ครับ ความรู้เรื่องพระนามของสมเด็จฯ เคยได้รับจกคุณ natthaset มาครั้งหนึ่ง ว่าพระองค์ท่านเองก็ทรงตรัสบอกว่า หลังคำเจ้าฟ้า ไม่มี ฯ เนื่องจากไม่ได้เฉลิมพระนาม วันนี้ได้เห็นราชกิจจานุเษกษาที่คุณ เพ็ญชมพูแสดงด้วยก็ยิ่งชัดเจน ในส่วนที่เป็นหัวข้อกระทู้ผม ไม่ใส่ ฯ เนื่องจากเป็นเข้าใจว่าไม่มีแน่ แต่ในส่วนที่เป็นเนื้อเรื่อง  ผมไม่ได้เปลี่ยนแปลงงานเขียนของลาวัณย์  โชตามระ  จงใจคัดตามต้นฉบับครับ ต้องขออภัย และทำความเข้าใจตามราชกิจจานุเษกษาในความคิดเห็นที่ ๒๔ ซึ่งคุณ เพ็ญชมพู  นำมาแสดงด้วยนะครับ ขอบพระคุณครับ จากคุณ : กัมม์ - [ 16 เม.ย. 51 18:43:33 ]

ความคิดเห็นที่ 26 ขอบคุณคุณเพ็ญชมพูมากครับ มาเสริมอีกนิด พ.ศ. 2430 รัชกาลที่ 5 ทรงสถาปนาพระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนนริศรานุวัดติวงศ์ เป็น พระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัดติวงศ์ พ.ศ. 2448 เป็น สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงนริศรานุวัดติวงศ์ พ.ศ. 2456 เป็น สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัดติวงศ์ พ.ศ. 2488 เป็น สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ จากคุณ : ชาวจีนศึกษา - [ 16 เม.ย. 51 18:44:32 A:58.136.64.36 X: TicketID:013786 ]

ความคิดเห็นที่ 27 (ต่อ)          เมื่อสมเด็จพระบรมชนกนาถเสด็จสวรรคตนั้น  สมเด็จฯ ทรงมีพระชันษาเพียง ๕ พรรษากับ ๕ เดือน  พระเชษฐภคินีพระองค์เดียวคือ พระองค์เจ้าหญิงกรรณิกาแก้ว  ทรงมีพระชนมายุได้เพียง ๑๓ พรรษา  ทั้งสองพระองค์เสด็จอยู่กับพระชนนีที่ตำหนัก  ในพระบรมมหาราชวัง  ฐานะทางครอบครัวไม่ได้มั่งคั่งเป็นปึกแผ่นแน่นหนาแต่ประการใด  ม.จ. หญิงพรรณราย  ทรงมีฝีพระหัตถ์ในทางช่าง  ก็ทรงทำงานช่างเป็นการหารายได้มาค้ำจุน          ม.จ. ดวงจิตร  จิตรพงศ  พระธิดาองค์หนึ่งของสมเด็จฯ ทรงเล่าเรื่องเสด็จย่า คือพระชนนีของสมเด็จฯ ไว้ว่า          “... ส่วนเสด็จย่านั้นมีพระนิสัยเป็นช่างละเอียดถี่ถ้วน  ทรงชำนาญการทำดอกไม้สด  เมื่อมีราชการงานหลวงก็ทีรงรับเกณฑ์งานร้อยพวงดอกไม้แขวนต่างๆ มาทำที่วังอยู่เสมอ  ทรงเชี่ยวชาญการปักพุ่มทุกชนิดและพุ่มขี้ผึ้งเป็นอันมาก  กล่าวกันว่าพุ่มขี้ผึ้งแบบที่ใช้ตัวขี้ผึ้งติดบนกระดาษรองนี้  เสด็จย่าทรงคิดประดิษฐขึ้น  ด้วยพุ่มที่ทำกันแต่ก่อนนั้นใช้ตัวขี้ผึ้งติดบนไม้ระกำเสียบไม้ปักบนแกนดินเหนียว  เหมือนพุ่มตาด  ต้องใช้ความชำนาญและเสียเวลามาก  จึงหาวิธีทำให้ง่ายขึ้น  ได้ทรงทำมาชำนาญตั้งแต่เสด็จอยู่ในพระบรมมหาราชวัง  เมื่อสิ้นรัชกาลที่ ๔  เจ้าจอมมารดาในรัชกาลนั้นสิ้นที่พึ่ง  ต้องคิดอ่านหาลำไพ่เลี้ยงตัวกันแทบทุกคน  เสด็จย่าก็มิได้เว้น  ทรงทำพุ่มขี้ผึ้งขาย  ตั้งแต่ขนาดใหญ่ใช้ตะลุ่มรองจนเล็กเท่าหมากดิบ  ขนาดเล็กนั้นติดตัวขี้ผึ้งเท่าเมล็ดข้าวเปลือก  มีตะแกรงสานด้วยไม้ไผ่รอง  มีไม้ชำระ  ไม้สีฟัน  ไม้ขุดลิ้น  ครบชุด  ขายได้แพงมากถึงชุดละเฟื้อง  ทั้งทรงทำถวายขายใช้ในราชการของหลวงด้วย ...”          เมื่อรัชกาลที่ ๔ นั้น  เจ้าจอมมารดาต่างๆ ไม่เพียงแต่ถูกเรียกคืนเครื่องยศเท่านั้น  แต่ยังถูกลดประโยชน์ที่เคยได้รับพระราชทานลงกว่าครึ่งค่อน  พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสงสารเจ้านายพี่น้องกับเจ้าจอมมารดาที่ต้องลำบากยากจน  จึงตรัสขอให้รัฐบาลจ่ายเงินกลางปีแก่พระเจ้าพี่น้องเธอ  พระองค์ชายปีละ ๒,๔๐๐ บาท  พระองค์หญิงปีละ ๑,๖๐๐ บาทตั้งแต่นั้นมา .................................................................................................................................................... สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ สมเด็จเจ้าฟ้า กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ม.ร.ว. โต  จิตรพงศ แก้ไขเมื่อ 17 เม.ย. 51 11:22:36 แก้ไขเมื่อ 17 เม.ย. 51 08:04:33 จากคุณ : กัมม์ - [ 16 เม.ย. 51 18:52:23 ]

ความคิดเห็นที่ 28 (ต่อ)          สมเด็จฯ เจ้าฟ้าฯ กรมพระยานริศรฯ  ทรงเป็นที่เคารพยกย่องในด้านงานศิลปะ  แม้การใช้สีแต่งหน้า  ทรงอธิบายได้อย่างชัดเจนและถูกหลักเกณฑ์  เพราะทรงชำนาญจากการปฏิบัติ  คือการแต่งหน้าละคร  พระปรีชาสามารถของพระองค์ในด้านศิลปะนั้น  นอกจากจะค้นหาดูจากหนังสือพระประวัติและฝีพระหัตถ์  ซึ่งพิมพ์ในงานพระราชทานเพลิงพระศพ ณ พระเมรุท้องสนามหลวง  และหนังสือเรื่อง “ตาลปัตร” ซึ่ง ม.จ.หญิง ดวงจิตร  จิตรพงศ  พระธิดาทรงนิพนธ์ขึ้นในงานพระราชทานเพลิงศพ ม.ร.ว.โต  จิตรพงศ ชายาแล้ว  จะค้นหาได้จากพระนิพนธ์ “สาส์นสมเด็จ” อันเป็นลายพระหัตถ์  ทรงโต้ตอบกับสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น ๔ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ  และลายพระหัตถ์ถึงบุคคลต่างๆ อีกมากมาย          ในสมัยรัชกาลที่ ๗  สมเด็จฯ ทรงได้รับตำแหน่งองค์อภิรัฐมนตรี  อันเป็นเสมือนคณะที่ปรึกษาของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว  ในวันเปลี่ยนการปกครอง ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ นั้น  สมเด็จฯ เสด็จอยู่ในพระนคร  จึงถูกเชิญพระองค์ไปอารักขาไว้ที่พระที่นั่งอนันตสมาคม  พร้อมด้วยพระราชวงศ์อีกหลายพระองค์  ซึ่งเสด็จอยู่ในพระนครในเวลานั้น          สมเด็จพระพันวัสสาฯ ทรงมีพระราชหัตถเลขาถึง ม.จ. หญิง อัปภัศราภา  เทวกุล (ท่านหญิงแก้ว) พระธิดาของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงฯ  ทรงเล่าถึงเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นกับสมเด็จฯ ทั้งสองพระองค์พระราชทานยังท่านหญิงแก้ว  ซึ่งขณะนั้นเสด็จอยู่ตางประเทศว่า          “เสด็จพ่อและแม่ของเธอ  เสด็จพ่อนั้นเขาเอาไปขังประกันไว้ที่พระที่นั่งอนันตสมาคมในห้องเล็กๆ  ห้องหนึ่งกับสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระนริศรฯ  หน้าต่างก็ไม่ได้เปิด  เปิดเฉพาะแต่ประตู  มีลูกไปอยู่ด้วยองค์ละคน  คอยผลัดกันนั่งพัดไปตลอดกลางวันกลางคืน ....” .................................................................................................................................................... สมเด็จเจ้าฟ้า กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ จากคุณ : กัมม์ - [ 16 เม.ย. 51 19:04:58 ]

ความคิดเห็นที่ 29 (ต่อ)          พระธิดาองค์หนึ่งซึ่งทรงเสมือนเลขานุการส่วนพระองค์ของสมเด็จฯ คือ ม.จ. ดวงจิตร  ซึ่งคนทั้งหลายระบุถึงว่าท่านหญิงอาม  ทรงเป็นพระธิดาที่ใกล้ชิดกับสมเด็จฯ ในด้านงานส่วนพระองค์กว่าโอรสธิดาองค์อื่นๆ  ผู้ที่ต้องการจะทราบเรื่องราวต่างๆ ของสมเด็จฯ ก็จะไปเฝ้าและทูลถามจากท่านหญิงอาม  นอกจากนั้นท่านหญิงอามยังทรงเป็นผู้ที่ภาษาชาวบ้านเรียกว่า หนังสือดี  หนังสือเรื่อง “ตาลปัตร” ซึ่งทรงนิพนธ์ขึ้น  และพิมพ์แจกในงานพระราชทานเพลิงศพ ม.ร.ว. โต  จิตรพงศ หม่อมมารดา  จะเป็นสิ่งที่ยืนยันถึงความข้อนี้  รวมทั้งความรู้ความรอบรู้ของท่านหญิงอีกด้วย          หนังสือเรื่อง “พระประวัติและฝีพระหัตถ์” ซึ่งพิมพ์ในงานพระเมรุของสมเด็จฯ ในปี พ.ศ. ๒๔๙๓ ก็เป็นงานนิพนธ์ของท่านหญิงอามเช่นกัน  เรียกได้ว่าเป็นงานที่ยิ่งใหญ่ที่สุดงานหนึ่ง          หม่อมห้ามท่านสุดท้ายของสมเด็จฯ คือ ม.ร.ว.โต  ผู้เป็นแบบอย่างกุลสตรีไทยสมัยเก่า  คือเป็นแม่เหย้าแม่เรือน  เก่งการฝีมือและสมเป็นคู่บารมีปราชญ์  เพราะมีความรอบรู้  เชื่อเมื่อคราวที่สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงฯ ประทานหม้อน้ำมนต์แก่สมเด็จฯ  และสมเด็จฯ ทรงทักว่าหม้อน้ำนั้นไม่มีฝา  ม.ร.ว.โต ก็ทูลว่าหม้อน้ำสุวรรณสามก็ไม่มีฝา  ใช้ใบบัวปิด          ในหนังสือเรื่อง “ตาลปัตร” ท่านหญิงอามได้ทรงเล่าว่า  เมื่อสมเด็จฯ ทรงเลี้ยงอาหารแก่ชาวต่างประเทศที่เป็นนักโบราณคดี  มาจากอินโดจีน  ม.ร.ว.โต ก็เอามันเทศมาแกะสลักเป็นรูปปราสาทหินบายนเป็นเครื่องตั้งกลางโต๊ะอาหาร  เมื่อถึงเทศกาลวันเดือนเดือนสิบสอง ม.ร.ว.โต ก็ชักชวนคนในบ้านให้ทำแพ  ทำกระทงลอบประกวดกัน  ผู้ที่สนใจอยากทราบเรื่องต่างๆ ของ ม.ร.ว. โต  ผู้เป็นชายาคู่บารมีของสมเด็จฯ จะหาอ่านได้จากหนังสือเรื่องตาลปัตร  ซึ่งท่านหญิงอามเป็นผู้นิพนธ์ขึ้น  ได้ทรงเล่าประวัติของ ม.ร.ว.โต ซึ่งโอรสธิดาทุกองค์ตรัสเรียกและระบุถึงว่าแม่ไว้โดยละเอียดที่สุด          งานด้านช่างของสมเด็จฯ โดยเฉพาะด้านจิตรกรรมนั้น  ผู้ที่ได้เห็นจะต้องออกปากว่า “มีชีวิตชีวา” ซึ่งสมเด็จฯ ตรัสเรียกว่ากระดิกได้  สมเด็จฯ เองก็ได้ทรงเล่าไว้ว่า          “... เดาน้อยที่สุด  คือต้องดูของจริงในบ้านเรา  ถ้าไม่เช่นนั้นก็หลง ...”          ด้วยเหตุนี้  เมื่อจะทรงเขียนรูปวัวเป็นลายปักงานศพเจ้าจอมมารดาหรุ่น  จึงทรงเช่าวัวของแขกมายืนเป็นแบบอยู่หลายวัน  และเมื่อจะทรงเขียนรูปหมี ซึ่งเป็นพาหนะของอธรรมเทวบุตรในเรื่องธรรมาธรรมะสงคราม  ก็เสด็จไปทอดพระเนตรตัวหมีจริงๆ ซึ่งเป็นพาหนะของอธรรมเทวบุตร  ที่บ้านคุณพระศัลยเวทวิศิษฐ์ (สาย  คชเสนี)          ถ้าจะเขียนเรื่องที่เกี่ยวกับสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น ๔  เจ้าฟ้าฯ กรมพระยานริศรานุวัติวงศ์แล้ว  หนังสือหนาขนาดร้อยยกก็ไม่พอเป็นแน่แท้ .................................................................................................................................................... สมเด็จบรมครู นายช่างใหญ่กรุงรัตนโกสินทร์ สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์   ทรงชักฉัตรยอดพระเมรุสมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงสงขลานครินทร พระเมรุมาศ พระเมรุ และเมรุ สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ กระทู้โดย ปริยวาที http://topicstock.pantip.com/library/topicstock/2006/11/K4862392/K4862392.html แก้ไขเมื่อ 17 เม.ย. 51 08:16:06 แก้ไขเมื่อ 17 เม.ย. 51 07:50:02 จากคุณ : กัมม์ - [ 16 เม.ย. 51 19:38:17 ]

ความคิดเห็นที่ 30 เอามาฝากครับ เพื่อนคู่คิด มิตรคู่ใจ ของสมเด็จเจ้าฟ้าฯ ท่านเดียวกับภาพในคห.๒๗ ภาพจากหนังสือที่ระลึกงานพระราชทานเพลิงศพ หม่อมราชวงศ์โต จิตรพงศ  เมื่อปี พ.ศ.๒๕๐๒ จากคุณ : NickyNick - [ 17 เม.ย. 51 08:13:02 ]

ความคิดเห็นที่ 31 แถมอีกภาพครับ ใต้ภาพบรรยายว่า ถ่ายเมื่อวันที่ ๕ ธันวาคม ๒๔๙๙ อายุ ๗๓ ปี เป็นวันมหามงคลของปวงชนชาวไทยด้วยครับ จะได้เห็นภาพชัด ๆ ของ "หลังบ้าน" ที่ช่วยเชิดชู "หน้าบ้าน" ให้สมสง่ายิ่งขึ้น จากคุณ : NickyNick - [ 17 เม.ย. 51 08:18:09 ]

ความคิดเห็นที่ 32 สวัสดีครับพี่นิค ปีใหม่แล้วขอให้มีความสุขความเจริญ ร่มเย็นเป็นสุข ครับ ขอบพระคุณครับ  จะหารูป ม.ร.ว.โต ผมหาไม่ได้ เลยต้องใช้รูปในกระทู้เก่ามาประกอบ  ดีที่สุดที่หาได้ จากคุณ : กัมม์ - [ 17 เม.ย. 51 08:18:38 ]

ความคิดเห็นที่ 33 วันนี้พอจะมีเวลาว่าง จะขอคัดเรื่อง "คู่บารมีพระบิดาแห่งศิลปของไทย" ลงประกอบรูปที่พี่นิค ได้ลงไว้นะครับ คัดจากหนังสือ "รัดเกล้า" ของลาวัณย์  โชตามระ เช่นกันครับ จากคุณ : กัมม์ - [ 17 เม.ย. 51 08:28:22 ]

ความคิดเห็นที่ 35 ความคิดเห็นที่ 27   (ต่อ)         เมื่อสมเด็จพระบรมชนกนาถเสด็จสวรรคตนั้น  สมเด็จฯ ทรงมีพระชันษาเพียง ๕ พรรษากับ ๕ เดือน  พระเชษฐภคินีพระองค์เดียวคือ พระองค์เจ้าหญิงกรรณิกาแก้ว  ทรงมีพระชนมายุได้เพียง ๑๑๓ พรรษา  ทั้งสองพระองค์เสด็จอยู่กับพระชนนีที่ตำหนัก รบกวนแก้ไขด้วยครับ พระชนมายุ มากกว่ากรุงรัตนโกสินทร์อีก จากคุณ : จำปูน (อ่างหยก) - [ 17 เม.ย. 51 09:52:48 ]

ความคิดเห็นที่ 36 สวัสดีครับพี่นิค ปีใหม่แล้วขอให้มีความสุขความเจริญ ร่มเย็นเป็นสุข ครับ ยินดีน้อมรับพรจากท่านผู้ใหญ่ครับ จากคุณ : NickyNick - [ 17 เม.ย. 51 10:07:28 ]

ความคิดเห็นที่ 37 สวัสดีทุกท่านครับ แหม อานิก หายไปซะนานเลย  สวัสดีปีใหม่ไทยนะครับ จากคุณ : นอกราชการ - [ 17 เม.ย. 51 10:26:10 ]

ความคิดเห็นที่ 38 คู่บารมีพระบิดาแห่งศิลปไทย (มรว. โต  จิตรพงศ์ ในสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์)          ด้วยคำว่าคู่บารมี  เราย่อมเข้าใจได้ว่าหมายถึงบุคคลที่มีส่วนช่วยส่งเสริมเกียรติคุณและมักจะเป็นผู้ที่ทรงไว้ซึ่งเกียรติคุณทัดเทียมกันกับบุคคลที่ได้รับการส่งเสริม  เสมือนหนึ่งฐานรองรับพระพุทธรูป  ย่อมประกอบด้วยวัตถุเนื้อเดียวกันกับพระพุทธรูป  และมีส่วนช่วยให้พระพุทธรูปดูงามเด่นน่าเลื่อมใส  ชวนสักการะยิ่งขึ้นกระนั้น          เมื่อเอ่ยถึงคำว่า พระบิดาแห่งศิลปะไทย คนไทยที่มีความเป็นไทยทั้งกายและใจก็ย่อมเข้าใจได้ดี  ว่าหมายถึงสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น ๔ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์  เพราะสมเด็จฯ องค์นี้ทรงพระปรีชาสามารถอย่างยิ่งด้านจิตรกรรม สถาปัตยกรรม และดุริยศิลปของไทย  ยังมีปรากฏแก่หูแห่ตาชนรุ่นหลังอยู่มากมายหลายอย่าง  เช่นอุโบสถวัดเบญจมบพิตร  อันเป็นที่เชิดหน้าชูตาอย่างยิ่งของไทย  เพลงเขมรไทรโยค อันเป็นเพลงอมตเหล่านี้เป็นต้น          บุคคลที่เป็นศิลปินโดยแท้นั้น  ย่อมมีความรักและความหมกมุ่นในงานของตนอยู่เป็นนิจ  บางครั้งความคร่ำเคร่งในงานจนเกินไปก็มักก่อให้เกิดความกังวลใจขึ้นแก่คนในครอบครัว  และในกรณีเช่นนี้  ถ้าหากบุคคลในครอบครัวไม่มีความเข้าใจดีก็จะไม่สามารถประคับประคองทั้งด้านชีวิตและจิตใจของศิลปินผู้นั้น  ให้ดำเนินไปในทางสูงส่งเพื่อศิลปะได้ด้วยดีเป็นแน่  อีกประการหนึ่ง ถ้าหากบุคคลในครอบครัวโดยเพราะสามีหรือภรรยา  ไม่เข้าใจถึงคุณค่าแห่งศิลปะที่สามีหรือภรรยาของตนประกอบอยู่แล้ว  ก็ย่อมมีการลิดรอนกำลังใจของบุคคลที่เป็นศิลปินนั้นอย่างไม่มีปัญหา          แต่เพราะพระบิดาแห่งศิลปะของไทย  ทรงมีชายาเป็นคู่พระบารมี  ชายาของพระองค์ท่านเป็นผู้ที่ประพฤติตนคล้อยตามพระนิยมในด้านศิลปได้อย่างงดงามดียิ่ง  นอกไปจากคุณสมบัติด้านแม่เจ้าเรือน  อันเป็นสมบัติประจำตัวของกุลสตรีไทยแท้  คู่พระบารมีของพระองค์ท่านประกอบด้วยคุณสมบัติสามประการ  คือประการที่เป็นคู่พระชนม์ชีพของยอดศิลปิน  ประการที่เป็นคฤหปตานีที่ดี  และประการที่เป็นชายาของพระเจ้าบรมวงศ์ชั้นเจ้าฟ้า  ท่านผู้นี้คือ หม่อมราชวงศ์โต  จิตรพงศ์          คู่พระบารมีของพระบิดาแห่งศิลปะไทยเป็นธิดาหม่อมเจ้าแดง  งอนรถ ณ อยุธยา  หม่อมวันเป็นมารดา  เกิดเมื่อวันที่ ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๒๖  หม่อมเจ้าแดงทรงเป็นโอรสองค์เดียวในพระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น ๓  พระองค์เจ้างอนรถ  เมื่อหม่อมเจ้าแดงมีชันษาได้เพียง ๘๒ วัน  พระบิดาก็สิ้นพระชนม์  พระองค์เจ้าหญิงวงเดือนพระเชษฐภคินีของพระองค์เจ้างอนรถจึงทรงรับหม่อมเจ้าแดงไปเลี้ยงไว้ในพระบรมมหาราชวัง  พร้อมกันนั้นก็ได้ทรงอุปการะหม่อมเจ้าหญิงอ่างในพระบรมวงศ์เธอชั้น ๓ กรมหมื่นเชษฐาธิเบนทร์ไปทรงอุปการะไว้ด้วย  เพราะเจ้าจอมมารดาของพระองค์เจ้าวงเดือน  และของกรมหมื่นเชษฐาธิเบนทร์เป็นพี่น้องกัน  โดยที่หม่อมราชวงศ์เอี่ยม  หม่อมมารดาของหม่อมเจ้าหญิงอ่างได้เข้าไปอยู่ในพระบรมมหาราชวังด้วย  พระองค์เจ้าวงเดือนจึงทรงให้หม่อมราชวงศ์เอี่ยมเป็นผู้ดูแลหม่อมเจ้าชายแดง  และหม่อมเจ้าหญิงอ่างซึ่งมีพระชันษาแก่กว่าหม่อมเจ้าชายแดงประมาณ ๑๐ ปี  ก็ได้ทรงช่วยดูแลหม่อมเจ้าชายแดงด้วย  ทั้งหม่อมเจ้าหญิงอ่างและหม่อมเจ้าชายแดงจึงทรงมีความสนิทสนมกันเป็นอย่างยิ่ง  จนกระทั่งหม่อมเจ้าชายแดงทรงเจริญวัยเกินที่จะอยู่ในพระบรมมหาราชวังได้  จึงได้เสด็จออกมาอยู่ข้างนอก  ทรงมีหม่อมและได้ทรงมีบุตร ๒ คน ธิดา ๒ คน  แต่ทว่าบุตรธิดาทั้ง ๓ สิ้นชีพเสียแต่ยังเยาว์มากทั้งนั้น  คงเหลือเพียงคนเดียวที่มีชีวิตอยู่ได้จนโต  จึงมีนามว่า “โต” จากคุณ : กัมม์ - [ 17 เม.ย. 51 11:19:48 ]

ความคิดเห็นที่ 39 (ต่อ)          เมื่อธิดาคนเดียวของหม่อมเจ้าแดงมีอายุได้ ๗ ปี  ก็เข้าไปอยู่ในพระบรมมหาราชวังกับหม่อมเจ้าหญิงอ่าง  ซึ่งทรงมีหน้าที่เป็นพนักงานเครื่องนมัสการ  คือควั่นธูปเทียนสำหรับใช้ในราชการ  จึงได้รับการอบรมสั่งสอนในวิชาการด้านนี้มาจากหม่อมเจ้าหญิงอ่างด้วย  นอกจากนั้นหม่อมเจ้าหญิงอ่างยังทรงอบรมหม่อมราชวงศ์โตในด้านความประพฤติและกิริยามารยาทอุปนิสัยอย่างเข้มงวด  ส่วนการอบรมด้านความรู้ของสตรี  ซึ่งสมัยก่อนถือว่าการเรือนการครัวเป็นสิ่งสำคัญนั้น  หม่อมเจ้าหญิงอ่างทรงอบรมด้วยการทรงปล่อยให้หม่อมราชวงศ์โตเล่นตามอย่างงานที่ท่านทรงทำ  เช่นทำแป้งร่ำ น้ำอบ ควั่นธูปเทียน  ตลอดจนเล่นหุงข้าวต้มแกง  หม่อมราชวงศ์หญิงโตจึงทำงานอันเป็นวิชาของสตรีได้เอง  เพราะเคยเล่นมาแต่เยาว์วัยแล้ว          หม่อมเจ้าหญิงอ่างทรงสนิทสนมคุ้นเคยกันมากกับพระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงพรรณราย  ที่พระพุทธเจ้าหลวงทรงมีพระดำรัสเรียกว่า “น้าแฉ่”  พระองค์เจ้าหญิงพรรณรายทรงเป็นพระมารดาของสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์  ในสมัยรัชกาลที่ ๕ ทรงมีตำหนักที่ประทับในบริเวณวังของพระโอรสที่ตำบลท่าพระ  หม่อมเจ้าหญิงอ่างเคยเสด็จออกมาประทับกับพระองค์เจ้าหญิงพรรณราย  และหม่อมราชวงศ์หญิงโตก็ได้ตามเสด็จด้วย  พระองค์เจ้าหญิงพรรณรายโปรดหม่อมราชวงศ์หญิงโต  จึงตรัสขอจากหม่อมเจ้าหญิงอ่าง  เมื่อทรงได้รับความเห็นชอบจากหม่อมเจ้าชายแดงแล้ว  หม่อมเจ้าหญิงอ่างก็ทรงยกหม่อมราชวงศ์โตถวายพระองค์เจ้าหญิงพรรณราย  หม่อมราชวงศ์โตจึงออกจากพระบรมมหาราชวังมาอยู่ที่วังท่าพระตั้งแต่นั้นมา          พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงพรรณรายทรงเป็นช่างดอกไม้และทรงชำนาญทำพุ่มขี้ผึ้ง  และปักพุ่มบูชาต่างๆ  ทรงทำพุ่มขี้ผึ้งขนาดต่างๆ ขายมาตั้งแต่ยังเสด็จอยู่ในพระบรมมหาราชวังแล้ว  เมื่อเสด็จออกมาประทับที่วังท่าพระก็ยังทรงทำพุ่มขาย  และได้ทรงขยายกิจการอีกมากมาย  พระโอรสทรงเป็นช่างก็ทรงออกแบบลวดลายเขียนพาน  ทำหุ่นทรงติดพุ่ม  สวมยอดแบบตัวผึ้งถวายให้งดงาม  เมื่อหม่อมราชวงศ์หญิงโตมาอยู่กับพระองค์หญิงพรรณราย  ก็ได้ถ่ายวิชาต่างๆ จากพระสัมพันธวงศ์เธอพระองค์นั้นไว้ด้วย          หม่อมราชวงศ์หญิงโตอยู่กับพระองค์เจ้าหญิงพรรณราบได้ ๑๐ ปี  พระโอรสในพระสัมพันธวงศ์เธอพระองค์นั้นก็ทรงพระเมตตา  ยกขึ้นเป็นพระชายาในปี พ.ศ. ๒๔๔๖          ผู้ที่เคยอ่านหนังสือเรื่องสาส์นสมเด็จอันเป็นพระนิพนธ์ระหว่างสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์  กับสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ  ย่อมจะระลึกได้ว่า  มีอยู่หลายตอนที่สมเด็จฯ กรมพระยานริศฯ ได้ทรงกล่าวถึง “แม่โต”  เช่น “แม่โตถามว่าตะเกี่ยคืออะไร”  หรือ  “หม้อน้ำมนต์ที่ประทานไปนั้น  แม่โตทักว่าไม่มีฝา”  หรือ  “แกก็นึกออกว่าหม้อน้ำสุวรรณสามก็ใช้ใบบัวปิด”  แม้ว่าการที่สมเด็จฯ ยอดศิลปินจะทรงกล่าวถึงชายาของพระองค์ในทำนองเล่าสู่กันฟังฉันพี่น้องก็ตาม  แต่ก็เป็นสิ่งที่แสดงอยู่ในตัวว่าชายาของพระองค์ท่านมีความรู้ความเข้าใจในสิ่งใดบ้าง จากคุณ : กัมม์ - [ 17 เม.ย. 51 11:20:40 ]

ความคิดเห็นที่ 40 (ต่อ)          หม่อมเจ้าหญิงดวงจิตร  จิตรพงศ์ ธิดาของหม่อมราชวงศ์โตทรงเล่าถึง “คู่พระบารมีพระบิดาแห่งศิลปะไทย” ไว้ดังนี้          “ แม่ได้รับการอบรมอย่างโบราณ  จึงเป็นคนรักสงบไม่ชอบความฟุ้งเฟ้อหรูหรา  แม้จะได้รับการศึกษาชั้นต้นแต่เพียงเล็กน้อย  แต่เป็นคนสนใจใฝ่วิชาหมั่นหาความรู้เพิ่มเติมอยู่เสมอ  ไม่ยอมล้าสมัย  ทั้งมีวาสนาได้อยู่ใกล้ชิดบัณฑิต  ชอบอ่านชอบคิด  ช่างจำ  จึงมีความรู้รอบตัวหลายแขนง  เฉพาะวรรณคดีนั้นชอบมาก  ถ้าตอนไหนไพเราะจับใจก็จำไว้ได้ขึ้นใจเป็นเรื่องๆ ”          และในด้านที่เป็นคู่พระบารมีนั้น          “ กับเสด็จพ่อนั้นแม่ดูแลถวายความสุข ความสะดวกสบาย ควบคุมกิจการรั้ววังต่างพระเนตรพระกรรณด้วยตนเองทุกอย่าง  สิ่งใดที่เสด็จพ่อโปรด  แม่ก็พยายามทำถวายให้ถูกพระทัยเป็นนิจ  เสด็จพ่อโปรดการช่าง  แม่ก็ประดิษฐ์ของที่ประกอบด้วยฝีมือช่างอันประณีตบรรจงถวายทุกโอกาส  เช่นจะทรงเลี้ยงอาหารชาวต่างประเทศ  ซึ่งเป็นนักโบราณคดีมาจากประเทศอินโดจีน  แม่ก็เอามันเทศมาแกะสลักเป็นรูปปราสาท  มียอดเป็นหน้าสี่หน้าเหมือนปราสาทบายนของเขมร  เป็นเครื่องตั้งไว้กลางโต๊ะอาหาร  หรือในวันประสูติซึ่งเคยทรงเชิญลูกหลาน  และข้าราชการที่ได้ทรงอาศัยใช้สอยมาเลี้ยงเป็นงานประจำปี  แม่ก็ประดิษฐ์ของแปลกๆ ด้วยการจัดอาหารและผลไม้เป็นรูปสัตว์และสิ่งอื่นๆ บ้าง  ทำของกระจุกกระจิกที่น่าเอ็นดูถวายให้ทรงแจกชำร่วยบ้าง  ห่อของฉลากเป็นรูปต่างๆ บ้าง  พยายามจัดของแปลกของใหม่ไว้ให้ได้ชมเชยสนุกสนามทุกปี  ถึงกลางเดือนสิบสองก็ชวนคนในวังทั้งเด็กและผู้ใหญ่  ทำแพทำกระทงเป็นรูปต่างๆ  ประกวดกันถวายเสด็จพ่อทรงลอยเพื่อชักจูงให้เด็กๆ หัดทำการช่าง  ของใครทำดีก็ได้ประทานรางวัล  จนเสด็จลุง (สมเด็จกรมพระยาดำรงฯ) เคยตรัสเย้าว่า ‘เป็นนางนพมาศ’ ”          “คู่พระบารมี” พระบิดาแห่งศิลปะไทย  ถึงแก่อนิจกรรมเมื่อวันที่ ๒ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๐๑  อายุได้ ๗๔ ปี ๙ เดือน จากคุณ : กัมม์ - [ 17 เม.ย. 51 11:21:10 ]

ความคิดเห็นที่ 41 สวัสดีครับ คุณ ปริยวาที สวัสดีและขอบคุณครับ คุณ จำปูน  แก้ไขแล้วครับ สวัสดีครับ คุณ พี่นิค  และขออนุญาตเอารูปไปใช้ในบล็อกด้วยนะครับ สวัสดีครับ คุณ นอกราชการ และสวัสดีปีใหม่ทุกท่านที่แวะเข้ามา  ขอให้มีความสุขความเจริญครับ จากคุณ : กัมม์ - [ 17 เม.ย. 51 11:31:17 ]

ความคิดเห็นที่ 42 สวัสดีปีใหม่ไทยครับ พี่กัมม์ มาร่วมด้วยช่วยโหวต ครับ ^_^ จากคุณ : ฟ้าสีคราม (wenxuan1983) - [ 17 เม.ย. 51 11:56:28 ]

ความคิดเห็นที่ 43 สงสัยเรื่องราชสกุล งอนรถ ครับ จาก ค.ห. ๓๘ ที่ระบุว่า หม่อมเจ้าแดง ทรงมีหม่อมและได้ทรงมีบุตร ๒ คน ธิดา ๒ คน  แต่ทว่าบุตรธิดาทั้ง ๓ สิ้นชีพเสียแต่ยังเยาว์มากทั้งนั้น  คงเหลือเพียงคนเดียวที่มีชีวิตอยู่ได้จนโต  จึงมีนามว่า “โต” แสดงว่า ราชสกุลงอนรถนี้ มีผู้สืบสาย จากพระองค์เจ้างอนรถ  หม่อมเจ้าชายแดง และ ม.ร.ว. โต ตามลำดับเท่านั้น ทำให้สงสัยว่า แล้ว ม.ล.จุลลา งอนรถ นั้นท่านสืบสายจากทางใครครับ เนื่องจาก หม่อมเจ้าชายแดง ไม่มีโอรสที่เจริญวัยเลย จากคุณ : จำปูน (อ่างหยก) - [ 17 เม.ย. 51 12:03:44 ]

ความคิดเห็นที่ 44 สวัสดีเพื่อนๆ ทุกคนด้วยครับ แล้วก็โดยเฉพาะหลานชาย นอกราชการด้วยอีกคน คุณจิ๋ว คุณลิตเติ้ลคิตตี้ ฯลฯ คำถามของคุณจำปูน ผมตามอ่านจากที่ท่านจขกท.คัดลอกมาให้ ก็เข้าใจเป็นอย่างนั้น ลองพยายามแกะจากหนังสือหลายเล่ม ก็เห็นเป็นแบบคล้ายๆ กัน คิดว่าคงคัดลอกต่อๆกันมาแบบนี้แหละ แต่ถ้าใครมีหนังสือพระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า (ซึ่งคุณกัมม์ก็มี) มาสอบทานดู ก็จะเข้าใจได้ว่าน่าจะมีหม่อมเจ้าชายอื่นในราชสกุลนี้อีก แต่ผมไม่มีอยู่ในมือตอนนี้ จึงขอค้นจากหนังสืออื่นมาเพิ่มให้ดูกันนะครับ หนังสือพระราชทานเพลิงศพ มจ.แดง งอนรถ และมจ.หญิงอ่าง ในกรมหมื่นเชษฐาธิเบนทร (พระองค์เจ้าโกเมน) เมื่อปีพ.ศ.๒๔๖๕ ได้เขียนพระประวัติของมจ.แดงตอนนี้ แต่ไม่ได้บอกว่าเป็นพระโอรสองค์เดียว จากคุณ : NickyNick - [ 17 เม.ย. 51 13:07:19 ]

ความคิดเห็นที่ 45 ตอนนี้นำมาจากประวัติของมรว.โต จากหนังสืองานพระราชทานเพลิงศพ เมื่อปี ๒๕๐๒ บอกว่ามจ.แดง เป็นโอรสเพียงองค์เดียว น่าจะหมายถึงว่า เป็นโอรสที่เหลืออยู่ในอ้อมอกเพียงองค์เดียวก็ได้มั้งครับ? จากคุณ : NickyNick - [ 17 เม.ย. 51 13:11:30 ]

ความคิดเห็นที่ 46 นอกจาก มล.จุลลา งอนรถ ที่คุณจำปูนกล่าวถึงแล้ว ยังมีท่านอื่นอีก เช่น มล.จ้อย (งอนรถ) นันทิวัชรินทร์ เป็นธิดาของ มรว.เล็กกับคุณเฉลา พี่น้องคือ - มล.จ้อย คนโต - พล.อ.ต. มล.กิ่งก้อย - มล.จุลลา - มล.จุลกะ - มล.ย่อม - มล.จาริมา - มล.สุจิรา ตอบคำถามคุณจำปูนแล้วใช่มั้ยครับ (ขออภัย ที่ผมใช้พื้นที่เปลืองไปหน่อยครับ) จากคุณ : NickyNick - [ 17 เม.ย. 51 13:27:18 ]

ความคิดเห็นที่ 47 ขอบคุณ คุณนิค ที่ค้นข้อมูลมาให้ พระองค์เจ้าหญิง วงเดือน เป็นพระองค์เดียวกับ พระองค์เจ้าหญิงดวงเดือน หรือเปล่าครับ คัดมาจาก blog คุณกัมม์ ๕. พระองค์เจ้าหญิงดวงเดือน ประสูติเมื่อวันพฤหัสบดี เดือน ๔ แรม ๑ ค่ำ ปีมะแมตรีศก จ.ศ. ๑๑๗๓ เจ้าจอมมารดาสุดใหญ่ สิ้นพระชนม์ในรัชกาลที่ ๕ เมื่อปีมะแมตรีศก จ.ศ. ๑๒๓๓ พระชันษา ๖๒ ปี จากคุณ : จำปูน (อ่างหยก) - [ 17 เม.ย. 51 13:32:12 ]

ความคิดเห็นที่ 48 ขอบคุณมากครับสำหรับคำตอบของคุณนิค แต่ยังคงไม่คลายสงสัยข้อความที่บอกว่า หม่อมเจ้าแดงทรงเป็นโอรสองค์เดียวในพระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น ๓  พระองค์เจ้างอนรถ  คงต้องค้นในราชสกุลงอนรถว่า มีโอรสองค์อื่นหรือไม่ ถ้ามีก็อาจจะต้องเปลี่ยนข้อความใหม่ว่า หม่อมเจ้าแดงทรงเป็นโอรสองค์เดียวที่ประสูติแต่หม่อมวัน (แต่มีโอรสกับหม่อมอื่นอีก) จากคุณ : จำปูน (อ่างหยก) - [ 17 เม.ย. 51 13:42:14 ]

ความคิดเห็นที่ 49 มาแว้ววค่ะ แหม..กระทู้คุณกัมม์ มากันพร้อมหน้าเลยนะคะ พี่นิค คุณเพ็ญชมพู คุณจำปูน คุณนอกราชการ คุณปริยวาที และท่านอื่นๆที่ทักไม่หมด ห้องสมุดเงียบไปนาน....มากันพร้อมหน้าอย่างนี้ ต้องโหวตตตต จากคุณ : little kitty - [ 17 เม.ย. 51 14:34:07 ]

ความคิดเห็นที่ 50 สวัดีปีใหม่ครรับคุณ ฟ้าสีคราม คุณ จำปูน พี่นิค คุณ little kitty  และทุกๆท่าน สำหรับคำถามคุณจำปูนข้อที่ ๑ มีเพื่อนสมาชิกในราชสกุลนี้  ได้ชี้แนะคำตอบมา ท่านได้ประพันธ์โคลงกลอนบทนี้ไว้  อ่านครั้งแรกก็รู้สึกกินใจ  ลองฟังดูนะครับ                                เจ้าเกิดมาเป็นลูกของพ่อแม่       ก็จริงแหล่แต่ชาติสำคัญกว่า                        ทางที่ถูกเจ้าเป็นลูกอยุธยา                ซึ่งสูงกว่าพ่อแม่มาแต่ไร                        เจ้าอาจเสียพ่อแม่ในวันหน้า               แต่จะเสียอยุธยาหาได้ไม่                        ฉะนั้นเจ้าจงรู้จักรักเมืองไทย              รักษาไว้ให้อยู่คู่ฟ้าดิน เป็นคำตอบเดียวกับพี่นิคที่ตอบไว้ใน # ๔๖  ครับ หม่อมราชวงศ์เล็ก  งอนรถ ยังมีเรื่องน่ารักในเกร็ดเรื่องนี้อีก  แต่ผมต้องขออนุญาตเสียก่อนนะครับ เกียรติยังเป็นของผมครับ   ที่ได้คัดเรื่องราวของอัจฉริยบุรุษผู้ทรงคุณค่าแก่แผ่นดินนี้  เป็นเกียรติแก่ผมอย่างยิ่งครับ ...................................................................................................................................................................... แก้ไขเมื่อ 17 เม.ย. 51 22:59:03 แก้ไขเมื่อ 17 เม.ย. 51 22:55:52 จากคุณ : กัมม์ - [ 17 เม.ย. 51 22:54:50 ]

ความคิดเห็นที่ 51 สำหรับข้อสงสัยคุณ จำปูน  ในความคิดเห็นที่ ๔๘ ผมได้สอบดูใน หนังสือพระอนุวงศ์ฯ ตามที่พี่นิคแนะทางไว้  ได้ความว่า พระองค์เจ้างอนรถ (ต้นราชสกุล งอนรถ) ที่ ๑ หม่อมเจ้า (ไม่ปรากฏพระนามและไม่ทราบเป็นพระโอรสหรือธิดา) ที่ ๒ หม่อมเจ้าชายแดง  ประสูติในที่ ๑๘ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๓๙๓  สิ้นชีพิตักษัยวันที่ ๑๓ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๕๙  ชนมายุ ๖๖ ปี  พระราชทานเพลิง ณ วัดสระเกศ  วันที่ ๒๕ กุมภาพันธ์ ๒๔๖๙ สายสกุล "งอนรถ" สืบทอดจาก หม่อมเจ้าชายแดง ครับ  ซึ่งผมต้องขออนุญาตก่อนครับ จากคุณ : กัมม์ - [ 17 เม.ย. 51 23:08:51 ]

ความคิดเห็นที่ 52 แวะมาอ่านอีกรอบ และมาโหวตครับ จากคุณ : นอกราชการ - [ 18 เม.ย. 51 18:47:33 ]

ความคิดเห็นที่ 53 ตามมาอ่านเงียบๆเจ้าค่า จากคุณ : แสนอักษร - [ 19 เม.ย. 51 07:29:46 ]

ความคิดเห็นที่ 54 มาเพื่มพูนความรู้ค้ะ ขอบคุณมาก จากคุณ : พนอจัน - [ 19 เม.ย. 51 11:37:16 ]

ความคิดเห็นที่ 55 หนังสือพระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้าของผมซื้อฉบับพิมพ์ครั้งแรก บอกว่า หม่อมเจ้าในราชสกุลงอนรถมีเพียงองค์เดียวคือหม่อมเจ้าชายแดง คุณกัมม์มีฉบับพิมพ์ครั้งหลัง ๆ มีหม่อมเจ้าเพิ่มอีกองค์หนึ่ง แต่จากหนังสือทั้งสองเล่มที่เอ่ยถึง บอกว่ามี ๔ และมรว.เล็ก งอนรถ ที่เป็นบิดาของหม่อมหลวงที่กล่าวถึงข้างบน เป็นพระโอรสของท่านใดเล่า หนังสือพระอนุวงศ์ฯ ฉบับพิมพ์ครั้งต่อไป คุณชายศุภวัฒย์ เกษมศรี คงจะต้องเอดิทหม่อมเจ้าราชสกุลงอนรถ เพิ่มเป็น ๔ หรือ ๕ องค์ และหม่อมเจ้าในราชสกุลอื่น ๆ ที่หายไปจากหนังสือเล่มนี้ ทั้ง ๆ ที่บางองค์มีลูกหลานสืบต่อให้เราทราบกัน แล้วผมจะรอซื้อเล่มพิมพ์ถัดไปครับ จากคุณ : NickyNick - [ 19 เม.ย. 51 11:48:02 ]

ความคิดเห็นที่ 56 ตามคุณนิคมาอ่านเงียบ ๆ ด้วยครับ จากคุณ : วศินสุข - [ 20 เม.ย. 51 00:09:41 ]

ความคิดเห็นที่ 57 สวัสดีครับพี่วศินสุข  มาเงียบๆ แต่ถ้าตามหลังผม ก็จะดังนะครับ  มีคนอยากรู้อยากเห็นตามผมอยู่ติด ๆ มีเรื่องหนึ่งที่ผมเคยได้ยินได้ฟังมา ทราบว่าในช่วงกลางถึงปลายพระชนมชีพ น่าจะราวสมัย ร.๖-๗ เมื่อพระองค์เกิดความเครียด ก็จะใช้วิธีแสดงออกโดยการไปตีระนาด เลยจำขึ้นใจว่าพระองค์ก็ทรงระนาดเก่งด้วย ยังไม่เห็นมีใครพูดอีกเรื่องหนึ่ง ขอเติมสักหน่อยนะครับ คุณกัมม์คงยินดี เมื่องานพระเมรุ ๔ พระองค์เมื่อปี ๒๔๓๐ ได้มีการรวบรวมโคลงเรื่องพระราชพงศาวดารเป็นทั้งพระราชนิพนธ์ และโปรดให้พระบรมวงศานุวงศ์และข้าราชการแต่งถวายบ้าง มีรูปภาพประกอบจำนวน ๙๒ แผ่น โคลงจำนวน ๓๗๖ บท  แล้วได้นำไปประดับพระเมรุท้องสนามหลวงอวดมหาชนคราวนั้น นี่เป็นภาพที่ได้รับรางวัลที่ ๓ ครับ (นำภาพมาจากหนังสือโคลงภาพพระราชพงศาวดาร ในพระราชพิธีฉลองพระพี่นางครบ ๕ รอบ ๒๘ พ.ค. ๒๖) จากคุณ : NickyNick - [ 20 เม.ย. 51 20:51:01 ]

ความคิดเห็นที่ 58 นี่เป็นภาพที่ได้รับรางวัลที่ ๑ ฝีพระหัตถ์ของ "นายช่างใหญ่กรุงสยาม" พระองค์นี้ครับ จากคุณ : NickyNick - [ 20 เม.ย. 51 20:53:47 ]

ความคิดเห็นที่ 59 ข้อมูลของท่านทั้งหลายแน่นจริง ๆ ข้าน้อยขอคารวะ ๓ จอก แด่ทุก ๆ ท่าน (กว่าจะครบคงจะเมาแล้ว) (พักนี้กำลังติดนิยายกำลังภายในของโกวเล้งงอมแงม อย่าถือสาผมเลยนะครับ) จากคุณ : วศินสุข - [ 20 เม.ย. 51 23:32:13 ]

ความคิดเห็นที่ 60 สวัสดีครับ คุณ นอกราชการ คุณ แสนอักษร คุณ พนอจัน คุณ วศินสุข พี่นิค ผมส่งข้อความทางหลังไมค์แล้ว จึงเข้ามากระทู้ ขออภัยคุณ วศินสุข ด้วยนะครับ ความซ้ำกับหลังไมค์ ขอบพระคุณ คุณ พี่นิค  ฝีพระหัตถ์ของพระองค์ท่านงดงามและมีคุณค่ามาก ทรงเป็นศิลปินรุ่นแรกๆ ที่วาดภาพโดยมีมิติ ช่วงนี้รื้อเอาสาส์นสมเด็จออกมาอ่านอีก  ได้เห็นพระปรีชาอีกหลายอย่าง เรื่องการสร้างพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (สาส์นสมเด็จ ลว. ๘ ก.ค. ๒๔๗๖)                       .... เรื่องสร้างพระบรมรูปรายนั้น  เกล้ากระหม่อมจะได้กราบทูลฝ่าพระบาทแล้วยังจำไม่ได้  เขาเชิญเกล้ากระหม่อมให้ช่วยคิดออกแบบ  เกล้ากระหม่อมแม้จะชราทุพพลภาพแล้วก็ต้องรับทำ  ด้วยเกี่ยวแก่การสนองพระเดชพระคุณพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว  เขาต้องการให้ทำพระบรมรูปยืนทรงเครื่องอย่างโบราณราชประเพณี  แต่ความจริงเขาเข้าใจผิด  เป็นเครื่องใหม่ทั้งนั้น  มีของเก่าแต่พระสังวาลย์นพรัตน์กับพระแสงดาบคาบค่ายเท่านั้น  เกล้ากระหม่อมชี้แจงแก่เขา  เขาก็ยอมถอนความคิดเดิม  อนุญาตให้เกล้ากระหม่อมเลือกทำตามใจ  กับเขาอยากให้มีภาพหุ่นหรือภาพนูนแสดงประวัติในรัชกาลที่ ๖ .... อ่านมานานรื้อมาอ่านใหม่ ก็ยังได้ความรู้ พระบรมฉายาลักษณ์รัชกาลที่ ๖ ประทับยืนทรงพระแสงดาบคาบค่าย ทรงประกาศสงครามกับเยอรมัน พระบรมฉายาลักษณ์ปางนี้  ไม่ใช่เครื่องทรงแบบโบราณ  ตามที่เข้าใจ (หาพระบรมฉายาลักษณะไม่ได้  ขอยืมภาพจากปกหนังสือในเว็บไซต์ของเพื่อนสมาชิกมาครับ) http://www.su-usedbook.com/product.detail.php?lang=th&cat=15673&id=1356368 จากคุณ : กัมม์ - [ 21 เม.ย. 51 14:54:18 ]

ความคิดเห็นที่ 61 สาส์นสมเด็จ ฉบับ ลว. ๑๘ มิ.ย. ๒๔๗๖          โองการ  สํสกฤตเขียน โอ๐การ  ผสมมาแต่ โอมฺ  ซึ่งหมายความว่านอบน้อม  คือ นอบน้อมพระผู้เป็นเจ้า  จะกล่าวมนต์ใดๆ จึงขึ้นต้นว่า โอมฺ  นอบน้อมพระเป็นเจ้าเสียก่อนมนต์จะได้ขลัง  โอมฺ ผสมกับ การ  หมายความว่า กระทำความนอบน้อมต่อพระเป็นเจ้า  คือกล่าวคำนอบน้อม  ภายหลังความเข้าใจของท่านพวกพราหมณ์เดิมนั้นเองเลื่อนไปเป็นว่า โอ๐การ นั้น หมายถึงองค์พระเป็นเจ้า  คติอันนี้ที่เรามาใช้ว่าพระราชโองการ  หมายความว่าพระราชาผู้ทรงศักดิ์เสมอพระเป็นเจ้า  พระราชลัญจกรมหาอุนาโลม (อันมาแต่ตาที่สามของพระอิศวร) ก็เรียกกันอีกอย่างหนึ่งว่า ตรามหาโองการ หมายถึง องค์พระอิศวร  กับทั้งคำแช่งต่างๆ เช่น แช่งดำน้ำ ลุยเพลิง เราก้เรียกกันว่าอ่านโองการ  คือ ขออานุภาพเทวดาบันดาลให้เห็นผลเท็จจริง  ตรงความหมายเดิมดีอยู่แล้ว  แต่น่าประหลาดทำไมมาเข้าใจว่าโองการกลายเป็นคำสั่งไหปเสียได้          บัญฑูร  คำนี้ไม่มีในภาษามคธและสํสกฟต  ภาษามคธมีแต่ ปณฺฑุ แปลว่าเหลืองอ่อน  ภาษาสํสกฤตมีแต่ ปณฺฑฺร แปลว่าขันที  ไม่เข้าเรื่อง  แท้จริงเป็นคำเขมร  เขาเขียนบันทูล  ผรั่งเศสแปลว่า คำสั่งพระราชาเป็นแปลตามความหมาย  ถ้าจะแปลตามศัพท์แล้วก็อ้อมค้อมไป  บัน แปลว่าทำให้ ทูล แปลว่าวางไว้เหนือหัว  ทำให้วางไว้เหนือหัว  ทำให้รับไว้ด้วยหัว  ก็ได้แก่คำสั่ง          พระบรมราชโองการมานพระบันทูล  ถ้าอย่างนี้แล้วแปลได้ทีเดียวว่า  สมมติเทวราชมีพระราชดำรัสสั่ง  ที่ในกฎมนเทียรบาลแบ่งโทษว่า ขัดพระราชโองการโทษประหารชีวิต  ขัดพระบัณฑูรโทษปรับไหมจตุรคูณนั้น  คงเป็นด้วยหลงว่า พระราชโองการเป็นคำสั่ง  ยกพระราชโองการถวายพระเจ้าแผ่นดินจึงมีโทษแรง  ยกพระบัณฑูรถวายพระมหาอุปราชจึงมีโทษเบาลง  ลดลำดับตามพระราชศักดิ์  แต่พระโองการติดกับพระบัณฑูรนั้นมีใช้อยู่มากมายทีเดียว จากคุณ : กัมม์ - [ 21 เม.ย. 51 15:44:38 ]

ความคิดเห็นที่ 62 ฉบับนี้สนุกดีครับ เมื่อสมเด็จฯ รับเสด็จ สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สาส์นสมเด็จแบบ ลว. ๓๐ พ.ญ. ๒๔๗๖            ...  เมื่อวันที่ ๒๗ สนุกใหญ่  เวลาประมาณบ่าย ๑ โมงครึ่ง  ถาวรกับแม่คลองมาหา  ถาวรนั่งพูดอยู่กับเกล้ากระหม่อมในห้องรับแขก  แม่คลองเข้าไปนอนกินกุ้งแห่งซึ่งแม่โตทำขึ้นใหม่อยู่กับหญิงอามในห้องแม่โต  ครู่หนึ่งถาวรบอกว่าจะไปหานายอำเภอสักประเดี๋ยวแล้วก็ขึ้นรถไป  ทิ้งแม่คลองไว้นอนกินกุ้งอยู่  เกล้ากระหม่อมก็นอนอ่านหนังสือพิมพ์วางอารมณ์เรื่อยอยู่            เวลาประมาณบ่าย ๔ โมงครึ่ง  ได้ยินเสียงรถยนต์เข้ามาจอดหน้าเรือน  คิดว่าถาวรกลับมารับแม่คลอง  ลุกเดินใส่เกือกคีบมีแต่เสื้อชั้นในกรุยเตอะออกไปหา  กลายเป็นพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวกับสมเด็จพระบรมราชินีเสด็จมา  ตกใจเหลือประมาณ  ไม่ได้ตระเตรียมรับเสด็จเลย  แปลว่าเสด็จมาทอดพระเนตรคอกสัตว์แล้วเสด็จแวะมา  พากันลุกขึ้นวิ่งวุ่นจัดการต้อนรับเสด็จ  เป็นธรรมดาที่จะต้องบกพร่องอย่างเอก  ทั้งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระบรมราชินีเกือบจะว่าไม่ได้ทรงรับการปฏิบัติอะไรซึ่งผิดกว่าพวกเราที่อยู๋ในบ้าน  พวกเราจัดแจงตั้งเครื่องวาง  ให้ไปซื้อบะหมี่  พระยาอิศราธิราชตามออกไปด้วย  ไปพบเจ้าบะหมี่รถเข็นเข้า  เลยพาเข็นเข้ามาในบ้าน  เสด็จลงที่ลานบ้าน  ขนโต๊ะเก้าอี้ออกตั้งถวายเป็นที่ประทับกันชุลมุน  ทอดพระเนตรเจ๊กผัดบะหมี่เสวย  พวกข้าราชบริพารก็ล้อมกินกันแน่  เราเจ้าของบ้านก็หาอะไรต่ออะไรตั้งเครื่องและเลี้ยงดูทั้งคาวหวานตามแต่จะหาได้  สังเกตว่าทรงรู้สึกสนุกเป็นการพอพระราชหฤทัยเป็นอันมาก  ประทับอยู่จนเกือบทุ่มหนึ่งจึงเสด็จกลับ  ใจคอไม่ค่อยดี  แต่คิดว่าคงต้องพระราชประสงค์ที่จะทอดพระเนตรความโกลาหลเช่นนี้  จึงมิได้ตรัสสั่งให้บอกล่วงหน้ามา .... จากคุณ : กัมม์ - [ 21 เม.ย. 51 16:00:44 ]

ความคิดเห็นที่ 63 ส่วนคำถามคุณ จำปูน  เรื่องพระเชษบภคนี พระองค์เจ้างอนรถ ยังไม่ได้ทิ้งหรือทำลืมนะครับ  ยังค้นอยู่ครับ แต่ผมมีหนังสืออ้างอิงน้อยเล่ม  มีแต่พระบรมราชจักรีวงศ์ ของ อ.บรรเจิด แต่เห็นที่จะเหลว  พลิกๆ ดูก็ยังจับต้นชนปลายไม่ได้เลย ถ้าพรุ่งนี้ยังไม่ได้เรื่องก็จะขอสารภาพความผิดครับ ขอเพื่อนๆ สมาชิก ผู้ซึ่งเห็นอกเห็นใจมีความเมตตากรุณา ช่วยผมด้วยครับ จากคุณ : กัมม์ - [ 21 เม.ย. 51 16:11:46 ]

ความคิดเห็นที่ 64 หายไปนานเลยนะคะ ขอบคุณสำหรับการแบ่งปัน Add to my favorites จากคุณ : ning (ura_n) - [ 22 เม.ย. 51 11:26:20 ]

ความคิดเห็นที่ 65 คห.๔๗ ของคุณจำปูน พระองค์เจ้าหญิงวงเดือน กับพระองค์เจ้าหญิงดวงเดือน เป็นพระองค์เดียวกันครับ หนังสือราชสกุลวงศ์ของกรมศิลป์ ฉบับพิมพ์ปี ๒๕๓๖ อธิบายเชิงอรรถเพิ่มเติมไว้ เจ้าจอมมารดาสุดใหญ่ของพระองค์เจ้าหญิงดวงเดือน(หรือวงเดือน) เป็นพี่น้องท้องเดียวกับเจ้าจอมมารดาจาดของพระองค์เจ้างอนรถ พระราชธิดา ๒ พระองค์ในเจ้าจอมมารดาสุดใหญ่ คือ - พระองค์เจ้าหญิงดวงเดือน หรือวงเดือน - พระองค์เจ้าหญิงดวงจันทร์ หรือวงจันทร์ หรือแสงจันทร์ สมัยก่อนมีปัญหาเรื่องชื่อกันมาก แม้แต่พระนามพระราชโอรสธิดาของพระเจ้าแผ่นดิน มีเรื่องราวน่าสนใจเกี่ยวกับพระมรดกของพระองค์เจ้าแสงจันทร์ที่เกี่ยวข้องกับหม่อมเจ้าแดง ปรากฏในจดหมายเหตุพระราชกิจรายวันรัชกาลที่ ๕ หลังจากพระองค์เจ้าแสงจันทร์สิ้นพระชนม์ได้ประมาณ ๑ ปีด้วยครับ จากคุณ : NickyNick - [ 25 เม.ย. 51 11:16:55 ]

ความคิดเห็นที่ 66 ขอบพระคุณพี่นิคมากครับ ที่กรุณาช่วยค้นคว้าในคำถามของคุณ จำปูน ว่าตามเรื่องผมคิดว่าที่ถูกน่าจะเป็น พระองค์เจ้า "วงเดือน" นะครับ ขอบพระคุณ ในความละเอียดถี่ถ้วนของคุณ จำปูนด้วยครับ สวัสดีครับทุกท่าน  ยังสบายดี จากคุณ : กัมม์ - [ 13 พ.ค. 51 00:33:15 ]